Πώς προσδιορίζεται ο Παγκόσμιος Πόλεμος, τι προϋποθέτει και πόσο κοντά είμαστε σε αυτόν με όλους τους πολέμους που είναι σε εξέλιξη αυτήν την στιγμή.
Αν δεις τι γίνεται αυτήν την στιγμή στον πλανήτη σε επίπεδο πολέμων, μάλλον δεν θα εκπλαγείς αν μάθεις πως δεν υπάρχει καν ένας ενιαίος, καθολικά αποδεκτός ορισμός της λέξης «πόλεμος» στο διεθνές δίκαιο.
Kάπως έτσι αντιλαμβάνεσαι πως όταν εκείνοι που παίρνουν τις αποφάσεις (και δημιουργήθηκαν για να προστατεύουν την παγκόσμια ειρήνη) δεν μπορούν να συνεννοηθούν επί της αρχής, δύσκολα θα συνεννοηθούν επί της ουσίας.
Στο διεθνές δίκαιο χρησιμοποιούνται όροι όπως «ένοπλη σύγκρουση», με διακρίσεις μεταξύ διεθνών ένοπλων συγκρούσεων (μεταξύ κρατών) και μη διεθνών ένοπλων συγκρούσεων (εμφύλιοι πόλεμοι).
Παραδοσιακά ωστόσο, ως πόλεμος εκλαμβανόταν η νομική συνθήκη στην οποία έμπαινε ένα κράτος, μέσω επίσημης δήλωσης. Στην εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας η πραγματικότητα έγινε κάπως πιο περίπλοκη.
Τον Οκτώβριο του 1945 υπεγράφη ο Καταστατικός Χάρτης,δηλαδή η θεμελιώδης συνθήκη του ΟΗΕ. Στο προοίμιο αναφέρεται ότι «εμείς οι λαοί των Ηνωμένων Εθνών είμαστε αποφασισμένοι να σώσουμε τις ερχόμενες γενεές από τη μάστιγα του πολέμου, που δύο φορές στα χρόνια μας έφερε στην ανθρωπότητα ανείπωτη θλίψη».
Στο Χάρτη αναφέρεται ρητά πως τα κράτη απαγορεύεται να χρησιμοποιούν βία το ένα εναντίον του άλλου. Πράγμα που δεν συμβαίνει. Αυτό που έγινε ήταν να γίνουν σπάνιες οι επίσημες δηλώσεις.
Για την ιστορία, εκ των πρώτων μελών του ΟΗΕ ήταν η Συρία που βάσει της Geneva Academy είναι σήμερα «είναι η χώρα που έχει πληγεί περισσότερο στην περιοχή με τις περισσότερες ενεργές ένοπλες συρράξεις».
Δηλαδή, τη Μέση Ανατολή, όπου μεγαλώνει η ένταση, μετά την επίθεση του Ιράν στο Ισραήλ.
Η Ακαδημία Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Γενεύης είναι κορυφαίο εκπαιδευτικό ίδρυμα στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη μεταβατική δικαιοσύνη. Κάνει και σχετική έρευνα.
Διαθέτει ένα online «εργαλείο», το RULAC (Rule of Law in Armed Conflict Online Portal) που ταξινομεί όλες τις καταστάσεις ένοπλης βίας «οι οποίες ισοδυναμούν με ένοπλη σύγκρουση, σύμφωνα με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Προσδιορίζει και τα μέρη στα οποία εφαρμόζεται το διεθνές δίκαιο».
Αυτή τη στιγμή η Geneva Academy παρακολουθεί περισσότερες από 110 ένοπλες συγκρούσεις «μερικές εκ των οποίων γίνονται πρωτοσέλιδα και άλλες όχι. Κάποιες άρχισαν πρόσφατα, ενώ άλλες έχουν ξεπεράσει το μισό αιώνα διάρκειας». Εμπλέκονται τουλάχιστον 55 κράτη και περισσότεροι από 70 ένοπλοι μη κρατικοί φορείς.
Ο χάρτης δείχνει τις συρράξεις που συμβαίνουν αυτήν την στιγμή γύρω μας.
