Το κείμενο που ακολουθεί με την υπογραφή του δημοσιογράφου Αλέξη Παπαχελά δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “ΤΟ ΒΗΜΑ” στις 23 Νοεμβρίου του 2008. Όμως, τα ζητήματα παραμένουν ίδια και το “σχέδιο Κίσσινγκερ” για το Αιγαίο αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Διαβάστε το κείμενο:
Τον ΜάΪο του 1976 ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ δρ Χένρι Κίσινγκερ είχε αποφασίσει να αναμειχθεί ο ίδιος σε μια προσπάθεια μεσολάβησης ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών, Κωνσταντίνος Καραμανλής και Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, είχαν συμφωνήσει στη διαπραγμάτευση των διμερών εκκρεμοτήτων χωρίς να καταλήξουν ποτέ σε θετικά αποτελέσματα. Ο Κίσινγκερ είχε ζητήσει από το Τμήμα Αναλύσεων και Πληροφοριών του Στέιτ Ντιπάρτμεντ να συντάξει μια μακροσκελή έκθεση για την ιστορία των προβλημάτων του Αιγαίου αλλά και τα πιθανά σενάρια επίλυσής τους. «Το Βήμα» φέρνει για πρώτη φορά στη δημοσιότητα την άκρως απόρρητη έκθεση που αποχαρακτηρίστηκε πριν από λίγο καιρό από τα αμερικανικά αρχεία.
Η έκθεση αυτή με τίτλο «Η αμερικανική πολιτική στο Αιγαίο» δόθηκε στον αμερικανό υπουργό στις 17 Μαΐου 1976 και αποτέλεσε στη συνέχεια τη βάση ενός «σχεδίου Κίσινγκερ», που δεν καρποφόρησε ως το 1977, οπότε και ο κ. Κίσινγκερ έφυγε από την ηγεσία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Το σχέδιο προέβλεπε είτε μια φόρμουλα διευθέτησης των εκκρεμοτήτων στο Αιγαίο βάσει ενός πάρε-δώσε σε ζητήματα όπως τα 12 μίλια και ο ελληνικός εναέριος χώρος είτε πάλι μια λύση-πακέτο για Κύπρο και Αιγαίο ταυτόχρονα. Σε κάθε περίπτωση η έκθεση υπογράμμιζε ότι «η Ελλάδα θα χρειασθεί να κάνει τις πιο σοβαρές παραχωρήσεις, σε σύγκριση με το προηγούμενο στάτους κβο». Σε λίγες ημέρες αρχίζει μία ακόμη επίσημη προσπάθεια επίλυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών.
Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι πόσο λίγο έχουν αλλάξει ορισμένα από τα προβλήματα που εμπόδιζαν την επίτευξη συμφωνίας, όπως το αδιέξοδο στο Κυπριακό και η επιμονή της Αγκυρας να αποφύγει το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Την ίδια στιγμή εντύπωση προκαλεί πόσο πιο ανισοβαρής είναι πλέον η ατζέντα των ελληνοτουρκικών εκκρεμοτήτων, σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων. Το 1976 θεωρείτο «ιστορική πρακτική» η μη παραβίαση από τα τουρκικά αεροσκάφη του εναέριου χώρου των 10 μιλίων γύρω από τα ελληνικά νησιά και οι περίφημες «γκρίζες ζώνες» δεν είχαν καν εμφανισθεί στο προσκήνιο. Ακολουθεί το κείμενο της έκθεσης.
«Η αμερικανική πολιτική στο Αιγαίο»
«Από τον Ιούλιο του 1974 και μετά η Κύπρος αποτελεί τη βασική πηγή έντασης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Οι συνεχιζόμενες όμως διενέξεις γύρω από το Αιγαίο μπορεί – πολύ περισσότερο από ό,τι η Κύπρος – να προκαλέσουν άμεση σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών, είτε από λάθος είτε βάσει σχεδίου. Ο Μπίτσιος (σ.σ.: πρόκειται για τον Δημήτρη Μπίτσιο, υπουργό Εξωτερικών της τότε κυβέρνησης Καραμανλή) μάς εξήγησε τον Απρίλιο (1976) πως οι Ελληνες ανησυχούν μήπως οι Τούρκοι κάνουν κάποια προκλητική στρατιωτική ή άλλη ενέργεια για να ενισχύσουν τις διεκδικήσεις τους σε θαλάσσιες περιοχές που η Ελλάδα θεωρεί δικές της. Η τουρκική κυβέρνηση δέχεται εξάλλου μεγάλες εσωτερικές πιέσεις για να δείξει πως δεν δέχεται μια κατάσταση στην οποία το Αιγαίο εμφανίζεται ως ελληνική λίμνη.
