Ηταν ο άνθρωπος που είχε φωτογραφίσει τον θάνατο εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες φορές. Ο Γιάννης Μπεχράκης, ίσως ο σημαντικότερος έλληνας φωτορεπόρτερ έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 59 ετών.
Ο Μπεχράκης έχασε τη μάχη με τον καρκίνο.
«Μια φωτογραφία μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, να τον κάνει πιο δίκαιο», έλεγε. Είχε δίκιο.
Η φωτογραφία του με τον πατέρα-πρόσφυγα που αγκαλιάζει το μωρό του στα σύνορα Ελλάδας – FYROM (τότε), είχε κάνει τον γύρο του κόσμου, αναδεικνύοντας το Προσφυγικό ως οικουμενικό ζήτημα.
Ο Μπεχράκης ήταν επικεφαλής του φωτογραφικού τμήματος (chief Photographer) του ειδησεογραφικού πρακτορείου Reuters στην Ελλάδα.
Δεν του πολυάρεσε – έλεγε ότι ήθελε να είναι στην εμπόλεμη ζώνη, στο Αφγανιστάν, στα παλαιστινιακά εδάφη, να μην κάνει τη γραφειοκρατική δουλειά ενός μεγάλου οργανισμού, ήθελε να καταγράφει την κρίση. Τελικά η κρίση ήρθε στα μέρη μας.
Το Προσφυγικό και η κάλυψή του υπήρξε το magnum opus του.
Πνεύμα οξύ, εύστροφο, με μια σπάνια έφεση στην περιγραφή της πραγματικότητας, όχι μόνο μέσα από τον φακό του. Δείτε: Οι φωτογραφίες που τιμήθηκαν με Πούλιτζερ
Ο Γιάννης Μπεχράκης γεννήθηκε το 1960 στην Αθήνα.
Σπούδασε φωτογραφία στο Athens School of Arts and Technology και στο Πανεπιστήμιο Μίντλσεξ (Middlesex University) στο Λονδίνο.
Εργάστηκε ως φωτογράφος στην Αθήνα τη διετία 1985-86.
Το 1988 ξεκίνησε να δουλεύει για το Reuters στην Αθήνα.
Η πρώτη του δουλειά στο εξωτερικό ήταν η κάλυψη της κρίσης στην Λιβύη τον Ιανουάριο του 1989.
Στη διάρκεια της καριέρας του κάλυψε πολέμους σε διάφορα μέρη του κόσμου καθώς και μεγάλα πολιτικά και αθλητικά γεγονότα. Για τη δουλειά του βραβεύτηκε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Ο προσωπικός του λογαριασμός στο Facebook κατακλύστηκε από δεκάδες μηνύματα συμπαράστασης συναδέλφων, φίλων και οικείων προσώπων του προς στην οικογένειά του.
Γιάννης Μπεχράκης: «Να μιλήσω για αυτούς που δεν έχουν φωνή»
«Μια φωτογραφία μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, να τον κάνει πιο δίκαιο», λέει ο πολυβραβευμένος φωτορεπόρτερ Γιάννης Μπεχράκης. Λίγες ημέρες πριν από τα εγκαίνια της ψηφιακής φωτογραφικής έκθεσης στο Ζάππειο Μέγαρο (13-17 Σεπτεμβρίου), μέρος της οποίας είναι αφιερωμένο στο έργο του, ο βραβευμένος με το βραβείο Πούλιτζερ για την κάλυψη του προσφυγικού στην Ελλάδα φωτογράφος του πρακτορείου Reuters μας μιλάει για τη φωτογραφία ως μαρτυρία και για τον ρόλο της στην ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας.
Κύριε Μπεχράκη, τι είναι για σας φωτογραφική στιγμή;
Είναι εκείνο το απειροελάχιστο κομμάτι του δευτερολέπτου που αποτυπώνω με ένα κλικ της φωτογραφικής μηχανής. Με την εμπειρία, το ένστικτο και τη φαντασία, μπορώ να δω λίγο ίσως μπροστά στον χρόνο και να βρεθώ στο σημείο εκείνο όπου, με σύμμαχο το φως, θα πιάσω αυτή τη μαγική στιγμή, την «αποφασιστική στιγμή», όπως έλεγε ο Καρτιέ-Μπρεσόν, όπου οι γραμμές, οι σκιές, οι φόρμες θα συνδυαστούν για να δημιουργήσουν κάτι πολύ δυνατό. Γι’ αυτό και, όταν δουλεύω, είμαι πλήρως αφοσιωμένος σε αυτό που κάνω. Δεν φωτογραφίζω απλώς με τα μάτια. Φωτογραφίζω με τα μάτια της ψυχής μου. Μόνο έτσι πιστεύω ότι μπορώ να πετύχω αυτό το κλικ που θα αγγίξει τελικά, μέσω του Reuters, εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη.