Οι κίτρινες σημάνσεις αντιπροσωπεύουν τις χώρες που εμπλέκονται σε ένοπλη σύρραξη, οι κόκκινες μη διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις, οι μαύρες πολλαπλές συρράξεις και οι μπλε είναι στρατιωτικές κατοχές. Tα μπλε τρίγωνα δείχνουν περιοχές που είχαν στρατιωτική σύρραξη κατά το παρελθόν και τα πράσινα αυτές που είχαν διεθνείς ένοπλες συρράξεις.
«Κινούμαστε προς έναν προπολεμικό κόσμο»
Βάσει της σχολής που λειτουργεί και ως ερευνητικό κέντρο, στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική αυτήν την στιγμή που μιλάμε υπάρχουν περισσότερες από 45 ένοπλες συγκρούσεις. Στην Αφρική γίνονται περισσότερες από 35, στην Ασία 21, στην Ευρώπη είναι 7 και στη Λατινική Αμερική 6.
Υπάρχουν και εντάσεις που είναι διαχρονικές (για παράδειγμα της Κίνας με την Ταϊβάν), με τον υπουργό άμυνας της Μεγάλης Βρετανίας, Grant Shapps να προειδοποιεί στις αρχές του έτους ότι «ο κόσμος θα μπορούσε να κατακλυστεί από πολέμους που αφορούν την Κίνα, τη Ρωσία, τη Βόρεια Κορέα και το Ιράν την επόμενη πενταετία. Τα στοιχεία δείχνουν πως κινούμαστε από τον μεταπολεμικό κόσμο στον προπολεμικό κόσμο».
Σε poll που έκανε η Μεγάλη Βρετανία, το 53% δήλωσε πως πιστεύει ότι είναι πιθανό να ζήσουμε τον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο «τα επόμενα 5 με 10 χρόνια». Το 31% χαρακτήρισε ως απίθανο αυτό το ενδεχόμενο, στο συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο και μόνο το 8% είπε πως είναι απίθανο γενικά.
Πολεμικοί αναλυτές και κατέθεσαν άποψη στο Sky News, συμφώνησαν πως είναι ανάγκη να πάρει άμεσα μέτρα η Δύση για να αποφευχθούν τα χειρότερα.
ΠΩΣ ΤΟ ΙΡΑΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΕΙ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ
Δεδομένων των technicalities ως προς τον προσδιορισμό του όρου «πόλεμος» αναζητήσαμε μέσω άλλων οδών την εγγύτητα μας σε ένα παγκόσμιο πόλεμο.
Στην πραγματικότητα, όπως δείχνουν οι παραπάνω αριθμοί, τους οποίους επιβεβαιώνει το αμερικανικό Global Conflict Tracker ο κόσμος βρίσκεται ήδη σε πόλεμο.
Σύμφωνα με τον John Wood Jr., πρώην υποψήφιο για το Κογκρέσο, πρώην Αντιπρόεδρο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στο Λος Άντζελες και ειδήμων σε θέματα φυλετικής και πολιτικής συμφιλίωσης, η κλιμάκωση του πολέμου Ισραήλ-Χαμάς μπορεί να γίνει το τέλος μας.
Όπως έγραψε μετά την επίθεση των Παλαιστινίων στο Ισραήλ και των συγκρούσεων που γίνονται έως σήμερα «ο πόλεμος είναι γεγονός της ζωής στον κόσμο.
Στον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις, με ισχυρούς συνασπισμούς και στις δύο πλευρές, συμμετείχαν σε παρατεταμένες συγκρούσεις που έγιναν σε παγκόσμια κλίμακα, εν μέρει λόγω συμμαχιών.
Το 2023, η γεωπολιτική πραγματικότητα αποτυπώνει τις στρατηγικές συμμαχίες που οδήγησαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις ιδεολογικές εντάσεις που βοήθησαν στην έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Σε γενικές γραμμές, οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ και οι δημοκρατίες όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και το Ισραήλ παρατάσσονται στη μία πλευρά ενός τεράστιου ιδεολογικού χάσματος.
