Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΓΚΑΝΤΙ – MOHANDAS KARAMCHAND GANDHI
(Πορμπαντάρ 1869 – Νέο Δελχί 1948)
Παγκόσμια προσωπικότητα, εθνικός και θρησκευτικός απόστολος των Ινδών, φιλόσοφος, πολιτικός, από την ανώτερη τάξη «πάνια», ζεϊνιστής, δικηγόρος στην Βομβάη και στην Πραιτώρια της Νότιας Αφρικής. Αφοσιώθηκε στην εξυπηρέτηση και διεκδίκηση των δικαιωμάτων των εξαθλιωμένων συμπατριωτών του και υπέστη πολλές διώξεις και φυλακίσεις. Μετά το 1914 επέστρεψε στην Ινδία με σκοπό να προωθήσει την ανεξαρτησία της, χρησιμοποιώντας την παθητική αντίσταση, κηρύσσοντας την επιστροφή στις παραδόσεις και στην απλή ζωή και καλώντας σε μποϊκοτάζ των βρετανικών προϊόντων. Μολονότι δεν κατόρθωσε να αποτρέψει την απόσπαση του Πακιστάν, πέτυχε τελικά την ανεξαρτησία των Ινδιών το 1947. Η κοσμοθεωρία του, κατευθυνόμενη από την ινδική θρησκευτική παράδοση και επιζητώντας την οικειοθελή παραίτηση των ανώτερων τάξεων από τα προνόμιά τους, κατάργηση των διακρίσεων και κοινωνική γαλήνη και ισορροπία, είδος αναρχικού ειρηνικού κομμουνισμού, αποτελεί ανεξάλειπτο παράδειγμα στην παγκόσμια ιστορία.
Έργα: Ethical religion (1907), Undo the last (1908), Hind Swaraj or Indian home rule (1908), Freedoms battle (1922), La Jeune Inde (1919-1922) (1924), An autobiography of my experiments with truth (1927-1929), Satyagraha in South Africa (1928), Le guide de la sante (1931).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Indian Government, Υπουργείο Πληροφοριών, The collected works of Mohandas Gandhi (1960)], Romain Rolland, Mahatma Gandhi, The man who became one with the universal being, 1923, Milan Marcovitch, Tolstoi et Gandhi, 1928, Louis Fischer, The life of Mahatma Gandhi, 1950, Albert Schweitzer, La pensée indienne moderne, Mahatma Gandhi, 1952, L. Fisher, Vie du Mahatma Gandhi, 1952, Luis Massignon, L’ exemplarité singulière de la vie de Gandhi, 1955, K. Mashrouvvala, Gandhi et Marx, 1957, D. Bourtembourg, La vie passionnée de Gandhi (1961), José Frèches, Gandhi, 2007, Βασ. Δωροβίνης, Μαχάτμα Γκάντι, Μια διαχρονική και διαπολιτισμική μορφή, 2008, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Φωκ. Κώνστα), Βικιπαίδεια.
Κινηματογράφος: Γκάντι, Rich. Attenborough, 1982 (Ben Kingley).
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «First they ignore you, then they laugh at you, then they fight you, then you win» (Γκάντι).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΓΚΑΝΤΙ, LA JEUNE INDE
** ** **
Όπως το ζήτημα της καταγωγής του δικαίου συνδέεται με το θέμα της δημιουργίας του κράτους, έτσι και το πρόβλημα της δημιουργίας της πολιτικής κοινότητας σχετίζεται με τη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου. Ως κοινωνικό συμβόλαιο θεωρούμε κατά βάση την υποτιθέμενη συμφωνία μεταξύ των μελών μιας πολιτικής κοινότητας για την ίδρυσή της. Υποτίθεται βέβαια ότι πριν από αυτή τη συμφωνία οι άνθρωποι ζουν σε μια φυσική κατάσταση, αδιευκρίνιστο αν σε μονήρη ή ομαδικό βίο, αλλά πάντως χωρίς πολιτικούς δεσμούς.
Η θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου ανάγεται στην ελληνική αρχαιότητα. Ο Όμηρος αντιπαραθέτει την πρωτόγονη ανθρωπότητα, τις κοινωνικές ομάδες των Κυκλώπων και των Λαιστρυγόνων στην πολιτισμένη κοινωνία. Χωρίς παραγωγική εργασία, χωρίς οργάνωση και αλληλεγγύη των μελών τους, χωρίς θεσμούς, χωρίς πολιτικές και δικαστικές συνελεύσεις. Αντιστρόφως ο Ησίοδος περιγράφει τη δημιουργία του χρυσού, του αργυρού, του χάλκινου γένους των ανθρώπων, του γένους των ηρώων, του σιδερένιου γένους. Ήδη η Παλαιά Διαθήκη, περιγράφοντας τη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου, έχει τοποθετήσει την πρώτη ανθρώπινη ομάδα μέσα στον Παράδεισο. Μα ύστερα από την πτώση ο άνθρωπος πέφτει στην φυσική κατάσταση της αγριότητας. Η ιδέα όμως της αυτοδημιουργίας του ανθρώπου, της εξελικτικής πορείας του, και της προοδευτικής ανθρωποποίησης, φαίνεται καθαρά στο Δημόκριτο (Μικρός Διάκοσμος, DK, B5, 1 και 3) και στον Ξενοφάνη (“οὗτοι ἀπ’ ἀρχῆς πάντα θέοι θνητοίσ’ ὑπέδειξαν, ἀλλὰ χρόνῳ ζητοῦντες ἐφευρίσκουσιν ἄμεινον” DK, β 18).
