Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ANTAM ΣΜΙΘ

Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΑΝΤΑΜ ΣΜΙΘ – ADAM SMITH
(Κερκώλντυ, Σκωτία 1723 – Εδιμβούργο 1790)

Σκώτος οικονομολόγος, κοινωνικός φιλόσοφος, νομομαθής, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Εδιμβούργου, θεμελιωτής της οικονομικής σκέψης και ιδρυτής του κλασικού οικονομικού φιλελευθερισμού, ιδρυτής μαζί με τον Χιουμ, της Εταιρίας του Εδιμβούργου για την πρόοδο των επιστημών, των τεχνών και της οικονομίας. Tαξίδεψε στη Γαλλία και Ελβετία, όπου γνωρίστηκε με τους γάλλους διαφωτιστές και εγκυκλοπαιδιστές και απέκτησε σπουδαία φήμη. Βασική του θέση είναι ότι το αίσθημα της ανιδιοτελούς συμπάθειας ρυθμίζει την φυσική τάση του ανθρώπου να συμμετέχει στη ζωή των άλλων. Στο έργο του, θεωρώντας ότι το προσωπικό συμφέρον επιφέρει την ικανοποίηση του γενικού συμφέροντος, επιζητεί την πλήρη οικονομική ελευθερία και την ελευθερία του ανταγωνισμού, ώστε μέσω της προσφοράς και της ζήτησης, του καταμερισμού της εργασίας και της πλήρους απασχόλησης, να ρυθμίζεται αρμονικά η οικονομική ζωή.

Έργα: Περί της θεωρίας των ηθικών συναισθημάτων (1759), Διαλέξεις περί ρητορικής και λογοτεχνίας (1762-1763), Διαλέξεις περί δικαιοσύνης, αστυνομίας, εισοδήματος και όπλων (1763), Διατριβή περί του δημοσίου πλούτου (1764), Έρευναι επί της φύσεως και των αιτίων του πλούτου των εθνών (1776), Δοκίμια φιλοσοφίας (1795).

Βιβλιογραφία: Sam. Hollander, Economics of Adam Smith, 1973, R.H. Campbell-A.S. Skinner, Adam Smith, 1985, Jerry Z. Muller, Adam Smith in his time and ours, 1995, K. Tribe-H. Miznta, A critical biography of Adam Smith, 2002, J. Bonar, The authentic Adam Smith, His life and ideas, 2006, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.

Εικονογραφία: Προφίλ, J. Tassie, 1787, Προτομή, Patric Parc, 1845, Μουσείο Κέλβινγκροβ, Γλασκώβη, Ανδριάντας, Εδιμβούργο.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΑΝΤΑΜ ΣΜΙΘ, ΕΡΕΥΝΑΙ ΕΠΙ ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ

** ** **

Τον 17ο αιώνα παρουσιάζεται η αναθεώρηση της θεωρίας του φυσικού δικαίου, η θεωρία των συνταγμάτων, ο υλισμός, ο ατομισμός και η απαρχή των δημοκρατικών ιδεών. Ακολούθως το κράτος Λεβιάθαν στον Χομπς, το άτομο και η κοινωνικότητα στον Λωκ, ο νόμος και η κοινωνία στον Μοντεσκιέ, ανοίγουν τον δρόμο στον ωφελιμισμό του Ελβέτιου, στην κοινωνική ελευθερία του Βολταίρου και στη φυσιοκρατία του Χόλμπαχ. Ο Κοντορσέ τότε παρουσιάζει τη θεωρία της προόδου, ο Ρουσσώ ζητά την επάνοδο στη φύση και την κοινότητα, και ο Χιούμ επανέρχεται στο λογικό, στον ορθολογισμό, σε μια ρασιοναλιστική μεταφυσική.

Ακολούθως ο Έγελος εμφανίζει τη διαλεκτική του, όπου το πνεύμα του έθνους δημιουργεί το εθνικό κράτος και αυτό πάλι δημιουργεί τον εθνικισμό. Τέλος ο Δαρβίνος δημοσιεύει την θεωρία της οργανικής εξέλιξης. Έτσι πρόοδος, ιστορική εξέλιξη, βιολογική μεταβολή δίδουν στον Μαρξ το πλούσιο υλικό για τη θεωρία του διαλεκτικού και του ιστορικού υλισμού. Η επανάσταση του προλεταριάτου βρίσκεται πλέον αντιμέτωπη με τον φιλελευθερισμό του Μιλλ, του Μπένθαμ, του Σμιθ. Ο συντηρητισμός, ο φιλελευθερισμός, ο σοσιαλισμός παίρνουν πλέον θέση μάχης για την επερχόμενη σύγκρουση.

Καπιταλισμός και κομμουνισμός, ιμπεριαλισμός και αναρχισμός, φασισμός και εθνικοσοσιαλισμός δεν είναι πλέον φιλοσοφικές έννοιες και απλές πολιτικές θεωρίες, αλλά δυναμική πραγματικότητα και αιματηρή πρακτική του εικοστού αιώνα. Αυτός ο τελευταίος αιώνας της ιστορίας επιφύλαξε στην πολιτική την εφαρμογή ιδεών, που με τη φοβερή διάψευσή τους, εκθέτουν πάλι τη θεωρία σ’ ένα νέο πεδίο αδιέξοδων αναζητήσεων. Με την πικρή γεύση της δοκιμής των κλασικών και μετακλασικών πολιτικών θεωριών η ανθρωπότητα είναι και πάλι υποχρεωμένη να αναθεωρήσει τις απόψεις της για την διακυβέρνηση των κρατών, για την ευτυχία των πολιτών, για την ειρήνη των τάξεων και την ειρήνη του κόσμου.