Από την άλλη πλευρά είναι η Κίνα και η Ρωσία μαζί με το Ιράν και τρομοκρατικές οργανώσεις.
«ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΑΥΞΑΝΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΙΣΡΑΗΛ-ΧΑΜΑΣ».
Με το ξέσπασμα ενός ακόμη πολέμου μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, και με τις ΗΠΑ να μετακινούν δυνάμεις κρούσης αεροπλάνων και χιλιάδες στρατιωτικό προσωπικό στην περιοχή ως απάντηση, οι κίνδυνοι ευρύτερης σύγκρουσης κλιμακώθηκαν πιο γρήγορα.
Σε αυτό το πλαίσιο το φάσμα του Ιράν γίνεται σημαντικό. Το Ισραήλ μάχεται εναντίον τρομοκρατικών ομάδων των οποίων η κύρια υποστήριξη προέρχεται από το Ιράν.
Με τις ισραηλινές δυνάμεις να πολεμούν στη Γάζα, το Ιράν βρίσκεται αντιμέτωπο με μια επιλογή: να υποστηρίξει τις επιθέσεις στο Ισραήλ από απόσταση ή να συσπειρώσει τους συμμάχους του στην περιοχή εναντίον του Ισραήλ, με τον κίνδυνο να χρειαστεί τελικά να εμπλακεί με τις ΗΠΑ.
Είναι μια μάχη που το Ιράν δεν θα μπορούσε ποτέ να κερδίσει. Ωστόσο, η μανία του Ισραήλ επιβάλλει αυτή την επιλογή.
Η ευθυγράμμιση του Ιράν με τη Ρωσία και την Κίνα είναι εμφανής. Διοργάνωσαν ακόμη και κοινές ναυτικές επιχειρήσεις τον Μάρτιο στον Κόλπο του Ομάν. Ο καθένας τους έχει γεωπολιτικούς στόχους επιτεύξιμους μόνο μέσω επιθετικότητας.
Το Ιράν θέλει να δει το Ισραήλ να καταστρέφεται. Η Κίνα επιθυμεί να καταλάβει την Ταϊβάν. Η Ρωσία θέλει να προσαρτήσει την Ουκρανία.
Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους είναι στέκονται εμπόδιο σε αυτούς τους στόχους, μέσω της αποτροπής και της διπλωματίας.
Ωστόσο, οι αποσπασμένες, διαιρεμένες και αποσταθεροποιημένες Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να μην είναι αξιόπιστη δύναμη για αποτελεσματική αποτροπή ή διπλωματία».
ΤΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΤΕΙ ΕΝΑΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Εφόσον δεν υπάρχει συμφωνία για τον προσδιορισμό της λέξης «πόλεμος» δεν μπορεί να υπάρχει και για εκείνον του «παγκοσμίου πολέμου». Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο πιστευόταν πως ο Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμος θα ήταν «η θανάσιμη διαμάχη μεταξύ Ανατολής και Δύσης». Το κύριο μέτωπο πιστευόταν ότι θα ήταν η Ευρώπη.
Σήμερα, κατά το Texas A&M University «ισχύει για ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ μεγάλων παγκόσμιων δυνάμεων που εκτείνονται σε πολλές περιοχές του πλανήτη».
Δεν έχουν αποσαφηνιστεί α) το ποιες είναι αυτές οι μεγάλες δυνάμεις, β) το ρόλο που παίζουν στο χαρακτηρισμό οι στρατιωτικές τους ικανότητες και γ) η σημασία της γεωγραφικής τους τοποθεσίας.
Η Ρωσία έπαψε να είναι το αντίπαλον δέος των ΗΠΑ, ως προς την παγκόσμια οικονομική και στρατιωτική υπεροχή. Έγινε η Κίνα. Ή τουλάχιστον αυτό το ζευγάρι των κυρίων αντίμαχων βλέπουν οι αναλυτές, σε περίπτωση γενικής σύρραξης.
Ο Δρ John Schuessler, αναπληρωτής καθηγητής διεθνών σχέσεων στη Σχολή Κυβέρνησης και Δημοσίων Υπηρεσιών του Texas A&M έκανε την εξής διευκρίνιση.
«ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΠΑΡΑΣΥΡΘΟΥΝ ΟΙ ΗΠΑ ΣΕ ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΝΑ ΕΝΩΘΕΙ ΚΑΤΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ ΜΕ ΑΥΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ, ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ».
Κατέληξε στο ότι «ακόμα και αν δεν φαίνεται παγκόσμιος πόλεμος στον ορίζοντα, το χάος της παγκόσμιας σκηνής σίγουρα είναι λόγος ανησυχίας».
Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είχαν καταφέρει, μέχρι το Γενάρη του 2024, να μείνουν μακριά από τους πολέμους στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή ήταν στα υπέρ για την ανθρωπότητα. Δεν θα ισχύει όμως, για πάντα αυτό.
«Δεδομένα ωστόσο, αυτό που βλέπουμε είναι επιστροφή στην πολιτική των μεγάλων δυνάμεων. Σε αυτήν την νέα πραγματικότητα, οι ΗΠΑ θα πρέπει να κάνουν δύσκολες επιλογές σχετικά με το πού και πότε θα χρησιμοποιήσουν τη στρατιωτική τους ισχύ.
Αν δεν επιλέξουν κάτι, κινδυνεύουν να χρεοκοπήσει ή να πολεμήσουν σε μη ουσιαστικούς πολέμους που το μόνο που θα κάνουν είναι να τις αποδυναμώσουν ή και τα δύο».
ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΩΣ ΤΡΟΠΟΝ ΤΙΝΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΗΔΗ ΣΕ ΠΟΛΕΜΟ
Προς το παρόν, όλοι συμφωνούν πως ό,τι συμβαίνει ήδη στον πλανήτη -σε επίπεδο ένοπλων συρράξεων- δεν μπορεί να συγκριθεί με τους Παγκόσμιους Πολέμους και δη τον δεύτερο.
Ενώ ο συνολικός οικονομικός αντίκτυπος των τρεχουσών συγκρούσεων μπορεί να μην ταιριάζει με την ολική καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η διασύνδεση της παγκόσμιας οικονομίας τις κάνει ιδιαίτερα ανατρεπτικές.
Οι οικονομικές συνέπειες γίνονται αισθητές παγκοσμίως, επηρεάζοντας τα πάντα, από το κόστος σε ό,τι αγοράζουμε από τα σούπερ μάρκετ έως τη σταθερότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών.
Αριθμός εμπόλεμων
Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος: Πάνω από 30 χώρες συμμετείχαν άμεσα, με πολλές περισσότερες να εμπλέκονται έμμεσα παρέχοντας πόρους ή αντιμετωπίζοντας κατοχή. Αυτό δημιούργησε ένα τεράστιο δίκτυο συμμαχιών και αντίπαλων δυνάμεων που πολεμούσαν σε όλον τον κόσμο.
Τρέχουσες συγκρούσεις: Οι περισσότερες είναι περιφερειακές. Συχνά περιλαμβάνουν εμφυλίους ή τοπικές διαφορές μεταξύ γειτονικών κρατών. Ενώ πολλοί παράγοντες μπορεί να εμπλέκονται στην υποστήριξη διαφορετικών πλευρών, η κλίμακα δεν πλησιάζει σε εκείνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Παγκόσμιο Πεδίο Μάχης
Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος: Κάλυψε την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Οι μάχες μαίνονταν σε πολλά μέτωπα ταυτόχρονα, από τις παγωμένες πεδιάδες της Ρωσίας μέχρι τις καυτές ερήμους της Βόρειας Αφρικής έως τις νησιωτικές αλυσίδες του Ειρηνικού.
Τρέχουσες συγκρούσεις: Είναι γεωγραφικά συγκεντρωμένες. Ενώ ορισμένες συγκρούσεις μπορεί να έχουν επιπτώσεις στις γύρω περιοχές, δεν περιλαμβάνουν τις συντονισμένες, μεγάλης κλίμακας μάχες σε όλες τις ηπείρους που παρατηρήθηκαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ανθρώπινο Δυναμικό και Κινητοποίηση
Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος: Υπολογίζεται ότι 100 εκατομμύρια άνθρωποι υπηρέτησαν στο στρατό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ολόκληρες κοινωνίες κινητοποιήθηκαν για πολεμική παραγωγή, με τους πολίτες να παίζουν κρίσιμο ρόλο στα εργοστάσια και στο εσωτερικό μέτωπο.
