Eπιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ – LEONARDO DA VINCI
(Βίντσι, Έμπολι 1452 – Αμπουάζ, Τουραίνη 1509)
Κορυφαίος καλλιτέχνης, από τις επιβλητικότερες μορφές της Αναγέννησης και όλων των εποχών, ζωγράφος, χαράκτης, γλύπτης, ποιητής, μαθηματικός, ανατόμος, μουσικός, μηχανικός, αρχιτέκτων, γαιολόγος, εφευρέτης. Φυσικό τέκνο ενός φλωρεντινού συμβολαιογράφου, εισήλθε στο εργαστήριο του Βερρόκκιο και ακολούθως μέλος της συντεχνίας των ζωγράφων της Φλωρεντίας, μετέβη στο Μιλάνο των Σφόρτσα και των Βοργία, στη Μάδουα και Βενετία για να καταλήξει στο Αμπουάζ της Γαλλίας, προστατευόμενος του Λουδοβίκου ΙΒ΄. Ρεαλιστής και φιλόσοφος της ζωής, επαναστάτης στη ζωγραφική, μάς άφησε πλήθος αριστουργήματα, όπου η τελειότητα της μορφής συνταιριάζει με τη μεγαλοφυΐα της επιστήμης. Από την πτητική μηχανή και το άρμα μάχης μέχρι τις ανατομικές και μαθηματικές μελέτες του, αναβλύζει ο εκπληκτικός ανθρωπισμός, που οδηγεί από τη νέκρωση του μεσαίωνα στη ζωντάνια της νεότερης εποχής.
Έργα: Καλλιτεχνικά: Η Παναγία με το γαρύφαλλο (1478-1480), Πινακοθήκη Μονάχου, Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (1472-1475), Galleria Uffizi, Φλωρεντία, Η βάπτιση του Χριστού (1472-1475), Galleria Uffizi, Φλωρεντία, Τζινέβρα ντε Μπέντσι (1476), Εθνική Πινακοθήκη, Ουάσιγκτον, Άγιος Ιερώνυμος (1480), Βατικανό, Η προσκήνυση των μάγων (1481), Galleria Uffizi, Η Παρθένος μέσα στους σταλακτήτες (1483-1486), Λούβρο, Παρίσι, Η κυρία με την ερμίνα (1485), Czartorychi Museum, Κρακοβία, Έφιππος ανδριάς Φρ. Σφόρτσα (1488-1489), Βασιλική Βιβλιοθήκη Widsor, Πινακοθήκη Κρακοβίας, Μαντόνα Λίττα (1490), Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη, Ο Μυστικός Δείπνος (1498), Sta Maria delle Grazie, Μονή Δομινίκου, Μιλάνο, Προσωπογραφία Ισαβέλλας Ντέστε (1499-1500), Λούβρο, Παρίσι, Τζιοκόντα (1503-1506), Λούβρο, Παρίσι, Λήδα και κύκνος (1508), Earl of Pembroke, Wilton House, Salisbury, Η Παρθένος με το Παιδί και την Αγία Άννα (1510), Λούβρο, Παρίσι, Λήδα – Βάκχος (1510-1515), Λούβρο, Παρίσι, Άγιος Ιωάννης Βαπτιστής (1513-1516), Βατικανό, Θεωρητικά: Σημειωματάρια (1490), Κώδικες, Θείαι αναλογίαι, Διατριβή περί ζωγραφικής (1651).
Βιβλιογραφία: Eug. Muntz, Leonardo Da Vinci, Artist, Thinker and man of science, 1898, Liana Bortolon, The life and times of Leonardo, 1967, Angela Ottino della Chiesa, The complete paintings of Leonardo Da Vinci, 1967, Saun O’ Malley, Leonardo on the human body, 1982, Daniel Arasse, Lenoardo Da Vinci, 1997, Alessandro Vezzoci, Leonardo Da Vinci, Renaissance Man, 1997, Martin Kemp, Leonardo, 2004, Σταντάλ, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Γ.Α.Τ.), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Πορτραίτο, Άγνωστος, Άγαλμα, Galleria Uffizi, Φλωρεντία.
