Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ – IOHANNES DAMASCENUS
(Δαμασκός περ. 650/676 – Μονή Αγίου Σάββα, Ιερουσαλήμ περ. 719)
Μέγιστος Πατέρας της Ορθόδοξης Εκκλησίας, φιλόσοφος και θεολόγος, ποιητής και μύστης, ρήτωρ «χρυσορρόας», μοναχός, αναμορφωτής της βυζαντινής μουσικής, μελωδός και ένθερμος υπερασπιστής της λατρείας των εικόνων. Από επιφανή οικογένεια προσήλθε στο χριστιανισμό και ασκήτευσε στη μονή του Αγίου Σάββα, όπου δημιούργησε το σπουδαίο φιλοσοφικό, θεολογικό και ποιητικό έργο του. Ακολουθώντας στη θεολογία του την αριστοτελική φιλοσοφία και εντάσσοντάς την στη χριστιανική διδασκαλία, συστηματοποίησε το χριστιανισμό σ’ ένα στέρεο πλαίσιο αναφοράς. Στην ποίησή του, ενώνοντας τη ρυθμική και μετρική της αρχαίας ελληνικής ποίησης με την βυζαντινή μελωδία, δημιούργησε αριστουργήματα εκκλησιαστικής τέχνης. Το έργο του είχε μεγάλη επίδραση και στην ορθοδοξία και στον καθολικισμό, αποτέλεσε δε τη γέφυρα από την πατερική στην βυζαντινή εποχή.
Έργα: Πηγή γνώσεως (Διαλεκτική, Περί αιρέσεων, Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως), Ιερά παράλληλα, Περί της Αγίας Τριάδος, Περί πίστεως, Περί θεολογίας, Εισαγωγή δογμάτων στοιχειώδης, Διάλογος κατά Μανιχαίων, Κατά Νεστοριανών, Λόγοι απολογητικοί προς τους διαβάλλοντας τας αγίας εικόνας, Εξηγητικά, Κανόνιον ή γραμματική μουσικής;, Λίβελοι, Κανόνες, Ομιλίαι, Τροπάρια, Στιχηρά.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 94-96], Langen, Johan von Damascus, Gotha, 1879, Ιωάν. Δυοβουνιώτης, Ιωάννης ο Δαμασκηνός, 1903, Ιωάν. Καρμίρης, Η δογματική διδασκαλία του Ιωάννη Δαμασκηνού, 1940, G. Hofmann, Johans Damaskenos, Rom und Byzanz, 1951, G. Richter, Die Dialektik der Johannes von Damascus, 1964, Γ. Φλορόφσκι, Οι βυζαντινοί Πατέρες του 6ου, 7ου και 8ου αιώνα, Παναγ. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, 2005, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ι. Γεωργακόπουλου), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, αγιογραφία Μιχ. Αναγνώστου, 1734, Βυζαντινή Μονή Χίου.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ, ΕΚΔΟΣΙΣ ΑΚΡΙΒΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΠΙΣΤΕΩΣ (ΒΙΒΛ. Α΄-Δ΄)
* * *
Η διατύπωση ενός συστήματος Ορθοδοξίας θα ήταν αντίθετη στο πνεύμα και στην ουσία της, αφού θα δέσμευε σε σταθερούς τύπους τη δυναμική απροσδιοριστία της ζωής. Και θα υποκαθιστούσε την αμεσότητα της εμπειρίας με θεωρητικά σχήματα που δεν θα μπορούσαν να αντιστοιχηθούν με τη διαρκή πραγματικότητα, έστω και αν αυτό μπορούσε να επιτευχθεί για μια χρονική στιγμή, αφού η ζωή στην πραγματικότητα αλλάζει συνεχώς.
Εκείνο που θα μπορούσε ίσως κανείς να επιτύχει θα ήταν να διακρίνει, από την έως τώρα πορεία της Ορθοδοξίας τα κυριότερα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα. Τα στοιχεία που ανταποκρίνονται στο κριτήριο της Ορθοδοξίας, τη συνισταμένη της ιστορικής εμπειρίας της Εκκλησίας, τη ζωντανή ουσία, που την ξεχωρίζει από κάθε ανάλογη πραγματικότητα. Στα στοιχεία αυτά δε χρειάζεται φυσικά να περιληφθεί η διατύπωση του δόγματος, η νομική εικόνα των σχέσεων των ορθοδόξων μεταξύ τους και με τους άλλους, η παρουσίαση και ανάλυση της ερμηνευτικής, της λειτουργικής και της κατήχησης. Θα είναι αρκετό να αναφερθούν μόνο βασικοί, προσδιοριστικοί όροι της Ορθοδοξίας, όπως βιώνονται από την Εκκλησία και τους πιστούς της. Επιχειρώντας μια τέτοια προσπάθεια θ’ άρχιζε κανείς από τη σχετικότητα της ύπαρξης, τη φύση και την ιστορικότητα, για να περάσει στην ελληνικότητα, την οικουμενικότητα, την κοινωνικότητα και την υλικότητα της Ορθοδοξίας, τελικά στην ειρήνη, τον έρωτα, την ελευθερία που ολοκληρώνεται στη Θέωση. Μ’ αυτή την έννοια συγκροτείται μια εικόνα της Ορθοδοξίας, ικανή να συνδέσει το παρελθόν με το παρόν, να ερμηνεύσει το σήμερα, να αποτελέσει πρόσβαση για το αύριο.