Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΡΟΥΜΠΕΝΣ – PETER PAUL RUBENS
(Σίγγεν, Βεστφαλία 1577 – Αμβέρσα 1640)
Μέγιστος φλαμανδός ζωγράφος, μορφώθηκε σε ιησουϊτικό κολλέγιο και πήρε μαθήματα ζωγραφικής από τον Όθωνα Βαν Βεέν, ταξίδεψε στην Ιταλία και αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αμβέρσα. Ζωγράφος των αρχιδουκών Αλβέρτου και Ισαβέλλας, χρησιμοποιήθηκε σε σοβαρές διπλωματικές αποστολές. Το μεγάλο έργο του, που περιλαμβάνει περίπου 1.300 ζωγραφικούς πίνακες, άρχισε με αντιγραφή ιταλικών θεμάτων, κατά τα πρότυπα της εποχής, ακολούθησαν τα ιστορικά και θρησκευτικά θέματα και ολοκληρώθηκε με την ανάπτυξη του βόρειου μπαρόκ, συνδυασμού αναγεννησιακής και φλαμανδικής τέχνης, στα πλαίσια της αντιμεταρρύθμισης. Ο Ρούμπενς, τυπικός καλλιτέχνης της εποχής, συνδυάζει το χρώμα με το σχέδιο στην έκφραση αλληλοσυγκρουόμενων παθών, σε μια ρεαλιστική ισορροπία, εξυμνώντας τη ζωή και με την παράδοσή του οδήγησε στις μεταγενέστερες εξελίξεις της ζωγραφικής.
Έργα: Δημόκριτος (1603), Πράντο, Μαδρίτη, Ύψωση του Σταυρού (1610), Καθεδρικός Ναός Αμβέρσας, Οι τέσσερις φιλόσοφοι (1611-1612), Palazzo Piti, Φλωρεντία, Η αποκαθήλωση (1612), Καθεδρικός Ναός Αμβέρσας, Ο θάνατος του Σενέκα (1612-1613), Πράντο, Μαδρίτη, Καθεδρικός Ναός, Αμβέρσα, Οι Ευαγγελιστές (1614), Schloss Σαν Σουσί, Πότσνταμ, Η Αφροδίτη στον καθρέπτη (1615), Vaduz, Λιχνενστάϊν, Η Σταύρωση του Αγίου Πέτρου, Κολωνία, Η Δευτέρα Παρουσία (1617), Πινακοθήκη Μονάχου, Η αρπαγή των θυγατέρων του Λευκίπου (1617-1618), Πινακοθήκη Μονάχου, Ένωση νερού και γης (1618), Ερμιτάζ, Πετρούπολη, Η μάχη των Αμαζόνων (1618), Πράδο, Μαδρίτη, Ιστορία της Μαρίας των Μεδίκων (1621-1625), Λούβρο, Παρίσι, Λατρεία των Μάγων (1624), Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών, Αμβέρσα, Η Σουζάνα στο λουτρό (1625), Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου, Ο άσωτος υιός, Μουσείο Αμβέρσας, Ιστορία Δεκίου Ποπλίου Μύσωνος, Πινακοθήκη Λιχνενστάιν, Η Έλενα Φουρμέ με γούνα (1630), Μουσείο Τέχνης, Βιέννη, Η αρπαγή της Ευρώπης (1630), Μουσείο Πράντο, Μαδρίτη, Κήποι του έρωτος (1630-1632), Μουσείο Πράντο, Μαδρίτη, Ο βιασμός των Σαβίνων (1635-1640), Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου, Μεταμορφώσεις του Οβίδιου (1636), Οι τρεις χάριτες (1636-1638), Μουσείο Πράντο, Μαδρίτη, Ανδρομέδα (1638), Gemaldegalerie, Βερολίνο.
Βιβλιογραφία: Γ. Κάλβερτ, Η ζωή του Ρούμπενς, 1876, Μ. Ρόουζεν, Το έργο του Ρούμπενς, 1882-1892, Max Rooses – Ch. Ruelens, Codex Diplomaticus Rubenianus, Antwerp, 1887-1909, Τζων Λα Φαρζ, Μεγάλοι διδάσκαλοι, 1904, Λ. Χόρπικα, Ρούμπενς, η ιστορία της ζωής του και το έργο του, 1916, G.R. Bordley, Rubens et la peinture baroque, 1962, J.R. Martin, Baroque, 1977, Mich. Jaffe, Rubens and Italy, 1977, Svetlana Alpers, The making of Rubens, 1995, Kr.L. Belkin, Rubens, 1998, Ludwig Burchard, Corpus Rubenianum, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Δ.Σ.Δ.).
