Σαν σήμερα, στις 25 Απριλίου 1994 έφυγε από τη ζωή ένας από τους πιο σημαντικούς πολιτικούς της σύγχρονης ιστορίας της χώρας, ο Γιώργος Γεννηματάς, σε ηλικία 55 ετών. Με τον Γεννηματά έχουν συνδεθεί η Αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, η επιστροφή των πολιτικών προσφύγων του Δημοκρατικού Στρατού, το Εθνικό Σύστημα Υγείας (Ε.Σ.Υ.) και η ψήφος στα 18.
Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται 29 χρόνια από το θάνατό του. Ο Γιώργος Γεννηματάς τους τελευταίους μήνες πριν φύγει απο τη ζωή το 1994 ήταν όρθιος και τον Οκτώβριο του 1993 έκανε την τελευταία του ομιλία στην Κρήτη, στο Ηράκλειο.
Ο Γιώργος Γεννηματάς υπήρξε ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ και ήταν ένας από τους λίγους πολιτικούς που άφησε ένα ολοκληρωμένο έργο πίσω του, καθώς υπήρξε ο εμπνευστής του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ).
Γεννήθηκε το 1939 στην Αθήνα και ήταν γιος του Μανιάτη Θεόδωρου Γεννηματά, δικηγόρου και οικονομολόγου, που επίσης διετέλεσε διευθυντής της UNRRA, της ανθρωπιστικής οργάνωσης του ΟΗΕ στην Ελλάδα. Φοίτησε στο ξακουστό 1ο Γυμνάσιο Πλάκας και μόλις ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του, σπούδασε Πολιτικός Μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Από το πανεπιστήμιο κιόλας αναμείχθηκε με την πολιτική και διοργάνωσε πολλές διαδηλώσεις για την Κύπρο. Κατά την διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας στο Πολεμικό Ναυτικό αρρώστησε σοβαρά και διαγνώσθηκε με την ασθένεια Addison, από την οποία έπασχε και ο John Kennedy.
Ίδρυσε την εταιρεία «Αρχιτεκτονική ΕΠΕ», ενώ μέχρι το 1981 διετέλεσε στέλεχος της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων της Αγροτικής Τράπεζας. Από το 1974 μέχρι το 1978 ήταν Πρόεδρος του Συλλόγου πολιτικών μηχανικών Ελλάδας. Έγινε ενεργό μέλος του ΠΑΣΟΚ από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του. Από το 1975 ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και αργότερα του Εκτελεστικού Γραφείου του Κόμματος.
Η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και το ΕΣΥ
Ο Γεννηματάς διακρινόταν για τα οργανωτικά του προσόντα και η επιρροή του στον κομματικό μηχανισμό και στη Νεολαία ΠΑΣΟΚ ήταν μεγαλύτερη κάθε άλλου στελέχους. Στην πορεία των ετών, τον αποκαλούσαν “αριστερή συνείδηση του Κινήματος”.
Το 1981, μετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές, κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του ως υπουργός Εσωτερικών, προώθησε την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, την ψήφο στα 18 και το νόμο για τον επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων, ενώ, αργότερα, ως υπουργός Υγείας και οραματιστής του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ), έδωσε μάχες για να εξανθρωπιστούν οι συνθήκες περίθαλψης, να εκσυγχρονιστούν τα νοσοκομεία, να δημιουργηθούν κέντρα υγείας.
Από το 1981 εκλεγόταν βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, αρχικά Επικρατείας (άνευ σταυροδοσίας), κατόπιν βουλευτής Μεσσηνίας (με τη λίστα, 1985) και, στη συνέχεια, Α΄ Περιφέρειας Αθηνών (πρώτος σε σταυρούς, από το 1989 διαρκώς). Διετέλεσε Υπουργός Εσωτερικών από το 1981 ως το 1984, Υπουργός Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων από το 1984 ως το 1987 και Υπουργός Εργασίας από το 1987 ως το 1989. Ήταν κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ από τον Απρίλιο 1989. Στην οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα ήταν Υπουργός Εθνικής Οικονομίας. Στις εκλογές της 10ης Οκτωβρίου 1993 εξελέγη πρώτος στην περιφέρεια Α΄ Αθηνών και ορκίστηκε ξανά Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών.
Πολλά νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας έχουν το όνομά του, τιμώντας με αυτόν τον τρόπο το σημαντικό του έργο στον τομέα της δημόσιας υγείας.
“Όταν πρόκειται για το υπέρτατο αγαθό, την υγεία του ανθρώπου, δεν αρκούν οι συγκρίσεις, οι βελτιώσεις και τα άλματα που έγιναν σ’ αυτό το χώρο για να κερδίσεις μια μάχη στη Βουλή. Απαιτείται με αίσθημα ευθύνης να δώσουμε τις προοπτικές, να εντοπίσουμε τα προβλήματα, να προδιαγράψουμε τις βελτιώσεις που θα κατοχυρώσουν την ολοκλήρωση και πλήρη ανάπτυξη του Ε.Σ.Υ.”, είχε πει στην ομιλία στο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 1994.