Επί της αρχής τα ζητήματα του Αιγαίου θα μπορούσαν να λυθούν με μια διαπραγμάτευση, αν όχι πάνω σε νομική βάση, με πρακτικούς συμβιβασμούς σε θέματα όπως η κοινή εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Το πρόβλημα είναι πως τα πραγματικά ζητήματα εμπλέκονται με άλλα, πολύ πιο δυσεπίλυτα, όπως θέματα κυριαρχίας και εθνικών εγωισμών. Παρά το γεγονός πως έχουν γίνει πολύ σοβαρές διαπραγματεύσεις, η επίτευξη συμφωνίας έχει μπλοκαρισθεί από τη γενικότερη ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και – κυρίως – το αδιέξοδο στην Κύπρο.
Ως τώρα οι ΗΠΑ έχουν αποφύγει την άμεση ανάμειξή τους στη διένεξη του Αιγαίου. Εχουμε περιορισθεί στην αποθάρρυνση στρατιωτικών ενεργειών και την προτροπή στις δύο πλευρές να αρχίσουν τον διάλογο. Η επιστολή του υπουργού Εξωτερικών (Χένρι Κίσινγκερ) στον Μπίτσιο στις 10 Απριλίου ξεπέρασε αυτή τη θέση στο σημείο που ανέφερε πως «οι ΗΠΑ θα είναι ενεργά και κατηγορηματικά αντίθετες στην επιβολή στρατιωτικής λύσης από μία από τις δύο χώρες». Αν και η θέση αυτή είναι ισορροπημένη, δεν αποτελεί την εγγύηση έναντι επιθετικών τουρκικών ενεργειών που ζητούσε η Ελλάδα. Της δίνει όμως τη βάση για να επιδιώξει τη βοήθειά μας στην αποτροπή ή απόκρουση τουρκικών ενεργειών, όπως πτήσεων στρατιωτικών αεροσκαφών πάνω από τα ελληνικά νησιά, γυμνασίων σε ορισμένες περιοχές ή ακόμη και της αποστολής ερευνητικού σκάφους σε αμφισβητούμενες περιοχές.
Εχουμε κάθε λόγο να προσπαθήσουμε να αποφύγουμε να εμπλακούμε στην κρίση του Αιγαίου. Είναι προς το συμφέρον μας να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να προωθήσουμε μια λύση των εκκρεμοτήτων του Αιγαίου ή τουλάχιστον να μην αφήσουμε να μετατραπούν σε πηγή σύρραξης».
Στη συνέχεια αναφέρονται στην έκθεση οι βασικές πτυχές του προβλήματος του Αιγαίου. Για το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας τονίζεται πως δεν μπορεί να λυθεί εύκολα με την παραπομπή του και μόνο στο Διεθνές Δικαστήριο. Αυτή η μεθόδευση θα μπορούσε να είναι κομμάτι μιας τελικής συμφωνίας. Ειδικότερα θα μπορούσε να βοηθήσει την ελληνική κυβέρνηση να κάνει τις υποχωρήσεις που απαιτεί μια συμφωνία.
«Το πετρέλαιο στο Αιγαίο»
«Το πρόβλημα του Αιγαίου επιδεινώθηκε μετά την ανακάλυψη πετρελαίου από την Ελλάδα έξω από τη Θάσο το 1973. Η πιθανότητα να βρεθούν νέα κοιτάσματα καθιστά απολύτως πραγματικό το πρόβλημα της υφαλοκρηπίδος. Δημιουργεί ακόμη τον κίνδυνο σύγκρουσης αν οι Τούρκοι προχωρήσουν σε εξερευνήσεις περιοχών που διεκδικούν ως δικές τους οι Ελληνες. Την ίδια στιγμή η ύπαρξη κοιτασμάτων που θέλουν και οι δύο χώρες μπορεί να αυξήσει το ενδιαφέρον τους για τη λύση του προβλήματος ή να οδηγήσει στην κοινή εκμετάλλευσή τους. Σε διαφορετική περίπτωση η ένταση στην περιοχή μπορεί να μην επιτρέψει την εκμεταλλευσή τους.
