«Αχ, αυτά τα σπίτια που τα καμάρωνα όταν περνούσαμε. Είχαν εάν συνήθειο στη Σμύρνη, να τρώνε με τις πόρτες ανοιχτές.
Τα σπίτια ήταν διώροφα, πάντα υπερυψωμένα, με τρία τέσσερα σκαλάκια, και οι πόρτες τους έμπαιναν λίγο πιο μέσα, ώστε τον χειμώνα δε βρεχόσουν μέχρι να σου ανοίξουν.
Όταν άνοιγε η πόρτα, αμέσως ήταν η τραπεζαρία. Λοιπόν τα βράδια έβλεπες τις οικογένειες μαζεμένες τριγύρω σε φρεσκοσιδερωμένα, λινά άσπρα τραπεζομάντηλα και η υπηρέτρια, απαραίτητα με μαύρο φόρεμα, άσπρη ποδίτσα και μπονεδάκι στο κεφάλι, έφερνε τα φαγιά στο τραπέζι και έδινε σιωπηλά σε μιαν άλλη βοηθό ό,τι περιττό υπήρχε.
Τα σερβίτσια άστραφταν και τα ποτήρια ήταν πάντα ακριβά κολονάτα. Συναγωνίζονταν στη γειτονιά για την καλύτερη εμφάνιση και πάντα οι πόρτες ορθάνοιχτες…»
Αντζελ Κουρτιάν
Οι Σμυρνιές στα σπίτια τους, μέρες πριν από τα Χριστούγεννα άρχιζαν τις μπουγάδες και τ’ ασπρίσματα. Στόλιζαν συνήθως καραβάκια. Χριστουγεννιάτικο δέντρο συνήθιζαν να στολίζουν κυρίως οι κάτοικοι του Πόντου, χρησιμοποιώντας χρυσωμένες κουκουνάρες, χρυσές καραμέλες μανταρίνια και βαμβάκι. Μάλιστα δίπλα στο Χριστουγεννιάτικο δέντρο, έφτιαχναν και το τραπέζι της Παναγιάς, με το εικόνισμα και τα γιορτινά γλυκά. Εκείνες τις μέρες, οι νοικοκυρές της Σμύρνης πηγαινοέρχονταν στους μαχαλάδες μεταφέροντας στους φούρνους τις λαμαρίνες με τα Χριστουγεννιάτικα φαγητά. Φαγιάντσες, μπακίρια, ταβάδες, ζάχαρη πετιμέζι, χουρμάδες, μέλι, καρύδια, κάστανα, αμύγδαλα, φρούτα όλα αραδιασμένα στο τραπέζι (Θυμάμαι και η μαμά μου που δεν ήταν Σμυρνιά, η πεθερά της και γιαγιά μου ήταν και είχε απαραιτήτως στο Χριστουγεννιάτικο σερβάν μας, εκτός των γλυκά και τους παραπάνω ξηρούς καρπούς). Τα σαραλγιά, οι μπακλαβάδες, τα φοινίκια, οι κουραμπιέδες τα λουκούμια τα κανταΐφια, οι λουκουμάδες οι βασιλόπιττες ήταν τα γλυκά των εορτών της Σμύρνης.
Και μετέπειτα και εδώ στην Κρήτη. προετοίμαζαν και τα φαγητά για την ημέρα των Χριστουγέννων. Ψητό γουρουνόπουλο, σέλινο με χοιρινό, τουρσιά. Σε πολλές περιοχές της Μικράς Ασίας, ιδιαίτερα στην Καππαδονία, πριν από τα Χριστούγεννα ξεκινούσαν τα «γουρουνοσφαξίματα».
Και εδώ στην Κρήτη κάναμε γουρουνοσφαξίματα τα Χριστούγεννα. Ανήμερα των Χριστουγέννων, μαγείρευαν το γουρουνόπουλο περιχυμένο με χυμό από νεράτζι.
Το γιορτινό γεύμα ξεκινούσε με σούπα από βραστό. Και μείς στο σπίτι μας, τα Χριστούγεννα το πρώτο πιάτο ήταν σούπα, επηρεασμένη η μητέρα μου από την πεθερά της.
Αυτός ο πολιτισμός ξεκληρίσθηκε απ’ τους Τουρκμένιους, νομαδικές φυλές απ’ τα βάθη της Ασίας που τώρα μιλούν για «Γαλάζιες Πατρίδες».
Α.Κ.