Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΓΟΥΛΙΕΛΜΟΣ ΒΙΝΤΕΛΜΠΑΝΤ – WILHELM WINDELBAND
(Ζυρίχη 1848 – 1915)
Σημαντικός γερμανός νεοκαντιανός φιλόσοφος, καθηγητής στα Πανεπιστήμια Ζυρίχης, Φράιμπουργκ, Στρασβούργου και Χαϊδελβέργης. Ιδρυτής της σχολής της Βάδης, παραβάλλει τον καντιανισμό προς τον ιδεαλισμό, εξαίρει την σημασία των κοινωνικών επιστημών και θεωρεί την φιλοσοφία ως επιστήμη καθολικής αξίας (αληθές, αγαθό, ωραίο), συναρτώμενη σε ενότητα (Θεός). Αντικαθιστά τον ψυχολογισμό και τον ιστορισμό από μια κριτική φιλοσοφία, διαιρεί δε τις επιστήμες σε ιδεολογικές (περιγραφή φαινομένων, γεγονότων) και σε νομοθετικές (αναζήτηση και διατύπωση σταθερών νόμων). Στην κλασική του Ιστορία της φιλοσοφίας, εκθέτει υποδειγματικά την εξέλιξη της ευρωπαϊκής σκέψης, από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Το κριτικό φιλοσοφικό του σύστημα άσκησε μεγάλη επιρροή στη γενικότερη επιστημονική κίνηση του αιώνα και ειδικότερα στην επιστημολογία του Ντιλτάϋ, στην κοινωνιολογία του Βέμπερ και στη φιλοσοφία της ιστορίας του Κρότσε.
Έργα: Θεωρία του τυχαίου (1870), Εισαγωγή στη φιλοσοφία (1895), Ιστορία της αρχαίας φιλοσοφίας (1899), Ιστορία της νεώτερης φιλοσοφίας (1901), Ιστορία των φυσικών επιστημών (1904), Πλάτων (1905), Περί ελευθερίας της βουλήσεως (1909), Εγκυκλοπαιδεία των φιλοσοφικών επιστημών (1912).
Βιβλιογραφία: Hein. Rickert, Wilhelm Windelband, 1915, Arnold Ruge, Wilhelm Windelband, 1917, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.
ΚΕΙΜΕΝΑ: W. WINDELBAND – H. HEIMSOETH, ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (ΤΟΜ. Γ΄)
** ** **
Ο 20ος αιώνας προσθέτει στη φιλοσοφία της ιστορίας τον Σπένγκλερ, τον Τόϋνμπυ και τον Χάντιγκτον, χαρακτηριστικές και εντυπωσιακές όψεις της διανόησης των αρχών, του μέσου και του τέλους της εποχής μας. Ξεχωρίζουν από ένα πλήθος φιλοσόφων όπως οι Ντιλτάι, Βίντελμπαντ, Ρίκερτ, Κρότσε, Νίτσε, Μπέρξον, Μπερντιάεφ, Χάϊντεγγερ, Γιάσπερς.
Ο γερμανός Σπένγκλερ αντικαθιστά την παγκόσμια ιστορία με την ιστορία των μεγάλων πολιτισμών. Κάθε πολιτισμός δημιουργείται από άγνωστα αίτια, σε ορισμένο χρόνο και τόπο, αναπτύσσεται όπως ένας οργανισμός, ακμάζει, παρακμάζει και πεθαίνει όταν χάσει την εσωτερική του δύναμη. Στο θεμελιώδες έργο του, Η Παρακμή της Δύσεως, το 1918, ο Σπένγκλερ ανακαλύπτει με τη συγκριτική αναλογία τον κόσμο της ιστορίας, πέρα του κόσμου της φύσης. Και απαριθμεί τους οκτώ μεγαλύτερους πολιτισμούς. Αιγυπτιακό και κρητομυκηναϊκό, βαβυλωνιακό, ινδικό, κινεζικό, τον απολλώνιο αρχαίο ελληνικό, τον μαγικό αραβικό-ιουδαϊκό-χριστιανικό, τον φαουστικό δυτικό, τον μεξικανικό. Έτσι όμως ο Σπένγκλερ με αντιχριστιανική προκατάληψη οδηγείται στην τεχνητή συμπίεση της ιστορίας, στην παραγνώριση των ποικιλιών της ζωής και στην αποτυχία των προβλέψεών του. Αφήνοντας στη θέση του φιλοσοφικοϊστορικού του συστήματος ένα μεγαλοπρεπές ερείπιο, με πάμπολλα χρήσιμα υλικά, αλλά ακατάλληλο για τη χρήση για την οποία οικοδομήθηκε.