“Αλίμονο αν σαρωθεί όχι μόνο το Κράτος Πρόνοιας αλλά και η ίδια η πολιτική. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι εννοούμε με τον όρο Κράτος Πρόνοιας. Για να δούμε αν συμβιβάζεται πράγματι ή όχι με τον εκσυγχρονισμό και την παραγωγικότητα. Κράτος Πρόνοιας για μας σημαίνει αμοιβή σύμφωνα με την προσφορά στην παραγωγική διαδικασία. Κράτος Πρόνοιας σημαίνει Κοινωνικές Υπηρεσίες σύμφωνα με τις ανθρώπινες ανάγκες. Κράτος Πρόνοιας σημαίνει τα άτομα με ειδικές ανάγκες να μη βρίσκονται στον παρονομαστή της διανομής του προϊόντος αλλά στον αριθμητή, ενεργά άτομα μέσα στην κοινωνία”.
Ο σοσιαλιστής τεχνοκράτης
Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του και των στρατιωτικών του υποχρεώσεων, ίδρυσε και διηύθυνε την εταιρεία μελετών και κατασκευών “Αρχιτεχνική ΕΠΕ”. Επίσης, διετέλεσε στέλεχος της Αγροτικής Τράπεζας στη Διεύθυνση Τεχνικών Έργων έως το 1981, οπότε και παραιτήθηκε, έπειτα από 17 χρόνια.
Πολλές γεωργικές βιομηχανίες έχουν την υπογραφή του στις κατασκευαστικές μελέτες τους, όπως το εργοστάσιο της Νεστλέ στο Πλατύ Ημαθίας, η Ελαιουργική στον Ασπρόπυργο, κτίσματα της Ένωσης Πεζών στην Κρήτη και άλλα. Όταν επετράπη ο συνδικαλισμός από τη δικτατορία, συμμετείχε σε συνδικαλιστικές ενώσεις μηχανικών και από το 1974 ως το 1978 διετέλεσε πρόεδρος του Συλλόγου Πολιτικών Μηχανικών Ελλάδας.
“Τόσο ο στόχος του δημοκρατικού εκσυγχρονισμού όσο και οι μέθοδοι, οι διεργασίες και οι διαδικασίες των μεταρρυθμίσεων πρέπει να βασίζονται στο τρίπτυχο: διάλογος – συμμετοχή – γνώση”, πίστευε ο ίδιος.
Δεν δίσταζε να ασκήσει κριτική στους βιομηχάνους και τους τεχνοκράτες. Η παρακάτω τοποθέτησή του, όπως καταγράφεται στο αρχείο του, φαντάζει “προφητική” (από συνέντευξη στο περιοδικό Εικόνες, 29 Σεπτεμβρίου του 1993):
“Αλίμονο αν αφήσουμε τους τεχνοκράτες να αποφασίζουν μόνοι τους, αλίμονο αν αποφασίζουμε εμείς οι πολιτικοί ερήμην των τεχνοκρατών, χωρίς τη γνώμη τους. Πάνω απ’ όλα χρειάζεται όχι γνώμη και γνώση, μα επίγνωση, και να καταλάβουμε ότι κανείς μα κανείς δεν μπορεί, είτε με την πολιτική του γνώμη είτε με την τεχνική του γνώση, να αγνοήσει τους ανθρώπους που ονομάζουμε χρήστες, δηλαδή τους ανθρώπους που υπερασπίζονται την υγεία μας.
Τρεις άθλιες ιδεολογίες που προσπαθούν να κυριαρχήσουν τον τελευταίο καιρό. Η θεωρία του δήθεν τέλους των ιδεολογιών, η ιδεολογία του όλοι το ίδιο είναι και η ιδεολογία της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Εάν λάβουμε υπόψη μας τις τραγικές ανισότητες ανάμεσα σε Βορρά και Νότο, το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα και τις ανομίες που υπάρχουν στις μεγάλες χώρες, όπως η Ιταλία, καταλαβαίνουμε εύκολα ότι γύρω από τα τρία αυτά θέματα θα παιχτούν μεγάλα παιχνίδια. Αυτό με κάνει να καταλαβαίνω ακόμη περισσότερο την ανάγκη της πολιτικής, της ιδεολογίας και της κοινωνικής συνοχής που θα αντιστρέψουν αυτές τις τρεις ψευδοϊδεολογίες.
Εγώ δέχομαι σκληρή κριτική στα πολιτικά κόμματα. Δέχομαι σκληρή κριτική στους πολιτικούς. Αλλά αυτού του είδους η κριτική γίνεται στην πολιτική, δηλαδή γίνεται βάναυση κριτική στην ίδια τη δημοκρατία”.