Τρέχουσες συγκρούσεις: Τα στρατιωτικά μεγέθη στις τρέχουσες συγκρούσεις είναι πολύ μικρότερα. Η τεχνολογία επιτρέπει σε μικρότερες, πιο επαγγελματικές δυνάμεις να είναι αποτελεσματικές. Η εμπλοκή των πολιτών, αν και εξακολουθεί να είναι τραγική, έχει διαφορετική κλίμακα από εκείνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Κλίμακα οικονομικής αναστάτωσης
Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος: Ο οικονομικός αντίκτυπος ήταν αναμφίβολα τεράστιος. Ολόκληρες οικονομίες ήταν προσανατολισμένες προς την πολεμική παραγωγή, οδηγώντας σε μακροπρόθεσμο χρέος και καταστροφή σε πολλές χώρες. Ωστόσο, οι οικονομικές επιπτώσεις ήταν σε μεγάλο βαθμό συγκεντρωμένες στα αντιμαχόμενα έθνη και τις γύρω περιοχές.
Τρέχουσες συγκρούσεις: Ο παγκοσμιοποιημένος χαρακτήρας της σύγχρονης οικονομίας σημαίνει ότι οι διαταραχές σε μια περιοχή μπορεί να έχουν κλιμακωτά αποτελέσματα παγκοσμίως. Για παράδειγμα, όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία και με τη σύρραξη Ισραήλ-Παλαιστίνης έχουν προκαλέσει μεγάλες διαταραχές στον παγκόσμιο εφοδιασμό τροφίμων και ενέργειας, επηρεάζοντας τις τιμές και τους ρυθμούς πληθωρισμού παντού.
- Οι κυρώσεις, τα ζητήματα μεταφοράς και οι ελλείψεις πρώτων υλών αυξάνουν τις τιμές και δυσκολεύουν τις επιχειρήσεις να προμηθευτούν τα αγαθά που χρειάζονται.
- Οι συγκρούσεις σε μεγάλες περιοχές παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου μπορεί να οδηγήσουν σε εκρήξεις τιμών και ελλείψεις, επηρεάζοντας τα πάντα, από το κόστος μεταφοράς μέχρι τους λογαριασμούς θέρμανσης.
- Διαταραχές στη γεωργική παραγωγή και μεταφορά λόγω συγκρούσεων μπορεί να οδηγήσουν σε ελλείψεις τροφίμων και αυξήσεις τιμών, ειδικά για ευάλωτους πληθυσμούς.
- Η αβεβαιότητα που προκαλείται από συγκρούσεις μπορεί να αποθαρρύνει τις επενδύσεις και να διαταράξει τις εμπορικές ροές, επιβραδύνοντας περαιτέρω την οικονομική ανάπτυξη.
Όλα αυτά εκτιμάται πως θα έχουν ως μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα τις αυξημένες γεωπολιτικές εντάσεις, ένεκα του οικονομικού ανταγωνισμού και της έλλειψης πόρων.
Τεχνολογικές εξελίξεις
Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος: Προκάλεσε επανάσταση στη στρατιωτική τεχνολογία με την ανάπτυξη νέων όπλων όπως τανκς, αεροπλανοφόρα και ατομικές βόμβες. Αυτή η ταχεία πρόοδος στις καταστροφικές ικανότητες πρόσθεσε άλλο ένα στρώμα φρίκης στη σύγκρουση.
Τρέχουσες συγκρούσεις: Ενώ η τεχνολογία συνεχίζει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον σύγχρονο πόλεμο, ο ρυθμός ανάπτυξης είναι πιο αργός από ό,τι ήταν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τώρα βέβαια, υπάρχουν διαθέσιμα πυρηνικά και βιολογικά όπλα που μπορούν να εξαφανίσουν όχι μόνο περιοχές, αλλά και χώρες από τον χάρτη.