Εικονογραφία: Αυτοπροσωπογραφία, 1628, Galleria Uffizi, Ρούμπενς και Ισαβέλλα Μπραντ, 1609, Πινακοθήκη Μονάχου.
* * *
ΡΕΜΠΡΑΝΤ – HARMENSZOON VAN RIJN REMBRANDT
(Λέιντεν 1606-Άμστερνταμ 1669)
Διάσημος και μεγαλοφυής ολλανδός ζωγράφος και χαράκτης, από φτωχή οικογένεια, εγκατέλειψε το Πανεπιστήμιο για να αφοσιωθεί στην τέχνη, μαθητής του Σβάντμπουργκ και υπό την επίδραση του Λάστμαν αρχικά και του Καραβάτζιο και του Ρούμπενς αργότερα. Ξεκίνησε με βιβλικά και μυθολογικά θέματα σε μικρά σχήματα και συνέχισε με ιταλικές φόρμες, προτιμώντας τις προσωπογραφίες και τους μεγάλους πίνακες, με πλούσιο χρωματισμό, δραματική αντίθεση φωτός και σκιάς και επεξεργασία των λεπτομερειών. Ζώντας μια οικογενειακή τραγωδία, με τον θάνατο των παιδιών και της γυναίκας του, περνώντας από τη χρεοκοπία και την αίρεση των αναβαπτιστών – μεννονιτών, το έργο του αποτελεί και μια προσωπική εξομολόγηση, μια αυτοπροσωπογραφία, όπου σχεδιάζει την αλήθεια της εξωτερικής ζωής, όπως αντανακλάται από τον εσωτερικό του κόσμο.
Έργα: Ο Ισκαριώτης επιστρέφων τα 30 αργύρια (1628), Ιδιωτική Συλλογή, Ο Άγιος Συμεών (1631), Βασιλική Πινακοθήκη Χάγης, Μάθημα ανατομίας του δόκτωρος Τουλπ (1632), Mauritshuis, Χάγη, Ο Γκρότιος και η σύζυγός του (1632), Η Μαργαρίτα Βαν Βίλτερμπε (1632), Ο φιλόσοφος εν στοχασμώ (1632), Λούβρο, Παρίσι, Η αρπαγή της Ευρώπης (1632), Μουσείο Getty, Λος Άντζελες, Η Σάσκια (1635), Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη, Η τύφλωση του Σαμψών (1636), Städelsches kunstinstitut, Φραγκφούρτη, Δανάη (1636), Ερμιτάζ, Πετρούπολη, Ο Άγιος Ραφαήλ εγκαταλείπων τον Τωβίαν (1637), Λούβρο, Παρίσι, Χριστός και Μαγδαληνή (1638), Buckingham Palace, Λονδίνο, Η Αγία Οικογένεια (1640), Λούβρο, Παρίσι, Νυχτερινή περίπολος (1642), Rijksmuseum, Άμστερνταμ, Ρουθ και Βόοζ (1645), Rijksmuseum, Άμστερνταμ, Δείπνο εις Εμαούς (1648), Λούβρο, Παρίσι, Η Σουζάνα και οι γέροντες (1647), Κρατικό Μουσείο Βερολίνου, Ο Αριστοτέλης παρατηρών την προτομή του Ομήρου (1653), Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης Νέας Υόρκης, Η Βηθσαδέ στο λουτρό (1654), Λούβρο, Παρίσι, Ο Ιακώβ ευλογών τα παιδιά του Ιωσήφ (1656), Gemäldegalerie Alte Meister Kassel, Η ιουδαία μνηστή (1667), Rijksmuseum, Άμστερνταμ, Ο τυφλός Όμηρος (1663), Mauritshuis Museum, Χάγη.