Η κριτική στο ΠΑΣΟΚ
Από το βιβλίο με τα πολιτικά του κείμενα:
“Στο ΠΑΣΟΚ είμαστε υπέρ ενός τρίπτυχου: αποκέντρωση – κοινωνικοποίηση – αυτοδιαχείριση. Επειδή είναι δύσκολο αυτό το τρίπτυχο, πολλοί από μας βρήκαμε μια ευκολία να το αντιστρέψουμε. «Αποκεντρώσαμε» πράγματι το θέμα της αναζήτησης των υπαιτίων. «Κάποιοι άλλοι έφταιγαν έξω από μας». «Κοινωνικοποιήσαμε» τα λάθη μας, όταν τα ανακαλύψαμε και είπαμε «ότι φταίμε όλοι μαζί». Και τελικά αυτοδιαχειριστήκαμε τους εαυτούς μας, όταν θέλαμε να αποφύγουμε το δημοκρατικό διάλογο και τις συγκρούσεις. Πολλές φορές δηλαδή λειτουργήσαμε προσωπικά.
Πρέπει λοιπόν να αντιστρέψουμε αυτή τη λειτουργία και να ξαναφέρουμε το τρίπτυχο των στόχων μας στη σωστή του διάσταση. Απαιτείται γι’ αυτό σκληρή ιδεολογική δουλειά και πάνω απ’ όλα να εντείνει ο καθένας μας την πιο σκληρή του μάχη. Τη μάχη με τον εαυτό του…
…Το νέο ΠΑΣΟΚ μπορεί και πρέπει να πρωταγωνιστήσει στον απαραίτητο για τη χώρα μας πολιτικό εκσυγχρονισμό που προϋποθέτει:
Πρώτον, σχέσεις κόμματος και κοινωνίας που στηρίζονται στην αξιοπιστία, στην αλήθεια, στη διαφάνεια, στην αποφυγή της διγλωσσίας, αλλά και στην έμπνευση, στη συμμετοχή, στη μέτρηση του κοινωνικού οφέλους και όχι του πολιτικού κόστους. Σχέσεις που υπερασπίζουν και στηρίζουν την εθνική λαϊκή ενότητα.
Δεύτερον, σχέσεις διακομματικές, που χαρακτηρίζονται από το διάλογο, το επιχείρημα, την εθνική συνεννόηση, ανεξαρτήτως των σκληρών ιδεολογικών και πολιτικών αναμετρήσεων, που απαιτούνται άλλωστε μεταξύ αντιπάλων πολιτικών δυνάμεων. Σχέσεις που επιδιώκουν επίσης τις προγραμματικές συγκλίσεις ανάμεσα σε παρατάξεις με κοινές αφετηρίες και βασικές αρχές, χωρίς αφορισμούς.
Τρίτον, σχέσεις εσωκομματικές, που προωθούν την πλήρη εσωκομματική Δημοκρατία, τη συλλογικότητα στις επεξεργασίες και στις αποφάσεις, την αποκέντρωση, την ελευθερία στις ιδεολογικές αναζητήσεις μέσω ρευμάτων, αλλά και την κοινή δράση, που κατοχυρώνουν την απαραίτητη πολιτική ενότητα”.
5. Η ανακοίνωση της ασθένειάς του από τον ίδιο
Τον Ιανουάριο του 1992, με αφορμή ένα κρυολόγημα υποβλήθηκε σε εξετάσεις και λίγες ημέρες αργότερα ο ίδιος ανακοίνωσε στους δημοσιογράφους ότι πάσχει από καρκίνο, λέγοντας: “Υπάρχουν μερικές στιγμές που το συναίσθημα ξεχειλίζει, δεν είμαι από μάρμαρο. Είναι γνωστό ότι έχω καρκίνο, αλλά θα προσπαθήσω”. Τον Απρίλιο του 1992 υποβλήθηκε σε εγχείρηση στη Νέα Υόρκη, το ίδιο διάστημα που η σύζυγός του υποβάλλονταν σε θεραπευτική αγωγή για την ίδια ασθένεια.
Στις 13 Οκτωβρίου 1993, μετά την επάνοδο του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, ανέλαβε τα δύο σημαντικότερα Οικονομικά υπουργεία, αλλά στις 25 Φεβρουαρίου 1994 παραχώρησε, λόγω των προβλημάτων υγείας, τη θέση του υπουργού Οικονομικών στον Αλέκο Παπαδόπουλο, διατηρώντας μόνο το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Στις 17 Απριλίου 1994, στο 3ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, επανεξελέγη (πρώτος με 3235 ψήφους) μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος.
Άφησε την τελευταία του πνοή στις 25 Απριλίου του 1994.
Στην ιδιόχειρη πολιτική του διαθήκη ανέφερε:
“Οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους του Έλληνες και τις Ελληνίδες που μου συμπαραστάθηκαν.
Εκτός από ευχές, απαιτείται Εθνική συνεννόηση στην κορυφή και διάλογος και Εθνική ομοψυχία στη βάση.
Για το Πα.Σο.Κ. , το κόμμα που τόσο αγάπησα εύχομαι ενότητα, περίσκεψη και αποφασιστηκότητα.
Αυτά που δεν μπόρεσα να ολοκληρώσω είμαι βέβαιος ότι θα αποτελέσουν στόχο πολλών που με μεγαλύτερες δυνάμεις από εμένα θα τα κάνουν πράξη.
Με τις ευχές και την άπειρη αγάπη μου,
Γιώργος Γεννηματάς”.
Δείτε την τελευταία του ομιλία που δόθηκε στο Ηράκλειο:
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=ifn-jJzSTxM”]