Θεωρείτε ότι υπάρχει μια κοινή οικουμενική ευαισθησία μπροστά στη φωτογραφική αποτύπωση του ανθρώπινου δράματος;
Όταν βλέπει κάποιος μια φωτογραφία, προφανώς εκλαμβάνει το μήνυμά της, την είδηση δηλαδή, με τον δικό του τρόπο. Πιστεύω όμως ότι υπάρχει μια κοινή ευαισθησία όσον αφορά την ανθρώπινη δυστυχία. Διότι, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων δεν έχει ουσιαστικά προβλήματα ή τα προβλήματά του είναι μικρά, ένα άλλο τεράστιο ποσοστό δεν έχει να πιει νερό, δεν έχει παπούτσια, δεν έχει σπίτι. Και νομίζω ότι όλοι μας συμπονούμε αυτούς τους ανθρώπους, άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο. Και το έχω δει. Με την προσφυγική κρίση, για παράδειγμα, έχουν ευαισθητοποιηθεί, μέσω των φωτογραφιών μου, άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο, και έχουν κινητοποιηθεί ερχόμενοι στην Ελλάδα για να βοηθήσουν, στέλνοντας χρήματα και ρούχα, κάνοντας έναν έρανο ή οτιδήποτε άλλο για να βοηθήσουν. Αυτό σημαίνει ότι οι φωτογραφίες αυτές εκπλήρωσαν τον σκοπό τους.
Στην κάλυψη του προσφυγικού, ποια από τις στιγμές που έχετε απαθανατίσει σας άγγιξε ιδιαίτερα, όχι μόνο δημοσιογραφικά ή αισθητικά, αλλά και ως άνθρωπο;
Υπήρξαν πάρα πολλές στιγμές που με συγκίνησαν, που με έκαναν να αισθανθώ κομμάτι του όλου πράγματος. Διότι υπάρχει επίσης κάτι άλλο που δεν ξεχνώ ποτέ. Εγώ, όπως και πάρα πολλοί άλλοι άνθρωποι, έχω μέσα μου αίμα προσφυγικό. Η γιαγιά μου ήταν πρόσφυγας από τη Σμύρνη και μου διηγούνταν τι είχε ζήσει η οικογένειά της. Οπότε καταλαβαίνω πολύ καλά τι περνούν σήμερα οι πρόσφυγες. Μια τέτοια στιγμή, λοιπόν, ήταν στην Ειδομένη τον χειμώνα του 2015, όταν είδα αυτόν τον πατέρα που κουβαλούσε μέσα στη βροχή, για πολλά χιλιόμετρα, την κόρη του. Φορούσε μια αυτοσχέδια κάπα από σκουπιδοσακούλες για να προστατεύεται από τη βροχή. Και κάποια στιγμή, πηγαίνοντας προς αυτό που πίστευε ότι ήταν η ελευθερία και η λύτρωση, έσφιξε την κόρη του δυνατά στην αγκαλιά του και τη φίλησε. Όταν τον είδα να περπατά στη μέση του δρόμου έτσι με μια δύναμη και μια αγάπη, μου φάνηκε τεράστιος, σαν σούπερ ήρωας. Κι επειδή έχω κι εγώ μια κόρη στην ηλικία της δικής του, η σκηνή αυτή με συγκλόνισε. Λέω μάλιστα πολλές φορές χαριτολογώντας ότι με αυτή τη φωτογραφία απέδειξα ότι οι σούπερ ήρωες δεν υπάρχουν μόνο στη φαντασία μας. Υπάρχουν και στη ζωή. Μπορεί να είναι ένας απλός άνθρωπος χωρίς μόρφωση, ένας φτωχός, ένας ζητιάνος, κάποιος που δεν του δίνεις ενδεχομένως καμία σημασία. Έρχεται όμως μια στιγμή που αυτός ο άνθρωπος θα κάνει μια πράξη τόσο δυνατή, που θα σε αφήσει άναυδο με την ομορφιά της.
Ο Γιάννης Μπεχράκης.