Ο Αριστοτέλης αναπτύσσει την άποψη για τον άνθρωπο ως πολιτικό ζώο που περνά από την πρώτη φυσική κοινότητα, τον συνεταιρισμό άνδρα και γυναίκας, τη σχέση κυρίου και δούλου, στην οικογένεια, στη δεύτερη κοινότητα, στο χωριό, μια μεγαλύτερη οικογένεια, στην τρίτη την πόλη, την τέλεια κοινωνία. Η πόλη γεννιέται από την ανάγκη των ανθρώπων να ζήσουν και να ζήσουν καλά. Μα προηγουμένως η σοφιστική κοινωνιολογία είχε διαμορφώσει τη θεωρία για τον άνθρωπο που πήρε τη φωτιά από τον Προμηθέα. Ο Πρωταγόρας περιγράφει την εξέλιξη του ανθρώπου που άρθρωσε ομιλία, ανακάλυψε την κατοικία, τα ενδύματα, τη γεωργία, έκτισε βωμούς στους θεούς. Κατοικώντας όμως, οι άνθρωποι διάσπαρτοι, αφού δεν υπήρχαν πόλεις, καταστρέφονταν από τα θηρία. Έτσι ζήτησαν να συναθροισθούν και να σωθούν χτίζοντας πόλεις. Μα πάλι, χωρίς πολιτική τέχνη ζούσαν άτακτα και ακανόνιστα, με αδικίες και καταστροφές. Και μπροστά στον κίνδυνο της εξολόθρευσής τους ο Δίας τους χαρίζει την αιδώ και τη δικαιοσύνη για να γίνουν στολίδια των πόλεων και δεσμοί αγάπης που θα ενώσουν τους ανθρώπους (Πλάτων, Πρωταγόρας, 322b.c). Γιατί αν από τη φύση τους οι άνθρωποι γεννήθηκαν ανίκανοι να ζήσουν μόνοι τους, συγκεντρώθηκαν μεταξύ τους υπακούοντας στην ανάγκη, χρησιμοποιούν τεχνικά μέσα και δεν είναι δυνατόν να ζουν παρά με νομιμότητα και δικαιοσύνη, γιατί αλλιώς θα προκληθεί σ’ αυτούς μεγαλύτερη βλάβη από εκείνη της μοναχικής διαβίωσης (Ανώνυμος Ιαμβλίχου 100, 5). Αλλά και στην πλατωνική Πολιτεία ο Γλαύκων αναφέρεται σ’ ένα κοινωνικό συμβόλαιο των πολλών και αδυνάτων που συνασπίζονται για την ανατροπή της αυθαιρεσίας των ολίγων ισχυρών. Με την τήρηση των νόμων σπάνε τα δεσμά του φυσικού δικαίου, του νόμου του ισχυροτέρου, χωρίς ούτε να αδικούν ούτε να αδικούνται οι πολίτες (Πολιτεία, 357-367e). Τελικά και οι σοφιστές αναγνωρίζουν ότι ο γραπτός νόμος είναι “συνθήκη καὶ ἐγγυητής ἀλλήλοις τῶν δικαίων” (Αριστοτέλης, Πολιτικά 358b).
Ύστερα ο Επίκουρος αντικαθιστά αυτές τις έννοιες του σεβασμού και της δικαιοσύνης με τη “συνθήκη”, το συμβόλαιο του “μὴ βλάπτειν καὶ μηδὲ βλάπτεσθαι”. Οι νόμοι λοιπόν των πόλεων έχουν αρχή ένα συμβόλαιο, χωρίς το οποίο δεν υπάρχει ούτε δίκαιο ούτε άδικο. Το ίδιο που ισχύει και ανάμεσα στους λαούς, αφού δικαιοσύνη από μόνη της δεν υπάρχει, αλλά μόνο η συμφωνία κατά τόπους και κατά καιρούς, ανάμεσα στους ανθρώπους, να μην βλάπτει κανείς τον άλλο και να μην βλάπτεται από άλλους. Και αυτό το φυσικό δίκαιο αποτελεί σύμβαση προς το συμφέρον του ανθρώπου να μη βλάπτει και να μη βλάπτεται. “Τὸ τῆς φύσεως δίκαιον ἐστί σύμβολον τοῦ συμφέροντος εἰς τὸ μὴ βλάπτειν ἀλλήλους μηδὲ βλάπτεσθαι” (Κύριαι δόξαι, ΧΧΧΙ).