Καθώς η Ελλάδα μπαίνει τρίτο έτος της οικονομικής κρίσης, η οικονομική δυσπραγία και η απελπισία έχουν ξεφτίσει τον κοινωνικό ιστό της χώρας. 
Σε μια χώρα 11 εκατομμυρίων, σχεδόν τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι είναι άνεργοι, ενώ όσοι εξακολουθούν να εργάζονται έχουν δει τους μισθούς τους να μειώνονται περισσότερο από 30%, από το 2009. Στο πλαίσιο των αυστηρών μέτρων λιτότητας που καθορίζονται από τους ξένους πιστωτές, η Ελλάδα αναγκάζεται να κρατήσει τις δημόσιες δαπάνες για την υγεία κάτω από το 6% του ΑΕΠ της, το οποίο ήταν αξίας 298,73 δισεκατομμύρια δολαρίων το 2011. Ωστόσο, ο μέσος όρος για τις χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) είναι 9%. Η κατάσταση αυτή και οι μειώσεις στα προγράμματα πρόνοιας έως και 40%, έχουν ως μια έκφανση των αποτελεσμάτων τους την αύξηση της ενδοφλέβιας χρήσης ναρκωτικών, της πορνείας και της μόλυνσης από τον ιο του AIDS. Η Φραγκίσκα Μεγαλούδη, συγγραφέας και ερευνήτρια, και ο Δημήτρης Μπούρας, φωτορεπόρτερ, πραγματοποίησαν μια διετή έρευνα στην ελληνική πρωτεύουσα γύρω από το συγκεκριμένο θέμα και δημοσίευσαν το ρεπορτάζ τους στην Huffington Post.
Είναι απόγευμα του χειμώνα και η Μαρία, περιστασιακά εργαζόμενη ως ιερόδουλη, ετών 27 κοιτάζει τον εαυτό της σε μια βιτρίνα. Παρά την μικρή της ηλικία το είδωλό της φαίνεται πιο ηλικιωμένο εξαιτίας της χρήσης των ναρκωτικών. Έχει χάσει τα δόντια της και το δέρμα της έχει υποστεί ζημιές εξαιτίας της χρήσης του «Sisa», του νέου φτηνού μείγματος ουσιών που έχει κατακλύσει την συγκεκριμένη «αγορά» εδώ και δυο χρόνια, χάρη στην χαμηλή τιμή του σε σύγκριση με την ηρωίνη. Η δεινή οικονομική κατάσταση έχει σπρώξει τους περισσότερους χρήστες ναρκωτικών στην πορνεία και οι τοξικομανείς είναι πιο πρόθυμοι να αναλάβουν κινδύνους με τους άνδρες οι οποίοι πληρώνουν περισσότερα για σεξ χωρίς προφυλάξεις έναντι 10 ή 15 ευρώ. «Αγοράζουν συνήθως σεξ το πρωί και δεν χρησιμοποιούν προφυλακτικά», λέει η Μαρία, που πρόσφατα ανακάλυψε ότι είναι θετική στον ιό HIV. «Αρνούμαι σεξουαλική επαφή χωρίς προφύλαξη, αλλά οι άνδρες γίνονται πιεστικοί και είναι δύσκολο να πω όχι», προσθέτει.
«Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει δραματικά τις ζωές όλων των Ελλήνων, αλλά οι άνθρωποι που κάνουν χρήση ναρκωτικών είναι αυτοί που πλήττονται περισσότερο», λέει ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος, διευθυντής του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ). «Να θεραπεύσεις την εξάρτηση και να κρατήσεις τους ανθρώπους σε μια θεραπευτική κοινότητα κοστίζει έξι φορές λιγότερο από τον εγκλεισμό. Ωστόσο, η κυβέρνηση έχει περικόψει τις κοινωνικές δαπάνες, χωρίς να λάβει υπόψη το ανθρωπιστικό και κοινωνικό κόστος. Αυτό δημιουργεί μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση», προσθέτει. Το ΚΕΘΕΑ μόνο έχει δει τον προϋπολογισμό του περικόπτεται κατά σχεδόν 8 εκατομμύρια – 24 εκατ. ευρώ το 2009, σε 16 εκατ. ευρώ και το προσωπικό του μειώθηκε κατά 15%.
