Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΜΠΟΥΡΚΧΑΡΝΤ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΜΠΟΥΡΚΧΑΡΝΤ – JACOB BURCKHARDT
(Βασιλεία 1818 – 1897)

Ελβετός γερμανόφωνος ιστορικός της τέχνης και του πολιτισμού και συγγραφέας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας και στη Σχολή Μηχανικών της Ζυρίχης. Από τους πρωτοπόρους της ιστορίας του πολιτισμού σε όλες τις εκφάνσεις του κυρίως όμως στην καλλιτεχνική δημιουργία, θεωρούμενος κλασικός αναλυτής της τέχνης της Αναγέννησης και γενικότερα του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού. Στο έργο του εξετάζει πρώτος πέρα από την καλλιτεχνική δημιουργία και τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής, τονίζει τη σημασία της προσωπικότητας, πιστεύει στους νόμους της ιστορίας και δέχεται την ύπαρξη ενός παγκοσμίου πνεύματος που εκφράζεται στον πολιτισμό. Αντίθετος με την Εγελιανή διδασκαλία, πιο κοντά στον Σοπενχάουερ και στο Νίτσε, έχοντας επίγνωση των μεγάλων αλλαγών της εποχής του, ο Μπούρκχαρντ παραμένει ένας μεγάλος δάσκαλος του πολιτισμού στο σύνολό του.

Έργα: Οι χρόνοι του Μεγάλου Κωνσταντίνου (1853), Ο Τσιτσερόνε, ένας οδηγός για την απόλαυση των έργων τέχνης της Ιταλίας (1855), Ο πολιτισμός της Αναγέννησης στην Ιταλία (1860), Ιστορία του ελληνικού πολιτισμού (1898-1902), Σκέψεις επί της παγκοσμίου ιστορίας (1929).

Βιβλιογραφία: Joel Karl, Jacob Burckhardt als Geschichtshilosoph, 1918, Joh. Wenzel, Jacob Burckhardt in der krisis seiner zeit, 1967, Felix Gilbert, History, Politics or culture? Reflections on Ranke and Burckhardt, 1990, J.R. Hinde, Jacob Burckhardt and the crisis of modernity, 2000, Richard Sigurdson, Jacob Burckhardt’s social and political thought, 2004, Βικιπαίδεια.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΠΟΥΡΚΧΑΡΝΤ, Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

** ** **

Ο Πλάτων επαναλαμβάνει και διευρύνει τη σωκρατική διδασκαλία. Θεωρεί την αρετή ως ικανότητα της ψυχής να επιτελεί τα έργα για τα οποία είναι προορισμένη. Ο δρόμος της ευτυχίας και της σοφίας είναι η αποστροφή από τις ψευδαισθήσεις της υλικής ζωής και η κατεύθυνση προς τον αθάνατο κόσμο των ιδεών. Η ψυχή αποτελούμενη από τρία στοιχεία, τις χονδροειδείς επιθυμίες, τα γενναιόφρονα πάθη, την ήρεμη λογική, πρέπει να ισορροπήσει ως αμαξηλάτης (λογική, σοφία, φρόνηση) το λευκό άλογο (πάθος) και το μαύρο άλογο (επιθυμία). Οι τρεις αρετές ενώνονται και εναρμονίζονται σε μια ιεραρχική κλιμάκωση, τη δικαιοσύνη. Στην κατώτερη βαθμίδα η ανδρεία, στη μεσαία η σωφροσύνη, στην ανώτατη η δικαιοσύνη και η φρόνηση. Η αρετή είναι συμμετρία, παιδεία, έρωτας. Ακατανίκητη έφεση της ψυχής να υψωθεί στην ενόραση της ιδέας. Η πλατωνική Πολιτεία είναι ακριβώς το σχέδιο για την απόκτηση της αρετής μέσα στην πολιτική κοινωνία. Η ανθρώπινη ευδαιμονία συντελείται με την ανάμειξη του απείρου και του πεπερασμένου, υπό την καθοδήγηση του νου και του αγαθού, του δημιουργού Θεού, “ὅτι ἀγαθὸν ἐστὶν ἕν” (Φίληβος, 11d). Ο Πλάτων προηγούμενος όλων των μεταγενέστερων, ταυτίζει την ύπαρξη προς την αξία. Η αξιολογία του είναι οντολογία, η ηθική του είναι ουσιαστική, η αρετή του είναι πράξη.