ΚΕΙΜΕΝΑ:ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ, ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΠΕΡΙ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ
** ** **
Το φαινόμενο του ωραίου ως αρμονίας εξετάστηκε πρώτα από τους πυθαγόρειους, τον Δημόκριτο και τον Ηράκλειτο. Ο Πολύκλειτος και ο Γοργίας πραγματεύτηκαν αισθητικά ζητήματα. Ο Πλάτων ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις ιδέες του καλού, της ωραιότητας, στο Συμπόσιο και στον Φαίδρο. Και στην Πολιτεία ερεύνησε την ουσία της τέχνης ως μίμησης. Ο Αριστοτέλης θεώρησε πηγή του καλού το ρυθμό, τη συμμετρία, την αρμονία. Στην Ποιητική του αναδείχθηκε πρόδρομος της επιστημονικής θεώρησης της τέχνης, με κεντρικό θέμα την ελληνική τραγωδία. Ο σχετικός ορισμός του έμεινε αθάνατος “ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν” (Περί Ποιητικής, 1449b24-28). Ο Θεόφραστος, ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος, επικούρειοι και στωικοί εξέτασαν το καλό. Ο Πλωτίνος συνέχισε τον Πλάτωνα με την πραγματεία του Περί του καλού και περί του νοητού κάλλους. Ο Διονύσιος Αλικαρνασεύς και ο Λογγίνος και οι Φιλόστρατοι μελέτησαν αισθητικά ζητήματα. Οι ρωμαίοι Κοϊντιλιανός και Κικέρων στη ρητορική, Βιτρούβιος στην αρχιτεκτονική, Οράτιος και Λουκρήτιος στην ποίηση, συνέχισαν την αριστοτελική θεώρηση.
Ο χριστιανισμός βρίσκει το καλό πρώτα στη φύση, που δημιούργησε ο Θεός και έπειτα στην τέχνη που δημιουργεί ο άνθρωπος. Κατά τον Μέγα Αθανάσιο ένα φυσικό δημιούργημα είναι απείρως ανώτερο από οποιοδήποτε έργο του Φειδία. Ο Αυγουστίνος μεταδίδει στη Δύση την αντίληψη περί του Θεού ως πηγής της ωραιότητας, περί της φύσης ως καλού δημιουργήματος του Θεού. Στο Μεσαίωνα συναρμόζονται τα πλατωνικά θεωρήματα περί καλού με τη χριστιανική δογματική και με την αριστοτελική επιστημονική θεώρηση της τέχνης.
Στην Αναγέννηση η πλατωνική αισθητική ανανεώνεται από τον Μαρσίλιο Φικίνο, με τα σχόλιά του στο Συμπόσιο και στον Φαίδρο του Πλάτωνα και στις Εννεάδες του Πλωτίνου. Ο ιταλός Αλμπέρτι, εμπνεόμενος από τον Βιτρούβιο, παρουσιάζει τη δική του εργασία περί αρχιτεκτονικής. Ο Σκάλιγκερ, με πρότυπο την αριστοτελική Ποιητική, εκδίδει τη δική του Ποιητική. Ο Λενάρντο Ντα Βίντσι και ο Ντύρερ άφησαν σπουδαίες τεχνοκριτικές πραγματείες.
Κατά τον 17ο αιώνα, τα προβλήματα της ουσίας, της μορφής και της φύσης της τέχνης συζητούνται από τους Μπουαλώ, Σορέλ, Λομονόσσωφ και άλλους. Στον 18ο αιώνα ο Σέφτσμπιουρυ επαναφέρει την ενορατική εσωτερική αίσθηση της ιδέας του καλού. Επηρεάζει έτσι τον Χέρντερ, τον Βίντλεμαν, τον Γκαίτε, τον Σίλλερ. Ο Λέσσινγκ συγκρούεται με τον Ντιντερό γύρω από τον ρεαλισμό. Η αισθητική εμπειρία που προσφέρει η τέχνη καταδεικνύει την αρμονία φύσης και διάνοιας, ως άμεση και μη εννοιολογική επίγνωση, ως απόλυτη αλήθεια του κόσμου (System des transzendentalen Idealismus). Ο Λάιμπνιτς θέτει ως βάση των αισθητικών του θεωριών την ιδέα της τελειότητας και της αρμονίας. Ο Κάντιος ακολουθεί τον Μπαουμγκάρτεν. Με την υπερβατική αισθητική του εννοούσε τη διδασκαλία για τις μορφές εποπτείας. Το γούστο είναι ιδιαίτερο αισθητήριο, το οποίο αντιλαμβάνεται το ωραίο και το ξεχωρίζει από το άσχημο. Οι καλαισθητικές κρίσεις είναι υποκειμενικές βάσει μιας αρέσκειας ή απαρέσκειας, χωρίς κανένα συμφέρον, αλλά με αξίωση υποκειμενικής καθολικότητας. Η ομορφιά είναι μια σκοπιμότητα χωρίς σκοπό, ένα αντικείμενο μιας αναγκαίας αρέσκειας (Kant, Κριτική της κριτικής δύναμης). Η μετακαντιανή φιλοσοφία του Σέλλινγκ και του Εγέλου επανέρχεται στις πλατωνικές αντιλήψεις περί του καλού ως αισθησιακής εμφάνισης της ιδέας.