Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΣΑΙΞΠΗΡ

Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΣΑΙΞΠΗΡ – WILLIAM SHAKESPEARE
(Στράτφορντ ον Αίηβον 1564-1616)

Από τους κορυφαίους τραγικούς της παγκόσμιας ιστορίας, μέγιστος άγγλος ποιητής και δραματουργός της Αναγέννησης, «ο κύκνος του Αίηβον». Από οικογένεια εμποροβιοτέχνη, μετά από νεανικές περιπέτειες διέπρεψε ως ηθοποιός και θιασάρχης στο Λονδίνο και από το 1590 άρχισε να παρουσιάζει δικά του θεατρικά έργα, υπό την προστασία της Αυλής, με τεράστια επιτυχία. Ενθουσιασμός, ελαφρές κωμωδίες και ιστορικές συνθέσεις κατά την πρώτη περίοδο (1590-1600), απογοητεύσεις, πικρές κωμωδίες και τραγωδίες στο τέλος της ελισαβετιανής εποχής (1600-1608), ηρεμία, αντιμετώπιση της πραγματικότητας κατά την τελευταία περίοδο (1608-1616). Κοσμογονική δημιουργικότητα, συνένωση του απείρου, του αιωνίου και του αενάου της ζωής, αίσθηση και κάθαρση του παγκόσμιου δράματος, συνενώνονται στο μεγάλο έργο του. Οι αιώνιοι χαρακτήρες που δημιούργησε ανεβαίνουν, εμπνεόμενοι από το σαιξπηρικό δαιμόνιο, ολόκληρη την κλίμακα της πανανθρώπινης τέρψεως και ευδαιμονίας.

Έργα: Δραματικά: Ερρίκος ΣΤ΄ (1590-1592), Ριχάρδος ΣΤ΄ (1591-1592), Ριχάρδος Γ΄ (1592-1593), Κωμωδία παρεξηγήσεων (1592), Τίτος Ανδρόνικος (1593), Το ημέρωμα της στρίγκλας (1593-1594), Δυο ευγενείς της Βερόνας (1594), Τα βάσανα του χαμένου έρωτα (1594), Ρωμαίος και Ιουλιέτα (1594-1595), Ριχάρδος Β΄ (1595), Όνειρο θερινής νυκτός (1595), Βασιλεύς Ιωάννης (1596), Έμπορος της Βενετίας (1596), Ερρίκος Δ΄ (1597), Πολύ κακό για το τίποτα (1598), Ερρίκος Ε΄ (1598), Ιούλιος Καίσαρ (1599), Εύθυμες κυράτσες του Ουίνδσορ (1599), Όπως σας αρέσει (1599), Δωδέκατη νύχτα (1600-1601), Άμλετ (1600), Τρωίλος και Χρυσηίς (1601), Τέλος καλό όλα καλά (1602), Μέτρο αντί μέτρου (1604), Οθέλλος (1604), Μάκβεθ (1605), Βασιλιάς Ληρ (1606), Αντώνιος και Κλεοπάτρα (1606), Τίμων ο μισάνθρωπος (1607), Κοριολανός (1607), Περιλής (1608), Κιμβελίνος (1609), Τρικυμία (1610), Ερρίκος Η΄ (1612), Χειμωνιάτικο παραμύθι (1623), Ποιητικά: Αφροδίτη και Άδωνις (1593), Ο βιασμός της Λουκρητίας (1594), Σονέτα (1609), Φοίνιξ και Τρυγών (1601).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. J. Heminge – H. Condell, Mr William Shakespeare’s Comedies, Histories and Tragedies, London (1623), Alex. Pope, The works of Shakespeare, (1725), 6 τόμ., W.J. Craig, Oxford (1914)], Γιουλιέλμ. Σμιθ, Ο Βάκων και ο Σαίξπηρ, 1856, Ιππ. Ταιν, Ιστορία της αγγλικής λογοτεχνίας, 1867, Τολστόι, Ο Σαίξπηρ και το δράμα, 1906, Walter Raleigh, Shakespeare’s England, 1916, J.Q. Adams, A life of William Shakespeare, 1923, E.K. Shampers, William Shakespeare, A study of facts and problems, 1930, G.E. Benthley, Shakespeare, A biographical handbook, 1961, Stanley Wells, Shakespeare, A life in drama, 1997, Harold Bloom, Shakespeare, The invention of the human, 1999, Frank Kermode, The age of Shakespeare, 2004, Peter Ackroyd, Shakespeare, The biography, 2006, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ν. Κορκοφίγκα), Βικιπαίδεια.