«Υπάρχει μια αίσθηση απόγνωσης στους χρήστες ναρκωτικών. Καθώς όλα τα δίχτυα ασφαλείας διαλύονται, οι χρήστες έχουν χάσει το κίνητρό να αλλάξουν τη ζωή τους. Και αυτό συμβάλλει επίσης στην αύξηση των μολύνσεων από τον HIV», εξήγησε ο κ. Πουλόπουλος.
Σύμφωνα με τα στοιχεία από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), υπάρχουν κατ’ εκτίμηση 25.000 ναρκομανείς στην Ελλάδα με πάνω από 10.000 ΧΕΝ (Χρήστες Ενδοφλέβιων Ουσιών) κυρίως στην Αθήνα. Ωστόσο, πολλοί εξακολουθούν να πιστεύουν ότι είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.
Χρήση ναρκωτικών στους δρόμους της Αθήνας
Σε έναν από τους πιο πολυσύχναστους δρόμους της ελληνικής πρωτεύουσας, ο Νίκος, 35 ετών, κάθεται επάνω σε μια βρώμικη κουβέρτα. Δίπλα του, ο 40άρης Γιάννης ετοιμάζει ένα μείγμα φθηνής ηρωίνης και ηρεμιστικών, γνωστό στους δρόμους ως «ταϊλανδέζικο» το οποία κοστίζει μεταξύ πέντε και επτά ευρώ ανά δόση. Με τρεμάμενα χέρια ο Γιάννης «χτυπάει» το «ταϊλανδέζικο» στο εσωτερικό του χεριού του. Οικογένειες με παιδιά, νεαρά ζευγάρια και μετανάστες περνούν, αλλά κανείς δεν νοιάζεται για το τι βλέπουν.
«Εγώ πρέπει είτε να αγοράσω βελόνες απ’ τους δρόμους ή να μοιραστώ μια και μετά να την ξεπλύνω με νερό», λέει ο Νίκος. «Τα φαρμακεία συνήθιζαν να μας παρέχουν βελόνες, για μια μικρή αμοιβή ή δωρεάν, αλλά αυτό έχει αλλάξει τα τελευταία 2-3 χρόνια».
«Πέντε με τέσσερα χρόνια πριν, ήταν πιο εύκολο να πάρεις βελόνες. Τώρα έχει δυσκολέψει», λέει ο Δημήτρης , 50 ετών, εξαρτημένος από την ηρωίνη. «Έχω κερδίσει την δόση μου καθώς πουλάω σύριγγες για ένα ευρώ. Μερικές φορές τις πουλάω για 30 – 40 λεπτά, μερικές φορές για 10».
Βελόνες και σύριγγες διανέμονται στην Αθήνα, κυρίως μέσω εργαζομένων εκτός δομών, που παρέχουν ένα «κιτ», που περιέχει βελόνες σύριγγες και άλλο εξοπλισμό προετοιμασίας ναρκωτικών, μαζί με προφυλακτικά για τους χρήστες, δωρεάν. Το 2011, υπήρχαν περίπου 120.000 σύριγγες που διανεμήθηκαν, σύμφωνα με τα στοιχεία του ECDC. Αυτό είναι περίπου 15 σύριγγες ανά χρήστη ανά έτος και εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερο από τον μέσο όρο, που είναι 200 σύριγγες ανά χρήστη, όπως συνιστάται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως ένα μέτρο για να περιοριστεί η επιδημία του HIV.