Σε τι συνίσταται η ομορφιά για την οποία μιλάτε;
Η ομορφιά υπάρχει παντού, όπως και η ασχήμια. Και πολλές φορές συμβαδίζουν. Και το έχω δει αυτό, το έχω νιώσει, το έχω φωτογραφίσει. Στα είκοσι πέντε και πλέον χρόνια της δουλειάς μου, έχω γίνει ο αυτόπτης μάρτυρας αυτής της συνύπαρξης. Δεν μιλάω όμως για ομορφιά με την αισθητική έννοια του όρου. Μιλάω για μια όμορφη πράξη, μια όμορφη ενέργεια, μια όμορφη στάση ζωής. Η ομορφιά μπορεί να εμφανιστεί μέσα από τη δυστυχία και την καταστροφή. Θυμάμαι μια φωτογραφία που είδα από έναν σεισμό στο Πακιστάν, όπου τα σωστικά συνεργεία έσκαβαν στα συντρίμμια ενός σπιτιού για πολλές ώρες και, όταν τελικά έφτασαν στα θεμέλια, βρήκαν έναν άντρα πεθαμένο που κρατούσε στην αγκαλιά του τη γυναίκα του για να την προστατεύσει. Ήταν μια εικόνα ανθρώπινης ομορφιάς μέσα στην ολοκληρωτική καταστροφή, ένα θέαμα συγκλονιστικό.
Είναι η ομορφιά της ελπίδας;
Ξέρετε, σκέφτομαι πολλές φορές ότι χρειάζεται μια κρίση για να δούμε αν υπάρχει ανθρωπιά γύρω μας. Γιατί πολλές φορές ξεχνιόμαστε. Όταν όλα πάνε καλά, όλοι είμαστε ευτυχισμένοι. Όταν όμως τα πράγματα δυσκολεύουν εξαιτίας μιας οικονομικής κρίσης, μιας πλημμύρας, μιας φωτιάς σε ένα δάσος, ενός πολέμου, τότε ξαφνικά ανακαλύπτουμε τη δύναμη των ανθρώπων. Μια τέτοια κατάσταση βοηθά να εμφανιστούν αυτή η ανθρωπιά και η ελπίδα. Δεν θα ξεχάσω τον Αύγουστο του 2015 στην Κω, όταν είδα μια γυναίκα κάπως ηλικιωμένη να κάθεται στην αμμουδιά. Ο ήλιος μόλις είχε ανατείλει και της φώτιζε το πρόσωπο. Χαμογελούσε. Ήταν μια πολύ ήσυχη στιγμή. Μη θέλοντας να καταστρέψω αυτή την αρμονία και τη γαλήνη, τράβηξα μερικές φωτογραφίες από κάποια απόσταση -στην παραλία πηγαινοερχόταν κόσμος, φωτογράφοι, πρόσφυγες- και κάποια στιγμή την πλησίασα και της έδωσα ένα γλυκό, έτσι σαν καλωσόρισμα ελληνικό. Και τότε κατάλαβα πως ήταν τυφλή! Η ψυχή μου πλημμύρισε από συγκίνηση. Μου έπιασε το χέρι και, συνεχίζοντας να χαμογελά, άρχισε να μου λέει ότι ένιωθε ευγνώμων που είχε μπορέσει να φτάσει έως εδώ, που μπορούσε να νιώθει αυτό το αεράκι και τη μυρωδιά της θάλασσας. Ένιωθε ξανά ότι υπάρχει ελπίδα γι’ αυτήν, για τα παιδιά και τα εγγόνια της. Ήταν Παλαιστίνια και ήταν η δεύτερη φορά που ξεριζωνόταν, την πρώτη ως πρόσφυγας από την Παλαιστίνη στη Συρία και τη δεύτερη από τη Συρία στην Ευρώπη. Και παρ’ όλα αυτά δεν είχε χάσει την πίστη της στην ελπίδα και στην ομορφιά του κόσμου.
Αυτή την πίστη θέλετε να εκφράσετε με τις φωτογραφίες σας;
Εμένα με ενδιαφέρει να δείξω ότι αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να είναι ο καθένας από μας, ένας οποιοσδήποτε άνθρωπος που αναζητά ένα καλύτερο αύριο. Γιατί η ζωή είναι μια διαρκής μετακίνηση, από ένα σπίτι σε ένα άλλο, από μια δουλειά σε μια άλλη, από μια ζωή σε μια άλλη, προς ένα καλύτερο μέλλον. Πόσω μάλλον όταν δεν σου έχει απομείνει τίποτα πια, γιατί το σπίτι σου έχει καεί ή γιατί κινδυνεύεις να πεθάνεις. Εάν λοιπόν εγώ μπορώ να δείξω με τις φωτογραφίες μου αυτό που θεωρώ δίκαιο και καλό, εάν μπορώ να εκφράσω αυτές τις πανανθρώπινες αξίες, τότε έχω κάνει το καθήκον μου. Γιατί για μένα η φωτογραφία είναι φορέας ενός μηνύματος. Και νιώθω πάρα πολύ έντονη την ανάγκη να μπορώ να μιλώ γι’ αυτούς που έχουν αδικηθεί ή γι’ αυτούς που δεν έχουν φωνή. Αυτή νιώθω ότι είναι η αποστολή μου. ■
protagon.gr, kathimerini.gr