Εικονογραφία: Προσωπογραφία (Chantos Portrait), J. Taylor, 1610, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου, Τα έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, πίνακας, Sir J. Gilber, 1849.

Κινηματογράφος: Όνειρο θερινής νυκτός, Max Reinhart-W. Dieterle, 1935, Άμλετ, Sir L. Olivier, 1948, Φάλσταφ, Όρσον Ουέλλες, 1965, Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Fr. Zeffireli, 1968.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Κάτι είναι σάπιο στο βασίλειο της Δανίας» (Σαίξπηρ, Άμλετ, Πρ. Α΄, Σκ. 4).

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΟΥΙΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ, ΑΜΛΕΤ (ΠΡΑΞ. Γ΄, ΣΚ. 1)

** ** **

Θα ‘λεγε κανείς πως μπορεί εύκολα να ξεχωρίσει η τέχνη, να χωριστούν οι καλές τέχνες, να αφαιρεθεί από αυτές η τεχνική. Αλλά η τέχνη, ως καλλιτεχνική διαμόρφωση έχει στενή συγγένεια με την τέχνη, ως ικανότητα παραγωγής χρήσιμων αγαθών. Η κατασκευή, η παραγωγή, η δημιουργία είναι κοινό χαρακτηριστικό όλων των ειδών της τέχνης. Και στις εφαρμοσμένες τέχνες πολύ δύσκολα ξεχωρίζει ένα χρηστικό αντικείμενο από ένα έργο τέχνης. Αν πάλι πούμε πως οι χρήσιμες τέχνες εξυπηρετούν την πρακτική ζωή και οι καλές τέχνες τη διασκέδαση, το συναίσθημα, τον εξαγνισμό, όπως λέει ο Αριστοτέλης, και πάλι δεν διασπούμε την ενότητα τέχνης και τεχνικής.

Ο Πλάτων συσχετίζει την ωραιότητα και τη χρησιμότητα για την οποία κάθε πράγμα έχει κατασκευαστεί από τον δημιουργό του, ή έχει δημιουργηθεί από τη φύση. Το ωραίο δεν μπορεί παρά να είναι και χρήσιμο στην γενικότητά του, στη χρήση που μπορεί να μην είναι άμεση και χρησιμοθηρική, αλλά εξυπηρετεί κάποιο απώτερο σκοπό, που θα χρειαστεί για την ολοκλήρωση της ζωής. Έτσι μπορεί κανείς να δει έναν αμφορέα, ένα έπιπλο, μια κατοικία, την πολεμική τέχνη, την πολιτική τέχνη, τις φιλοσοφικές τέχνες.

Στην αρχαιότητα η τέχνη είχε πάντα ωφελιμιστικό χαρακτήρα, χωρίς σε τίποτα να ζημιώνεται η αισθητική πληρότητα. Μόνο σαν έσπασε η ενότητα της φύσης και του ανθρώπου, της κοινωνίας και του πολίτη, του κόσμου και της ζωής, χώρισε η τέχνη από την τεχνική. Τότε, που η βιομηχανία, η μισθωτή εργασία, η εξιδείκευση, χώρισε τον δημιουργό από το δημιούργημα, τον αλλοτρίωσε από το έργο του, τον αποξένωσε από τον κόσμο της δημιουργίας και τον έκανε εξάρτημα, υπόδουλο της μηχανής, από κυρίαρχό της. Έτσι είπαν την τέχνη πια αυτοσκοπό, ξεκομμένη από τη ζωή, από την πρακτική της χρησιμότητα. Και έφτασαν στην υπερβολή της τέχνης για την τέχνη. Έτσι γεννήθηκε και η σύγχρονη αισθητική, που όμως στο τέλος ξαναγυρνά στην παλιά ενότητα, στην τέχνη για τη ζωή, στην ολοκληρωμένη δράση και στο ξεπέρασμα της τεχνικής αντίθεσης της ανθρώπινης δημιουργίας.