«Η κατάσταση είναι ανησυχητική, δεδομένου ότι έχουμε περάσει από τις 4 έως 5 μολύνσεις από τον HIV μεταξύ των ΧΕΝ ανά έτος, σε περισσότερες από 500 ανά έτος, σε λιγότερο από δύο χρόνια», προειδοποιεί η Μαριανέλα Κλόκα, διευθύντρια της ΜΚΟ, Positive Voice, με έδρα την Αθήνα, που εργάζεται κατά της εξάπλωσης του HIV, προσθέτοντας ότι η Ελλάδα δεν είχε εφαρμόσει ποτέ πολιτικές περιορισμού του προβλήματος.
«Οι περικοπές του προϋπολογισμού έχουν επιδεινώσει ένα ήδη υπάρχον πρόβλημα. Τα προγράμματα ανταλλαγής βελόνων ποτέ δεν ήταν επαρκή και υπήρχε παντελής έλλειψη συντονισμού μεταξύ των διαφόρων οργανισμών που ασχολούνται με την μείωση του φαινομένου. Τώρα που η οικονομική κρίση έχει αλλάξει το πρότυπο της χρήσης ναρκωτικών και οι ΧΕΝ κάνουν ενέσεις με φθηνότερα ναρκωτικά, αρκετές φορές την ημέρα, η ανάγκη για μεγαλύτερη κάλυψη από βελόνες είναι επείγουσα», προσθέτει.
Εμπόριο ναρκωτικών με ατιμωρησία
Η οικονομική κρίση έχει αλλάξει το είδος των ναρκωτικών που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά η οποία έχει προσαρμοστεί γρήγορα στη μεταβαλλόμενη οικονομική πραγματικότητα. Το «ταϊλανδέζικο» και η κοκαΐνη έγιναν τα κύρια ναρκωτικά και αποτελούν αντικείμενο διακίνησης, ενώ η «Sisa» που παράγεται τοπικά, διακινείται σε συγκεκριμένες περιοχές του κέντρου της πόλης.
Μια δόση πωλείται σε σχήμα μικρής μπάλας και ζυγίζει όχι περισσότερο από 0,01 του γραμμαρίου αναγκάζοντας τους χρήστες να αγοράσουν 8-10 φορές την ημέρα για να κρατηθούν από τον εθισμό τους. Ως αποτέλεσμα, το κέρδος για τους εμπόρους παραμένει σε υψηλά επίπεδα, παρά τη χαμηλή τιμή της δόσης, καθώς καθεμία κοστίζει επτά με πέντε ευρώ, ανάλογα με το είδος του ναρκωτικού.
Το εμπόριο ναρκωτικών στο κέντρο της Αθήνας είναι καλά δομημένο και λαμβάνει χώρα γύρω από το ιστορικό κέντρο της πόλης και τις γύρω γειτονιές. Οι τομείς χωρίζονται σε «ζώνες ναρκωτικών» που ανήκουν σε διαφορετικές εγκληματικές ομάδες, η καθεμιά με συγκεκριμένο είδος εμπορίας ναρκωτικών.
Οι παράνομοι μετανάστες, κυρίως από την υποσαχάρια και τη βόρεια Αφρική «προσλαμβάνονται» από την τοπική μαφία και ωθούνται στην παράνομη αγορά ναρκωτικών, συχνά ως έναν τρόπο για να εξοφλήσουν την αμοιβή της διακίνησής τους.
Τέτοια είναι η περίπτωση του Raymon, 35 ετών, από τη Σομαλία, που εισήλθε παράνομα στην Ελλάδα μετά από 40 ημέρες επικίνδυνο ταξίδι για να φτάσει σε μια χώρα της ΕΕ. Μετά την άφιξή του κατά μήκος των τουρκικών ακτών, του ζητήθηκε να πηδήξει από μια πλαστική βάρκα, μαζί με άλλους δέκα άνδρες.