Πηγές της πετρελαϊκής βιομηχανίας τονίζουν πάντως πως το Αιγαίο δεν είναι πιθανό να δώσει σημαντικά κοιτάσματα πετρελαίου ή αερίου. Ως σήμερα μόνο ένα εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα έχει βρεθεί στο Αιγαίο. Ενα κονσόρτσιουμ αμερικανικών εταιρειών υπό την OCEANIC ανακάλυψε το κοίτασμα του Πρίνου κοντά στη Θάσο.
(….)
Το πετρέλαιο εκεί είναι όμως κακής ποιότητος και αρκετά βαρύ.
(…..)
Θα πρέπει να σημειωθεί πως δεν έχει ανακαλυφθεί πετρέλαιο στην αμφισβητούμενη περιοχή στο Αιγαίο. Οι έρευνες στη Θάσο δεν δείχνουν πιθανότητες ανακάλυψης στην περιοχή αυτή.
(…. )
Πρόσφατες αναφορές από την πρεσβεία της Αθήνας δείχνουν ότι η αμφισβητούμενη περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου είναι τρίτη σε προτεραιότητα για ελληνικές έρευνες. Η πρώτη προτεραιότητα είναι το Βόρειο Αιγαίο, όπου έχουν βρεθεί 25 πολλά υποσχόμενες περιοχές έξω από τα όρια της OCEANIC. Η δεύτερη προτεραιότητα είναι η περιοχή του Ιονίου.
«Η καρδιά του ζητήματος»
Το ιστορικό των διαπραγματεύσεων μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας για τα δύο βασικά ζητήματα του Αιγαίου, την υφαλοκρηπίδα και τον έλεγχο του εναέριου χώρου, δείχνει ποια είναι η καρδιά του προβλήματος: η αμοιβαία καχυποψία, για να μην πούμε κάτι παραπάνω, μεταξύ των δύο λαών.
Οι δύο κυβερνήσεις διαπραγματεύονταν και είχαν φτάσει στο σημείο που θα μπορούσαν να καταλήξουν σε ένα συμβιβασμό βάζοντας προσεκτικά όλα τα κομμάτια του παζλ. Παρ’ όλα αυτά οι συνομιλίες μετά από μερικούς γύρους κατέρρευσαν. Το συμπέρασμα είναι πως οι δύο πλευρές προσπάθησαν να βρουν λύση αλλά το ρίσκο της αποτυχίας ήταν μικρότερο από το ρίσκο της συμφωνίας.
Οι κίνδυνοι προέρχονται προφανώς από την εσωτερική πολιτική κατάσταση των δύο χωρών. Ο Καραμανλής ελέγχει τη Βουλή πλήρως αλλά φοβάται οιαδήποτε συμφωνία θα πληγώσει την ελληνική υπερηφάνεια και το αίσθημα ασφάλειας. Πάνω απ’ όλα φοβάται μήπως προκαλέσει ένα πραξικόπημα. Ο Ντεμιρέλ από την πλευρά του έχει να αντιμετωπίσει τον στρατό και βασίζει την παραμονή του στην εξουσία σε δύο εθνικιστικά, ακροδεξιά κόμματα. Εχει να αντιμετωπίσει εκλογική αναμέτρηση το 1977.
Και για τις δύο κυβερνήσεις η συνέχιση της έντασης μοιάζει πιο εύκολη από την εξεύρεση ενός συμβιβασμού.
«Τα στοιχεία του συμβιβασμού»
(…. )
Οπως φάνηκε από τις ως τώρα διαπραγματεύσεις, υπάρχουν εφικτοί συμβιβασμοί για όλα τα θέματα. Υπάρχουν αρκετοί τρόποι να δημιουργηθούν πακέτα λύσης 2-3 προβλημάτων. Ακολουθούν τα πιο πιθανά σενάρια για κάθε θέμα.
* Χωρικά ύδατα
Οι Τούρκοι δεν δέχονται τον ελληνικό ισχυρισμό πως κάθε νησί έχει τα δικά του χωρικά ύδατα αλλά έχουν συμφιλιωθεί με την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί με βάση το όριο των 6 μιλίων. Οι Ελληνες κατανοούν πως η Τουρκία δεν θα ανεχθεί την επέκταση στα 12 μίλια σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας. Μια συμφωνία σε αυτό το θέμα θα περιέχει:
* Διατήρηση των έξι μιλίων για τα περισσότερα νησιά στο Αιγαίο.
