Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΜΕΓΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ – CONSTANTINE THE GREAT
(Νίσσα, Νοτιοσλαβία 280/288-Ελενούπολη, Νικομήδεια, Βιθυνία 337)
Μεγάλη μορφή της ιστορίας και του χριστιανισμού, ιδρυτής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ισαπόστολος και άγιος της Εκκλησίας. Γιος του Κωνσταντίου Χλωρού και της Αγίας Ελένης, διακρινόμενος για την πολεμική του αρετή, διεξήγαγε μακρούς πολέμους στην Γαλατία, Βρετανία και Γερμανία, για την προστασία του ρωμαϊκού κράτους και αργότερα εμφυλίους πολέμους μέχρι την επικράτησή του και την ίδρυση της Κωνσταντινουπόλεως το 324. Αναγνωρίζοντας τη σημασία του χριστιανισμού, υιοθέτησε τη νέα θρησκεία, εξέδωσε το διάταγμα των Μεδιολάνων περί ανεξιθρησκείας, το 313, και συγκάλεσε την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας, το 325, προς αντιμετώπιση της αιρέσεως του Αρείου. Διακρίθηκε για τη στρατιωτική, φορολογική και νομισματική μεταρρύθμιση, το σπουδαίο νομοθετικό του έργο και την οικοδομική του πολιτική, παρά τις μελανές σελίδες της ιστορίας του.
Έργα: (Θεοδοσιανός Κώδιξ).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. T. Mommsen – P.M. Meyer, Theodosiani libri XVI, (1905)], Ευσέβιος, Πραξαγόρας Αθηναίος, Ιστορία, 337, Ζωσιμάς, Ιστορία Νέα, 500, Ευνάπιος, J. Burckhardt, Die Zeit K.d.Gr., 1853, 1929, G.D. Baker, Constantine and the Christian Revolution, 1930, H. Gregoire, La conversion de Constantin, 1930-1931, Timothy Barnes, The new Empire of Diocletian and Constantine, 1982, T.G. Elliott, The christianity of Constantine the Great, 1996, J.A. Evans, The emperor Justinian and the Byzantine Empire, 2005, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: O Μέγας Κωνσταντίνος προσφέρει την Κωνσταντινούπολη στο Χριστό, μωσαϊκό, Ναός Αγίας Σοφίας, Κωνσταντινούπολη, Σχεδιογράφημα, Ραφαήλ, Νομίσματα, Κολοσσιαία κεφαλή, Μουσείο Κονσερβατόρε, Ρώμη, Ανδριάντας, Μουσείο Λατερανού, Κωνσταντίνος Μέγας νικητής του Μαξεντίου, τοιχογραφία, Ραφαήλ, Βατικανό, Η μεταστροφή του Κωνσταντίνου, πίνακας Ρούμπενς (1622).
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Εν τούτω νίκα» (In hoc vincos) (Χριστιανικό σύνθημα).
* * *
Με το Διάταγμα των Μεδιολάνων, το 313 μ.Χ., ο χριστιανισμός ύστερα από τρεις αιώνες σκληρών αγώνων και αιματηρών θυσιών, κατανίκησε τους εξωτερικούς του εχθρούς. Για να αρχίζει όμως έναν πολύ σκληρότερο και μακρόχρονο αγώνα εναντίον των εσωτερικών του εχθρών. Δεν ήταν μόνο τα ξένα στοιχεία που έπρεπε να αφαιρεθούν από τη διδασκαλία και τη λατρεία. Να ισορροπήσει η υλιστική ιουδαϊκή παράδοση, η γνωστικιστική εσωτερική αντίληψη, η ελληνική μεταφυσική θεωρία. Έπρεπε να καταπολεμηθεί η αίρεση, να αποκοπεί το λανθασμένο μέρος από το ορθό όλο. Η ορθοδοξία είναι γέννημα αυτής της διάστασης της εκκλησιαστικής αλήθειας από την αίρεση.
Δεκάδες αιρέσεις παρουσιάστηκαν στον χριστιανισμό μέχρι την τελική διατύπωση του δόγματος. Ο Άρειος, ο Δονάτος, ο Νεστόριος, ο Απολλινάριος, ο Πελάγιος, ο Σαβέλιος, αποτελούν ένα μικρό μέρος της μεγάλης σειράς των αιρετικών, που ερμήνευσαν εσφαλμένα το δόγμα της Τριάδας, τη φύση του Χριστού και του Αγίου Πνεύματος, τους κανόνες της πίστης και της λατρείας. Φύσις και ουσία, ουσία πρώτη (το αυθύπαρκτον, υπόστασις πρόσωπον), και δευτέρα (το κοινόν επί πάσιν, κοινή φύσις, Θεός), υπόστασις και ενυπόστατον προκαλούσαν μεγάλα θεολογικά προβλήματα. Ο αρειανισμός, ο μοναρχιανισμός, ο νεστοριανισμός, ο μονοφυσιτισμός, ο μονοθελητισμός, η εικονομαχία είναι οι πιο γνωστές αιρέσεις που συγκλόνισαν την Εκκλησία. Επτά οικουμενικές σύνοδοι χρειάστηκαν για την ολοκλήρωση της δογματικής διδασκαλίας της Εκκλησίας και τη συμπλήρωση των άρθρων του Συμβόλου της Πίστεως. Από τον Ωριγένη (Περί αρχών), μέχρι τον Ιωάννη Δαμασκηνό (Πηγή γνώσεως), μέσω του Γρηγορίου Νύσσης (Λόγος Κατηχητικός ο Μέγας), ολοκληρώνεται η συστηματική θεολογία.