Βιβλιογραφία: Kenneth Clark, An introduction to Rembrandt, 1978, Chris. Wright, The dutch painters, 1978, J. Bruyn-B. Haak et al, A corpus of Rembrandt painting, 1986-1990, Ernst van de Wetering, Rembrandt, The painter at work, 2000, Clifford Ackley et al, Rembrandt’s journey, 2004, Chr. Tumpel, Rembrandt, Images and metaphors, 2006, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Δ.Σ.Δ.), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Αυτοπροσωπογραφία, 1634, Kenwood House, Λονδίνο.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΑΡΘΟΥΡΟΥ (ΙΠΠΟΤΕΣ ΤΗΣ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ)
** ** **
Κατά τον Λαλό, το έργο τέχνης επιτελεί ορισμένες λειτουργίες σε σχέση με τον καλλιτέχνη και το κοινό. Αποτελεί πρώτα μια διαφυγή από την πραγματικότητα της ζωής, μια δυνατότητα λήθης, μια κάθαρση των παθών της ζωής. Έπειτα μια επανάληψη και μια εξιδανίκευση της ζωής. Τέλος μια λειτουργική άσκηση των τεχνικών δεξιοτήτων του καλλιτέχνη. Απ’ αυτή τη θεώρηση προκύπτουν ορισμένοι αισθητικοί νόμοι, όπως ο νόμος της αλλαγής του κοινωνιολογικού επιπέδου ενός καλλιτεχνικού γεγονότος, ο νόμος των τριών αισθητικών φάσεων, νεότητας, ωριμότητας, παρακμής, ο νόμος της οικονομίας των παθών. Η κατάληξη είναι ένας αισθητικός σχετικισμός.
Κατά τη μαρξιστική-λενινιστική αισθητική, η καλλιτεχνική εικόνα είναι το κύτταρο του καλλιτεχνικού ιστού, όπου αποτυπώνονται όλες οι βασικές ιδιομορφίες της τέχνης. Μορφή γνώσης του πράγματος και αξιολόγισής της από την πλευρά του καλλιτέχνη. Εκεί συγχωνεύονται το υποκειμενικό και το αντικειμενικό, το υλικό και το πνευματικό, το εσωτερικό και το εξωτερικό. Η εικόνα είναι αντανάκλαση και μετασχηματισμός και σημείο της στάσης του καλλιτέχνη. Έτσι η τέχνη προσεγγίζει την επιστήμη, την ηθική, την τεχνική δημιουργία, τη γλώσσα, σε μια διαλεκτική αμοιβαίας προσέγγισης και απώθησης. Η αισθητική μπορεί να ανακαλύπτει τους γενικούς νόμους της τέχνης, τους μορφολογικούς και τους ιστορικούς νόμους της ανάπτυξης των κλάδων της τέχνης. Τελικά η καλλιτεχνική ζωή αποτελεί εκδήλωση των γενικών κοινωνικοϊστορικών συγκρούσεων της εποχής.
Όμως η αισθητική ευτοπία συνδυάζεται με μια πολιτική ουτοπία. Το “ζειν ευδαιμόνως και καλώς” (Αριστοτέλης, Πολιτικά), η “ωραία δημοκρατία” (Hegel), η “αισθητική Ελλάς” (Winckelmann), η “αισθητική πολιτεία (Schiller) δείχνουν ότι η αισθητική ευαισθησία προϋποτίθεται της κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας. Η Φαιακία του Ομήρου, η κλασική Αθήνα του Περικλή, η Φλωρεντία των Μεδίκων, η Βαϊμάρη του Γκαίτε, ουτοπίες ή πραγματικότητες, είναι πολιτείες που εγγυούνται αισθητική παιδεία και πολιτική ελευθερία (Chytry, The Aesthetic State).
Ωστόσο η avant-garde αναπαριστά ήδη μια μόνιμη κατάσταση, χωρίς όμως να εξισώνεται με την επανάσταση. Από τον Τολστόι και τον Κρότσε μέχρι τον Πλεχάνοφ και τον Μπεντά και ως τον Ορτέγκα υ Γκασέτ, το κοινό της τέχνης διαχωρίζεται σε εκείνους που την καταλαβαίνουν και σε εκείνους που δεν την καταλαβαίνουν. Η μοντέρνα τέχνη είναι μάλλον αριστοκρατική, εκτιμάται από εκείνους που διαθέτουν τα πνευματικά μέσα και αποσπά τους καλύτερους για να συγκροτήσουν μια ελίτ (Romano, στο έργο των Αρβελέρ – Aymard, Οι Ευρωπαίοι).