Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΦΑΛΕΑΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΙΟΣ – ΙΠΠΟΔΑΜΟΣ ΜΙΛΗΣΙΟΣ

Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΦΑΛΕΑΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΙΟΣ – PHALEAS CHALCEDONIUS
(Χαλκιδόνα, Ε΄ αι. π.Χ.)
Έλληνας φιλόσοφος και πολιτικός, σύγχρονος του Σωκράτη, πιθανώς της πυθαγορικής σχολής. Στο έργο του ασχολήθηκε με κοινωνικά προβλήματα και το ζήτημα της ισότητας των ανθρώπων, προβάλλοντας πρώτος το αίτημα της κατάργησης της ατομικής ιδιοκτησίας, αιτίας κάθε δυστυχίας και κακοδαιμονίας των κοινωνιών. Οι ιδέες του αποτελούν τις απαρχές της ουτοπικής σκέψης και βρήκαν απήχηση σε μεταγενέστερους διανοητές.
Έργα: (Αριστοτέλης, Πολιτικά).
Βιβλιογραφία: Αριστοτέλης, Φυσικά, Wilh. Nestle, Phaleas, R. Herzog, Überlegungen zur griechischen utopie, 1985, Doyne Dawson, Cities of the gods, Communist utopias in greek thought, 1992, Realencyclopädie der Classischen Altertumwissenschaft, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Θ.Π.), Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.

ΙΠΠΟΔΑΜΟΣ ΜΙΛΗΣΙΟΣ – HIPPODAMUS MILICIAN
(Μίλητος, 498-408 π.Χ.)
Περίφημος αρχιτέκτονας, φυσικός και φιλόσοφος των χρόνων του Περικλή, εφάρμοσε άριστο σύστημα ρυμοτομίας (ιπποδάμειος νέμεσις), στην οικοδόμηση του Πειραιά, Θουρίων, Ρόδου, Μιλήτου κ.α., θεωρούμενος πατέρας της πολεοδομίας. Οι αντιλήψεις του, επηρεασμένες από την πυθαγόρειο θεωρία, αποτελούν μια πρώτη έκφραση των ουτοπικών θεωριών στην αρχαιότητα, καθορίζοντας τη διαίρεση της άριστης πολιτείας σε τεχνίτες, γεωργούς και φύλακες και τη χώρα σε ιερό, δημόσιο και ιδιωτικό έδαφος.
Έργα: Περί πολιτείας, Περί ευδαιμονίας, Πυθαγορίζουσα θεωρία.
Βιβλιογραφία: Αριστοτέλης, Πολιτικά, Ησύχιος, Στράβων, Στοβαίος, Θεανώ Θουρία, Περί αρετής, Φώτιος, Γεώργ. Λάββας, Ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος και οι φυσιολογικές παράμετροι της κλασικής κατοικίας, 1988, Mich. Lahanas, Stadtplanung im antiken Griechenland, Encyclopedia Britannica, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Ιπποδάμους νέμεσις» (Φράση για την αρχιτεκτονική του Ιπποδάμου).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΙΠΠΟΔΑΜΟΣ, ΠΕΡΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

** ** **

Ο σοσιαλισμός εμφανίζεται ως αίτημα από την ώρα που η αρχική συλλογικότητα υποχωρεί στην ατομικότητα του ανθρώπου. Αυτή η συλλογικότητα είναι εμφανέστατη στην προϊστορία της ανθρωπότητας, και ο πρωτόγονος κομμουνισμός αφήνει τα σημάδια του, μητριαρχία και κοινοκτημοσύνη, στη μινωική Κρήτη, στους Ίνκας και στους Αζτέκους της Αμερικής. Στη Σουμερία το 2100 π.Χ., στη Βαβυλωνία το 1750 π.Χ., στην Κίνα το 1400 π.Χ. συναντούμε σοσιαλιστικές πρακτικές.

Ύστερα η παγκόσμια ιστορία εξελίσσεται γύρω από το κοινωνικό πρόβλημα, που δημιουργεί η αντίθεση εκείνων που μένουν ευχαριστημένοι με την υπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων και εκείνων που διαμαρτύρονται και ζητούν να την αλλάξουν. Και στη βάση του κοινωνικού προβλήματος βρίσκονται πάντα οι κοινωνικές τάξεις, όποια έννοια και μορφή κι αν παίρνουν, που ανταγωνίζονται για τη συντήρηση, τη μεταρρύθμιση και την ανατροπή.

Στην αρχαιότητα γεννήθηκαν οι μεγάλες κοσμοθεωρίες. Γύρω απ’ το ζήτημα της κατανομής της γης, και αργότερα αναφορικά με τη φυσική κατάσταση του ανθρώπου και με τα προβλήματα της κοινωνίας, αναπτύχθηκαν οι πλατωνικές ιδέες για την Πολιτεία και τους Νόμους, οι οραματισμοί του Χαλκηδόνιου Φαλέα και του Μιλήσιου Ιππόδαμου, οι ουτοπίες του Θεόπομπου, του Ευήμερου και του Ιάμβουλου, οι τολμηρές κριτικές των κυνικών και των στωικών και τα κοσμοπολιτικά αναρχικά ιδεώδη του Ζήνωνα και του Χρυσίππου. Η σεισάχθεια, ο αναδασμός, η Κρητική και η Λακωνική Πολιτεία, οι κοινότητες των πυθαγορείων και τα ταξίδια του Πλάτωνα στη Σικελία, αποτελούν έμπρακτες προσπάθειες για την επίλυση του κοινωνικού προβλήματος στην αρχαία Ελλάδα.