Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΜΟΝΤΑΙΝΙΟΣ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΜΟΝΤΑΙΝΙΟΣ – MICHEL DE MONTAIGNE
(Πύργος Ντε Μονταίν 1533 – Ντορντόν 1592)

Γάλλος φιλόσοφος, συγγραφέας και παιδαγωγός, από οικογένεια πλουσίων εμπόρων, μελέτησε αρχαία ελληνικά και λατινικά, επηρεάστηκε από τον Αυγουστίνο, σπούδασε στη νομική σχολή της Τουλούζης και ταξίδεψε σε Γερμανία, Ελβετία και Ιταλία, αναδείχθηκε σύμβουλος του φορολογικού δικαστηρίου του Περιγκέ, μέλος του Παρλαμέντου του Μπορντώ και τελικά δήμαρχος Μπορντώ. Απομακρυσμένος από τη δημόσια ζωή στον πύργο του, αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στη μελέτη, σημειώνοντας τις σκέψεις του, σκιαγραφώντας τον ίδιο τον εαυτό του μέσα από τις αντιφάσεις του. Διαπιστώνοντας την αδυναμία του ανθρώπου να αποκαλύψει την αλήθεια και τη δικαιοσύνη, οδηγείται στην τέχνη του ζην με σύνεση και σοφία, που απορρέει από την κοινή λογική και ανεκτικότητα. Τα δοκίμιά του, κράμα στωικισμού, επικουρισμού και σκεπτικισμού, αποτελούν μοναδικό έργο της γαλλικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, εκτιμώμενο από όλους τους μεταγενέστερους συγγραφείς.

Έργα: Δοκίμια (1580-1588), Ταξιδιωτικό ημερολόγιο (1774).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. A. Thibaudet – M. Rat, Oeuvres Complètes, Bibliothèque de la Pleiade, Paris (1962)], Stefan Zweig, Montaigne, 1960, May Horkheimer, Montaigne und die function des skepsis, 1971, Keith Cameron, Montaigne and his age, 1981, Θ. Νάκας, Ο Μονταίνιος και το δοκίμιο, ο άνθρωπος, η εποχή, οι ιδέες, το είδος, 1981, Patrick Henry, Montaigne ethics, 2002, V. Garraud – J.L. Marion, Montaigne, scepticisme, metaphysique, theologie, 2004, Jean Starobinski, Montaigne in motion, 2009, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Σ.Ε.Π.), Βικιπαίδεια.

Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Ντάνιελ, Μουσείο Κοντέ Σαντιγύ, Γκραβούρα, Thomas de Leu, 1617.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Το μόνο βέβαιο πράγμα είναι ότι τίποτα δεν είναι βέβαιο» (Μονταίνιος, Δοκίμια).

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΟΝΤΑΙΝΙΟΣ, ΔΟΚΙΜΙΑ (ΒΙΒΛ. Ι, ΚΕΦ. ΧΧ)

** ** **

Στην ηθική αντιμετωπίζομε όλα τα προβλήματα της φιλοσοφίας, όχι πια θεωρητικά αλλά πρακτικά. Ωστόσο η πρακτική αυτή συνδέεται με θεωρητικές πάλι κατασκευές. Η ηθική συνείδηση, ο ηθικός νόμος, το καθήκον, η αρετή, βασίζονται στις θεωρίες της αυτονομίας ή της ετερονομίας, στην επιβολή από άλλους (θεούς, προφήτες, νομοθέτες) ή στον αυτοκαθορισμό από την εμπειρία ή την εποπτεία. Αυτονομία και ετερονομία συμπλέκονται, το αντικειμενικό και το υποκειμενικό στοιχείο συνυπάρχουν στην ηθική, η αυτόνομη ηθική συνείδηση επηρεάζεται από την εμπειρία. Η προδιάθεση, η φύση του ανθρώπου, η κληρονομικότητα, αλλά και η επίδραση του περιβάλλοντος, του φυσικού περίγυρου, της κοινωνικής ζωής διαπλάθουν την ηθικότητα του ανθρώπου. Ο Πλάτων έγραψε χαρακτηριστικά “ἄνθρωπος παιδείας μὲν ὀρθῆς τυχὼν καὶ φύσεως εὐτυχοῦς θειότατον ἡμερώτατόν τε ζῷον γίγνεσθαι φιλεῖ, μὴ ἱκανῶς δὲ ἢ μὴ καλῶς τραφὲν ἀγριώτατον ὁπόσα φύει γῆ” (Νόμοι, 766a).

Αλλά και τα ηθικά ελατήρια, το κριτήριο της ηθικότητας, το αντικείμενο της ηθικής ενέργειας, στηρίζονται, θεωρούνται και ερμηνεύονται θεωρητικά. Τα ηθικά ελατήρια από τις θεωρίες της νοησιοκρατίας (λογικό, διάνοια, νόηση) και της θυμοκρατίας (θυμικό, συναίθημα, πάθη). Το κριτήριο της ηθικότητας από τη θεωρία του αποτελέσματος ή τη θεωρία της διαθέσεως. Το αντικείμενο της ηθικής ενέργειας από τη θεωρία της ατομοκρατίας ή της συνολοκρατίας, της φιλαυτίας, της φιλαλληλίας, της κοινωνικής, της εθνικής, της διεθνούς συνολοκρατίας.