* Την αποδοχή από την Τουρκία των 12 μιλίων για τα ελληνικά νησιά που δεν βρίσκονται σε περιοχές συγκρουόμενων συμφερόντων (π.χ. Θάσος, Βόρειες Σποράδες, Σκύρος και ενδεχομένως Κυκλάδες).
* Το όριο των 12 μιλίων για τις ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και την ακτή της Τουρκίας στη Μεσόγειο. Το όριο των 12 μιλίων στην τουρκική ακτή στο Αιγαίο, εκτός από τις περιπτώσεις όπου τα ελληνικά νησιά βρίσκονται κοντά, οπότε απαιτείται η εφαρμογή του νόμου της ίσης απόστασης.
* Αν η Ελλάδα δήλωνε ότι δεν διεκδικεί τα 12 μίλια σε όλο το Αιγαίο, θα βελτίωνε την ατμόσφαιρα ανάμεσα στις δύο χώρες. Αλλιώς αυτή η ελληνική υποχώρηση θα έπρεπε να εξισορροπηθεί από μια αντίστοιχη, που δεν είναι εμφανής σε αυτό θέμα. Ισως να μπορεί να βρεθεί σε κάποιο άλλο.
* Η υφαλοκρηπίδα και η εκμετάλλευσή της
Είναι σαφές από την ιστορία των διαπραγματεύσεων και τη νομική μας ανάλυση ότι:
1) Δεν υπάρχει διεθνής συνθήκη που να δίνει σαφή λύση για την υφαλοκρηπίδα.
2) Ακόμη και αν υπήρχε, η Τουρκία θα επέμενε στη διαπραγμάτευση παρά τη διαιτησία για την επίλυση του προβλήματος.
3) Η Ελλάδα θα επιμένει σε έναν εμφανή ρόλο για το Διεθνές Δικαστήριο, προκειμένου να βρεθεί το πέπλο που θα καλύψει τους συμβιβασμούς που θα χρειασθεί να κάνει από τις αρχικές της θέσεις.
(…)
Με δεδομένο πως δεν θα υπάρξει σύντομα αμοιβαία αποδεκτή οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, είτε μέσω διαπραγματεύσεων είτε μέσω διαιτησίας, μπορεί να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο για τη διενέργεια κοινών ερευνών ή και την κοινή εκμετάλλευση σε κάποια ζώνη του Ανατολικού Αιγαίου (…). Αυτό θα μπορούσε να γίνει ως εξής:
* Η Ελλάδα και η Τουρκία να συμφωνήσουν στην κοινή εκμετάλλευση μιας ζώνης στο Ανατολικό Αιγαίο αλλά να την καθυστερήσουν ώσπου το Διεθνές Δικαστήριο να αποφασίσει όχι τα όρια της υφαλοκρηπίδας αλλά τα κριτήρια βάσει των οποίων θα ορισθούν αυτά (π.χ. ο ρόλος ειδικών συνθηκών κ.ά.).
* Οι δύο χώρες να προχωρήσουν σε κοινή εκμετάλλευση, η οποία θα υλοποιείται παράλληλα με την παραπομπή του θέματος στο Δικαστήριο.
