Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΣΙΓΚΜΟΥΝΤ ΦΡΟΫΝΤ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΣΙΓΚΜΟΥΝΤ ΦΡΟΫΝΤ – SIGMUND FREUD
(Φράιμπεργκ, Μοραβία 1856 – Λονδίνο 1939)

Περίφημος αυστριακός γιατρός και φιλόσοφος, εβραϊκής καταγωγής, θεμελιωτής της ψυχανάλυσης, προσδιορίζοντας τη σεξουαλική επιθυμία ως κύρια πηγή της ανθρώπινης δράσης και αιτία των ψυχοπαθολογικών φαινομένων. Διατύπωσε τη θεωρία των νευρώσεων, που συνδέονται με το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, τις απωθημένες επιθυμίες του ασυνειδήτου, το όνειρο και τις παραπραξίες. Το εγώ και το υπερεγώ, η ζωή και ο θάνατος, το ασυνείδητο και το συνειδητό, αποτελούν κύρια σημεία της φροϋδικής έρευνας. Ιδρυτής της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Εταιρίας, διεύρυνε το πεδίο της ψυχολογίας, περιλαμβάνοντας στην ψυχανάλυση και τα μεγάλα προβλήματα του πολιτισμού. Ο φροϋδισμός αποτέλεσε ολόκληρη κοσμοθεωρία με σημαντικές επιπτώσεις στην επιστήμη, τη φιλοσοφία και την τέχνη του 20ου αιώνα.

Έργα: Ο ψυχικός μηχανισμός των υστερικών φαινομένων (1893), Μελέτη επί των ονείρων (1895), Ερμηνευτική των ονείρων (1900), Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής (1901), Τρεις συμβολές στην σεξουαλική θεωρία (1905), Τοτέμ και ταμπού (1912), Περί ναρκισσισμού (1914), Εισαγωγή στην ψυχανάλυση (1916), Πέρα από την αρχή της ηδονής (1920), Ομαδική ψυχολογία και ανάλυση του εγώ (1921), Το εγώ και το εκείνο (1923), Αναστολές, συμπτώματα και άγχος (1926), Η νόσος του πολιτισμού (1930), Ο Μωυσής και ο μονοθεϊσμός (1939), Ιστορία της ψυχανάλυσης (1940).
Βιβλιογραφία: Ernest Jones, The life and work of Sigmund Freud, 1953-1958, Calvin Hall, A primer in Freudian psychology, 1954, D. Staffort Clark, What Freud really said, 1965, P. Gay, Freud, A life for out time, 1988, Louis Berger, Freud, Darkness in the minds of Vision, 2000, H.J. Eysenck, Decline and fall of freudian empire, 2004, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ν.Ν. Δρακουλίδη), Βικιπαίδεια.

Εικονογραφία: Ανδριάντας, Tavistock Clinic, Hampstead, Λονδίνο.

*  *  *

Η ψυχολογία, η φιλοσοφική ψυχολογία, η ψυχολογική ανθρωπολογία, μελετά τα προβλήματα της ψυχής και τα ψυχικά φαινόμενα. Ερευνά τη φύση της ψυχής, την ελευθερία της βούλησης, την αθανασία της ψυχής.

Πρώτος ο Πλάτων διέκρινε τις λειτουργίες της ψυχής σε τρία γένη, λογιστικόν, θυμοειδές, επιθυμητικόν (Πολιτεία). Αντίστοιχα γνώση (επιστήμη, λόγος, αλήθεια), συναίσθημα (τέχνη, κάλλος, ανδρεία), βούληση (δικαιοσύνη, αγαθό, φρόνηση). Ο Αριστοτέλης έγραψε την πρώτη φιλοσοφική ψυχολογία (Περί ψυχής). Η ψυχή για αυτόν είναι εντελέχεια, η ζωογόνος αρχή του σώματος με τις τρεις βασικές δυνάμεις, θρέψη, αίσθηση, διανόηση. Ο χριστιανισμός στηρίζεται στην ελληνική θεωρία για την ψυχή. Οι αρετές της ψυχής είναι, πίστις, ελπίς, αγάπη. Η νέα ψυχολογία αναπτύχθηκε μόλις από τον 16ο αιώνα, μετά τις προόδους των φυσικών επιστημών. Χομπς και Σπινόζα αντιπροσωπεύουν τη μηχανιστική ιδέα της ψυχικής ζωής, ενώ ο Καρτέσιος εισάγει τον δυισμό ψυχής και σώματος, ως σχέση ανεξάρτητων ουσιών. Αντίθετα ο Χιούμ και ο αγγλικός εμπειρισμός αρνήθηκαν την θεωρία της ουσίας και εξήγησαν την ψυχική ζωή ως δέσμη αισθημάτων. Ο Κάντιος ακολουθεί την παραδεδομένη ταξινόμηση των ψυχικών φαινομένων σε γνώση, βούληση και συναίσθημα. Οι Χέρμπερτ, Φέχνερ, οδηγούν την ψυχολογία προς τις φυσικές επιστήμες. Και οι Μύλλερ, Βέμπερ, Χέλμοτζ, συνδέουν την ψυχοφυσική με τη φυσιολογία του εγκεφάλου, με τη θεωρία της εξέλιξης, με την κοινωνιολογία και την πειραματική ψυχολογία. Ήδη ο Σετσένωφ και ο Παβλώφ περιορίζουν την πνευματική και ψυχική ζωή του ανθρώπου στη θεωρία της αντανάκλασης της αντικειμενικής πραγματικότητας στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ο φροϋδισμός, με τον ίδιο τον Φρόυντ και τους διαδόχους του, Άντλερ και Γιουνγκ, θεμελιώνει την ψυχανάλυση, ερευνά το υποσυνείδητο και τη σχέση με τη σεξουαλικότητα, την ψυχολογία των συμπλεγμάτων, το συλλογικό υποσυνείδητο. Το βασικό όμως φιλοσοφικό πρόβλημα, η σχέση της ενότητας ψυχής και σώματος παραμένει.