«Φτάσαμε σε μια βραχώδη ακτή και ο οδηγός (της λέμβου) μας άφησε εκεί. Ρωτήσαμε έναν άνθρωπο πού ήμασταν. Αυτή είναι η Ελλάδα. Ήμασταν ευχαριστημένοι… Ήμασταν στην Ευρώπη».
Αφού πέρασε δύο ημέρες στο νησί της Λέσβου, ο Raymon πήγε στο λιμάνι του Πειραιά. Είχε προσελήφθη αμέσως να πουλάει ηρωίνη στην πλατεία Βικτωρίας, ένα κεντρικό σημείο στο κέντρο της Αθήνας, ως ένας τρόπος για να εξοφλήσει την αμοιβή του λαθρεμπορίου. Ο Raymon σήμερα είναι άστεγος και εξαρτημένος ο ίδιος από την ηρωίνη. Αυτός δεν δουλεύει πλέον για το κύκλωμα και ζητιανεύει στους δρόμους για να επιβιώσει.
Ισχυρίζεται ότι το παράνομο εμπόριο ναρκωτικών προστατεύεται από διεφθαρμένους αξιωματούχους της αστυνομίας, οι οποίοι πληροφορούν την τοπική μαφία για τις επιδρομές της αστυνομίας και βεβαιώνονται ότι οι συλληφθέντες θα απελευθερωθούν.
«Το εμπόριο ναρκωτικών χωρίζεται σε διαφορετικές ζώνες με κάθε ένα να έχει τη δική του αστυνομική προστασία. Στην περιοχή μου, ένας υπαστυνόμος γνωστός ως “Πατέρας”, ήταν το σημείο επαφής μας. Αυτός μας διασφάλιζε ότι η αστυνομία δεν θα μας ενοχλήσει».
Ο Raymon ισχυρίζεται ότι ο «Πατέρας» τού έδωσε τον προσωπικό αριθμό ενός αστυνομικού στο τοπικό αστυνομικό τμήμα στο κέντρο της Αθήνας, τον οποίο θα μπορούσε να καλέσει σε περίπτωση σύλληψης. «Σε λιγότερο από 20 λεπτά ήμουν πάλι στους δρόμους», λέει. Όταν ζητήσαμε από την Ελληνική Αστυνομία να σχολιάσει τους ισχυρισμούς ότι αστυνομικοί εμπλέκονται σε εγκλήματα που σχετίζονται με ναρκωτικά, αρνήθηκε να απαντήσει.
Οι περιπτώσεις διαφθοράς δεν είναι σπάνιες στις ελληνικές αστυνομικές δυνάμεις. Τον Νοέμβριο, ένα εγκληματικό δίκτυο από 67 άτομα που εμπλέκονταν σε διακίνηση ναρκωτικών και όπλων στο νησί της Κρήτης εξαρθρώθηκε από τις ελληνικές αρχές. Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν τρεις αστυνομικοί, δύο από αυτούς ήταν υπαστυνόμοι που ενεργούσαν ως πληροφοριοδότες για το κύκλωμα. Στις αρχές Δεκεμβρίου, οι ελληνικές αρχές συνέλαβαν επτά αστυνομικούς που φέρονται ως μέρος ενός εγκληματικού κυκλώματος εμπορίου ναρκωτικών στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Υπάρχει μια αίσθηση εγκατάλειψης, όταν περπατάς στο κέντρο της Αθήνας σήμερα. Ανοιχτή χρήση ναρκωτικών, με θέα το κοινοβούλιο της χώρας, μια ανησυχητική αύξηση των μολύνσεων από τον HIV και η συνολική κατάρρευση του συστήματος υγείας και όλων των δικτύων ασφαλείας, είναι σημάδια μιας κοινωνίας που οι προτεραιότητές της δεν βρίσκονται σε ισορροπία.
Εν τω μεταξύ, κάτω στους δρόμους, υπάρχει η αίσθηση ότι η Ελλάδα καταρρέει, ως σύγχρονο κράτος.
Τα ονόματα στο ρεπορτάζ έχουν αλλάξει.