* Η συμφωνία κοινής εκμετάλλευσης μπορεί να συνοδευθεί από μια συμφωνία περαιτέρω διαπραγμάτευσης για το τι και πώς θα παραπεμφθεί στο Δικαστήριο…
Η πρώτη λύση βρίσκεται στη μέση των ελληνικών και τουρκικών συμφερόντων ενώ η δεύτερη και η τρίτη κλίνουν περισσότερο προς την τουρκική επιθυμία να επιτευχθεί συμφωνία για τη συνεκμετάλλευση χωρίς διαιτησία… Για τους Ελληνες, να μοιρασθούν την εκμετάλλευση του Αιγαίου ως αντάλλαγμα για την αναγνώριση των δικαιωμάτων τους από την Τουρκία (όπως π.χ. με τη μορφή της παροχής δικαιωμάτων από την Ελλάδα) είναι πιθανό, για τους Ελληνες να κάνουν κάτι τέτοιο χωρίς τουρκική αναγνώριση των δικαιωμάτων τους θα είναι πολύ δύσκολο…
«Στρατιωτικές δραστηριότητες»
Είναι μάλλον απίθανο η Τουρκία να διαλύσει την 4η Στρατιά της με έδρα τη Σμύρνη, εκτός αν προχωρήσει πολύ η ελληνοτουρκική προσέγγιση. Αν φτάσουμε σε αυτό το σημείο, η ελληνική στρατιωτική παρουσία στα νησιά καθώς και οι αναγνωριστικές πτήσεις τουρκικών αεροσκαφών πάνω από αυτά δεν θα έχουν κανένα νόημα. Ο περιορισμός τέτοιου τύπου στρατιωτικών ενεργειών θα μπορούσε πάντως να μειώσει την ένταση και να συμπεριλαμβάνει:
* Τη δέσμευση της Τουρκίας να μην ενισχύσει τις επιχειρησιακές δυνατότητες της 4ης Στρατιάς να διεξάγει επιθετικές ενέργειες εναντίον των νησιών.
* Τη δέσμευση, ενδεχομένως ιδιωτική, της Ελλάδας να μειώσει τις δυνάμεις της στα νησιά, έστω και συμβολικά, και να μην πετά πάνω από την ηπειρωτική Τουρκία.
* Την παράλληλη δέσμευση της Τουρκίας να μην πετά πάνω από τα νησιά.
* Την αποχή από προκλητικές ενέργειες ή τουλάχιστον τη συμφωνία σε ένα σύστημα προειδοποιήσεων για τη διεξαγωγή γυμνασίων στο Αιγαίο.
Μια τέτοια σταδιακή συμφωνία θα μπορούσε να μειώσει την ένταση. Οι αρχές του ΝΑΤΟ θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στη διαπραγμάτευσή της…
* Ο εναέριος χώρος και ο έλεγχός του
Οι ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις έδειξαν ότι η Τουρκία δεν επιχειρούσε να επεκτείνει το FIR της στο Αιγαίο και πως ένα σύστημα αμοιβαίας προειδοποίησης για πτήσεις κοντά στη γραμμή που χωρίζει τα δύο FIR ήταν εφικτό, εφόσον υπήρχε πολιτική βούληση. Με βάση τις συνομιλίες του περασμένου χειμώνα, μια συμφωνία θα μπορούσε να προβλέπει:
* Την επιστροφή στο σύστημα διαχείρισης των πτήσεων στο Αιγαίο που ίσχυε πριν από την κρίση. Η περιοχή θα άνοιγε πάλι για πτήσεις αεροσκαφών.
(…)
Η Τουρκία θα συμφωνήσει, όποια και αν είναι τα νομικά της επιχειρήματα για τα 10 μίλια του ελληνικού εναέριου χώρου, να συνεχίσει την ιστορική της πρακτική και να σέβεται τη ζώνη των 10 μιλίων γύρω από τα ελληνικά νησιά. Θα επικαλεσθεί λόγους ασφαλείας.
* Μια τέτοια τουρκική κίνηση θα άρμοζε απόλυτα με μια δήλωση της Ελλάδας πως δεν θα ασκήσει παντού στο Αιγαίο το δικαίωμα της επέκτασης στα 12 μίλια.
* Αλλα θέματα
Ολα αυτά θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια καλύτερη ατμόσφαιρα ή να συνεισφέρουν σε μια συνολική συμφωνία. Εκτός από την ανταλλαγή πληθυσμών, που θα μπορούσε να αποδειχθεί αντιπαραγωγική, άλλα βήματα θα μπορούσε να είναι:
* Η επαναδιατύπωση της προσήλωσης των δύο χωρών στις διατάξεις της Συνθήκης της Λωζάννης για τα δικαιώματα των μειονοτήτων.