Ο άγγλος Τόϋνμπυ επαναλαμβάνει την προσπάθεια του Σπένγκλερ, τροποποιώντας την έννοια του ανθρώπινου πολιτισμού, αναγνωρίζοντας την ελεύθερη δημιουργικότητα των ατόμων, την αλληλεπίδραση των πολιτισμικών μονάδων και το ανεπανάληπτο των ιστορικών γεγονότων. Στο βασικό δεκάτομο έργο του Τόϋνμπυ, Σπουδή της Ιστορίας, γραμμένο μεταξύ 1934-1957, εμφανίζονται δεκαέξι μεγάλοι πολιτισμοί που εξαφανίστηκαν (αιγυπτιακός, πολιτισμός ίνκας, κινεζικός, πολιτισμός σουμερίων, μάγια, γιουκατάν, μεξικανικός, χετταϊκός, συριακός, βαβυλωνιακός, αραβικός, Άπω Ανατολής, ινδικός, μινωϊκός, ελληνικός) και πέντε που επιζούν (δυτικός χριστιανικός, ανατολικός χριστιανικός, ισλαμικός, ινδικός, Άπω Ανατολής). Η θεωρία του Τόϋνμπυ δίδει έμφαση στην πολεμική κατά της θεοποιήσεως της τέχνης, στην πρόοδο της θρησκευτικότητας και στην πνευματική ανύψωση της ανθρώπινης προσωπικότητας. Τα συμπεράσματα του Τόϋνμπυ, όμοια με τον Σπένγκλερ, οδηγούν προς μια καταστροφή του ευρωπαϊκού πολιτισμού, απ’ όπου όμως θα προκύψει μια παγκόσμια πολιτιστική μονάδα, κάτω από τη συνεκτική δύναμη του χριστιανισμού, ως σύνθεσης των ανώτερων θρησκειών.
Μεταξύ αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας ο αμερικανός Χάντιγκτον στο έργο του Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης, το 1996, διέβλεψε ότι στη μεταψυχροπολεμική εποχή, οι διαφορές των λαών δεν θα είναι πλέον ιδεολογικές ή οικονομικές αλλά πολιτισμικές. Στην παγκόσμια πολιτική εμφανίζεται ένας πολυπολιτισμικός κόσμος. Από τη μια μεριά ο δυτικός χριστιανικός (καθολικός και προτεσταντικός) πολιτισμός. Ο Χάντιγκτον θεωρεί ως κεντρικά στοιχεία του, την κλασική κληρονομία, τον ρωμαιοκαθολικισμό και προτεσταντισμό, τις λατινογενείς και γερμανικές γλώσσες, τον χωρισμό πνευματικής και κοσμικής εξουσίας, τον κοινωνικό πλουραλισμό, τα αντιπροσωπευτικά σώματα και τον ατομικισμό. Από την άλλη μεριά ο ισλαμικός, ο σινικός κομφουκιανός, ο ορθόδοξος, ο ιαπωνικός, ο ινδουιστικός, ο αφρικανικός, ο λατινοαμερικανικός πολιτισμός. Οι πολιτισμοί αυτοί είτε απορρέουν από τον δυτικό πολιτισμό, είτε τον ενστερνίζονται, είτε εκσυγχρονίζονται με τη διατήρηση των κύριων αξιών τους. Τα κύρια χαρακτηριστικά της εποχής μας είναι η δυτική παγκοσμιότητα, η διάδοση των όπλων, η προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η δημοκρατία, η μετανάστευση.
Η Ευρώπη τελειώνει όπου τελειώνει η δυτική χριστιανοσύνη και αρχίζει η Ορθοδοξία και το Ισλάμ. Στα πολιτισμικά σύνορα, Γιουγκοσλαβία, Παλαιστίνη, Τσετσενία, Αρμενία, Κασμίρ, Σουδάν, ξεσπούν συγκρούσεις. Ύστερα από τους μεταβατικούς πολέμους στο Αφγανιστάν και στην Περσία, μια σύγκρουση ανάμεσα στη Δύση και στα κράτη-πυρήνες άλλων πολιτισμών,