Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ – DIONYSIUS THE AREOPAGITE
(Συρία τέλη Ε’ αι. – αρχές ΣΤ’ αι.)
Μεγάλος ανατολικός θεολόγος, του οποίου τα έργα, για πρόσληψη κύρους, αποδόθηκαν στον πρώτο Επίσκοπο και Πολιούχο Αθηνών Διονύσιο, που ασπάστηκε τον χριστιανισμό μετά την ομιλία του Αποστόλου Παύλου στην Πνύκα. Αναδείχθηκε σπουδαίος δημιουργός συστήματος χριστιανικού μυστικισμού, που οδηγεί τον πιστό από την κάθαρση στο φωτισμό και στη θέωση, συνδυάζοντας τη νεοπλατωνική θεωρία με τα χριστιανικά δόγματα. Το έργο του «Ψευδοδιονυσίου», άγνωστο αρχικά, άσκησε κατόπιν τεράστια επίδραση στη μεσαιωνική θεολογική σκέψη, τόσο στην Ανατολή (Μάξιμος Ομολογητής) όσο και στη Δύση (Θωμάς Ακινάτης). Η Ορθόδοξη θεολογία οφείλει στον Αρεοπαγίτη τις βάσεις του φιλοκαλικού ιδεώδους, της υπέρτατης πνευματικότητας και της μεγάλης ελπίδας, της προσέγγισης του γήινου προς το ουράνιο.
Έργα: Περί Ουρανίου Ιεραρχίας, Περί Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας, Περί Θείων ονομάτων, Περί μυστικής Θεολογίας, , Θεολογικαί υποτυπώσεις, Περί αγγελικών ιδιοτήτων και τάξεων, Περί ψυχής, Περί δικαίου και θείου δικαστηρίου, Επιστολαί.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Aedibus Philippi, Φλωρεντία (1516), J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 3, 4, Pseudo-Dionysius, The complete works, Tr. Colin Luibheid, New York (1987)], Ευσέβιος, Σουίδας, Υπόμνημα εις την Αποκάλυψιν του Ανδρέου Κρήτης, 520, Fr. Hipler, Dionysius der Areopagite, 1861, Stiglmayr, Die Lehre fon den sacramenten und der Kirche, 1898, Χρ. Γιανναράς, Χάιντεγγερ και Αρεοπαγίτης, 1967, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Κ.Ι. Δυοβουνιώτη), Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου.
* * *
“Ψυχῆς δὲ κίνησίς, ἐστι, κυκλικὴ μὲν ἡ εἰς ἑαυτὴν εἴσοδος ἅπὸ τῶν ἔξω, καὶ τῶν νοερῶν αὐτῆς δυνάμεων ἡ ἑνοειδὴς συνέλιξις, ὤσπερ ἔν τινι κύκλῳ τὸ ἀπλανὲς αὐτῇ δωρουμένη, καὶ ἀπὸ τῶν πολλῶν τῶν ἔξωθεν αὐτὴν ἐπιστρέφουσα καὶ συνάγουσα, πρῶτον εἰς ἑαυτὴν, εἵτα ὡς ἑνοειδῆ γενομένην, ἑνοῦσα ταῖς ἑνιαίως ἡνωμέναις δυνάμεσι, καὶ οὕτως ἐπὶ τὸ καλὸν καὶ ἀγαθὸν χειραγωγοῦσα, τὸ ὑπὲρ πάντα τὰ ὄντα, καὶ ἓν καὶ ταὐτὸν, καὶ ἄναρχον καὶ ἀτελεύτητον. Ἑλικοειδῶς δὲ ἡ ψυχὴ κινεῖται καθ’ ὅσον οἰκείως ἑαυτῇ τὰς θείας ἐλλάμπεται γνώσεις, οὐ νοερῶς καὶ ἑνιαίως, ἀλλὰ λογικῶς καὶ διεξοδικῶς, καὶ οἶον συμμίκτοις καὶ μεταβατικαῖς ἐνεργείαις. Τὴν κατ’ εὐθεῖαν δὲ, ὅταν οὐκ εἰς ἑαυτὴν εἰσιοῦσα καὶ ἑνικῇ νοερότητι κινουμένη, (τοῦτο γὰρ, ὡς ἔφην, ἐστὶ τὸ κατὰ κύκλον) ἀλλὰ πρὸς τὰ περὶ ἑαυτὴν προϊοῦσα, καὶ ἀπὸ τῶν ἔξωθεν, ὥσπερ ἀπό τινων συμβόλων πεποικιλμένων καὶ πεπληθυσμένων, ἐπὶ τὰς ἁπλᾶς καὶ ἡνωμένας ἀνάγεται θεωρίας”.
(Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Περί θείων ονομάτων, Δ΄ ΙΧ, P.G. 3,705)