* Η δέσμευση για προσήλωση της Τουρκίας στη Λωζάννη σε σχέση με το στάτους του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
» Το κορυφαίο ζήτημα «
Τα μίση και οι φόβοι που έχουν συσσωρευθεί εδώ και αιώνες αναζωπυρώνονται συνεχώς από διάφορες κρίσεις και δεν μπορούν να εξαφανισθούν εύκολα. Κρίσεις όπως αυτή της Κύπρου ή του Αιγαίου προκαλούν νέους φόβους: πως η Τουρκία θέλει να επιβάλει την ηγεμονία της στο Αιγαίο, πως η Ελλάδα θέλει να κάνει το Αιγαίο ελληνική λίμνη, πως ο ένας θέλει να απομονώσει τον άλλο διεθνώς. Ολα αυτά εμποδίζουν την επίλυση προβλημάτων που επιδέχονται πρακτικών λύσεων. Το ίδιο δε θα ίσχυε ακόμη και αν οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας ένιωθαν πιο σταθερές από ό,τι σήμερα. Το ερώτημα-κλειδί είναι αν κάποιο κομμάτι των ελληνοτουρκικών εκκρεμοτήτων μπορεί να λυθεί χωρίς να λυθούν όλα τα προβλήματα, δηλαδή η Κύπρος και το Αιγαίο μαζί…
Η ιστορία των ελληνοτουρκικών προσεγγίσεων δεν είναι εντελώς απογοητευτική. Οι Ελληνες και οι Τούρκοι έχουν καταφέρει να λύσουν κάποια προβλήματά τους στο παρελθόν. Εχουν λόγο να το κάνουν και τώρα. Το Αιγαίο έχει πολλές πτυχές, επί των οποίων θα μπορούσε να επιτευχθεί ένας συμβιβασμός. Η Ελλάδα όμως θα χρειασθεί να κάνει τις πιο σοβαρές παραχωρήσεις, σε σύγκριση με το προηγούμενο στάτους κβο. Οι φόβοι της για το μέγεθος και την ισχύ της Τουρκίας είναι μεγαλύτεροι από τους αντίστοιχους τουρκικούς. Τι θα μπορούσε να ηρεμήσει την Ελλάδα και να την κάνει να συμφιλιωθεί με υποχωρήσεις στο Αιγαίο, την ίδια στιγμή που θα καλείτο να αφήσει κατά μέρος το μεγαλύτερο παράπονό της, την Κύπρο;
Ενα πρώτο βήμα θα μπορούσε να είναι το εξής:
* Και οι δύο χώρες θα επαναδιατυπώσουν την απόφασή τους να συνεχίσουν τις σχέσεις τους βάσει της συμφωνίας του 1923. Θα αποκηρύξουν ρητά κάθε εδαφική διεκδίκηση, ασφαλώς και κάθε ηγεμονική βλέψη. Ετσι θα διασφαλισθεί το στάτους κβο γύρω από την ελληνική μειονότητα και το Πατριαρχείο στην Τουρκία.
* Και οι δύο πλευρές θα δηλώσουν ότι σέβονται τη συνθήκη του 1947 για τη μεταβίβαση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, η οποία προέβλεπε τη μη στρατιωτικοποίησή τους. Η Ελλάδα δεν χρειάζεται να υλοποιήσει τη δέσμευση αυτή αμέσως αλλά θα δώσει κάτι στην Τουρκία με σχετική αξία.
* Οι δύο πλευρές θα δηλώσουν ότι είναι πίστες στο ΝΑΤΟ… Ειδικότερα δε στο άρθρο 1, που καλεί τα μέλη της Συμμαχίας να επιλύουν τις διεθνείς τους διαφορές με ειρηνικά μέσα.
Αυτά τα αρχικά μέτρα θα μπορούσαν να συνοδευθούν από άλλα, σχετικώς εύκολα:
* Δήλωση της Ελλάδας πως δεν διεκδικεί τα 12 μίλια για όλα τα νησιά του Αιγαίου.
* Την υπόσχεση της Τουρκίας να μην πετάει μέσα στα 10 μίλια γύρω από τα νησιά.
* Τη δέσμευση για την αποτροπή μιας τυχαίας στρατιωτικής σύγκρουσης.
Ολα αυτά θα μπορούσαν να είναι ο πρόλογος για μια διαπραγμάτευση για τα πιο δύσκολα θέματα. Θα ήταν αρκετά για να επιλυθούν συγκεκριμένα προβλήματα στο Αιγαίο; Ισως. Αν όχι, υπάρχει μόνο ένα ακόμη πρακτικό βήμα που θα μπορούσε να φέρει αποτελέσματα: να εμπλέξει κανείς το Κυπριακό, που είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, σε μια φόρμουλα εξισορρόπησης των προβλημάτων του Αιγαίου».