Της Κατερίνας Μυλωνά
Ο Σοκαράς Ηρακλείου θα φιλοξενήσει το ερχόμενο Σαββατοκύριακο το μεγαλύτερο πειραματικό γεγονός στην Ελλάδα που αφορά την καύση των νεκρών και τις επιπτώσεις της χρήσης της φωτιάς σε οστά ζώων, κεραμικά και φυτικά κατάλοιπα!
Η ερευνητική οµάδα του προγράµµατος ΤΕΦΡΑ οργανώνει τη δράση «Πειραµατικές προσεγγίσεις στην αρχαιολογία: Η καύση των νεκρών».
Η ανασύσταση των ταφικών πυρών θα συνδυαστεί µε ξενάγηση στον αρχαιολογικό χώρο της Κουµάσας από τον διευθυντή των ανασκαφών, καθηγητή Διαµαντή Παναγιωτόπουλο.
Στόχος των πειραµάτων αποτελεί η ολιστική προσέγγιση, κατανόηση και ανασύσταση των συνθηκών της καύσης µέσω της πειραµατικής πυροτεχνολογίας, προσεγγίζοντας τις παραµέτρους που διαµορφώνουν τις
µακροσκοπικές, δοµικές και χηµικές θερµικές αλλοιώσεις των σκελετικών καταλοίπων.
Ζωικά οστά, σε διαφορετικά στάδια αποσύνθεσης θα εκτεθούν σε διαφορετικές συνθήκες καύσης (ανοιχτή πυρά, λάκκος, κλειστός φούρνος) µέχρι την πλήρη ασβεστοποίηση.
Επιστημονικά υπεύθυνη του προγράμματος είναι η αναπληρώτρια καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σεβαστή Τριανταφύλλου.
Ο υποψήφιος διδάκτωρ Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ, Γιάννης Χατζηκωνσταντίνου, αναφέρει στο Cretalive πως «σκοπός των πειραμάτων είναι η παρατήρηση των αλλαγών που υφίσταται το σώμα όταν έρχεται σε επαφή με έντονες συνθήκες καύσης για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα αποτελέσματα θα συγκριθούν με αρχαιολογικά δεδομένα της προϊστορικής Ελλάδας, όπου η καύση των νεκρών ήταν μια αρκετά διαδεδομένη ταφική πρακτική. Στα πειράματα θα εξεταστούν διάφορες παράμετροι που επηρεάζουν τη διαδικασία, όπως ο χώρος καύσης, η καύσιμη ύλη, το στάδιο αποσύνθεσης των οστών και η διάρκεια έκθεσης στη φωτιά. Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας, θα διεξαχθεί ανασκαφή στο χώρο των ταφικών πυρών, με προσεκτική συλλογή των ανθρώπινων καταλοίπων.»
Πείραμα στον Σοκαρά
Ο κ. Χατζηκωνσταντίνου αναφέρει ότι «η ομάδα μας είναι έτοιμη για το μεγαλύτερο πειραματικό γεγονός στην Ελλάδα που αφορά την καύση των νεκρών και τις επιπτώσεις της χρήσης της φωτιάς σε οστά ζώων, κεραμικά και φυτικά κατάλοιπα.»
Σε συνέχεια της πρώτης πειραματικής απόπειρας το 2019, στη Θεσσαλονίκη, η Σέβη Τριανταφύλλου και ο Γιάννης Χατζηκωνσταντίνου έχουν ετοιμάσει τέσσερις πειραματικές πυρές για να εξετάσουν θέματα πυροτεχνολογίας και διαφορικών συνθηκών καύσης, εξετάζοντας διάφορες εξωτερικές παραμέτρους μέσα από μια διεπιστημονική προσέγγιση.
Σάββατο 1/4: Καύση ολόκληρου σαρκωμένου γουρουνιού και ημισαρκωμένων μελών του σώματος μέχρι την επίτευξη πλήρους ασβεστοποίησης.
Κύριος στόχος: Τεκμηρίωση μιας καύσης στο πεδίο και καταγραφή πληροφοριών σχετικά με την ένταση της φωτιάς, τη διάρκεια του γεγονότος καύσης, την ποσότητα και το είδος της απαιτούμενης καύσιμης ύλης, καθώς και το περιβάλλον και την περιοχή της πυράς.
Κυριακή 2/4: Ταφικές πυρές μικρής κλίμακας που περιλαμβάνουν την καύση σαρκωμένων και μη μελών του σώματος σε διαφορετικές συνθήκες καύσης (παραδοσιακός κλίβανος, λάκκος, ανοικτή πυρά).
Κύριος στόχος: Διερεύνηση των επιδράσεων του περιβάλλοντος καύσης στη διαδικασία καύσης.
Τι μελετούν οι επιστήμονες
Εξηγεί πως «παρόλο που η φωτιά δρα καταστρεπτικά στα οστά αλλοιώνοντας τα μορφολογικά χαρακτηριστικά τους, είναι, ωστόσο, δυνατόν να προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τη ίδια την διαδικασία της καύσης και την τεχνογνωσία της, την ένταση της φωτιάς, τη διάρκεια της καύσης, τις απαιτούμενες ποσότητες και το είδος της καύσιμης ύλης, το περιβάλλον και το χώρο της πυράς. Οι μακροσκοπικές, δομικές και χημικές αλλοιώσεις που θα προκληθούν από τη θερμότητα στα ζωικά κατάλοιπα των πειραμάτων θα συγκριθούν με αυτές των αρχαιολογικών ανθρώπινων καμένων οστών με στόχο τη δημιουργία ερμηνευτικών μοντέλων και αρχαιολογικών σεναρίων ερμηνείας.»
Πρόγραμμα ΤΕΦΡΑ
Το ερευνητικό πρόγραμμα ΤΕΦΡΑ αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη και διεπιστημονική μελέτη σχετικά με την επίδραση της φωτιάς στα ανθρώπινα κατάλοιπα από τον ελλαδικό χώρο σε μία ευρεία γεωγραφική και χρονική κλίμακα. Η πρωτοτυπία του ερευνητικού προγράμματος έγκειται στη συνδυαστική εφαρμογή διαφορετικών μεθοδολογικών εργαλείων και στη συστηματική συνεργασία μίας ομάδας μελετητών που προέρχονται από τους κλάδους της αρχαιολογικής επιστήμης, της βιοχημείας και της ιατροδικαστικής. Μέσω της ολιστικής προσέγγισης και του διεπιστημονικού χαρακτήρα της έρευνας θα συγκεραστούν ποικίλες πληροφορίες και δεδομένα που θα προσφέρουν μία νέα, πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την χρήση και την τεχνολογία της φωτιάς στα ανθρώπινα κατάλοιπα του αιγαιακού χώρου καθώς και για τη βιο-ανθρωπολογία των ανθρώπων για τους οποίους επιλέχθηκε η πρακτική της καύσης.
Μέχρι σήμερα, παρόλο που η παρουσία ανθρώπινων σκελετικών καταλοίπων με ενδείξεις καύσης στο Αιγαίο έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον των σύγχρονων μελετών, δεν έχει πραγματοποιηθεί μία συνθετική και ολιστική επισκόπηση που να εξετάζει το φαινόμενο χωρικά και χρονικά.
Το ερευνητικό πρόγραμμα ΤΕΦΡΑ έχει ως στόχο να προσεγγίσει την πρακτική της καύσης του ανθρώπινου σώματος στο προϊστορικό Αιγαίο σε δύο διαστάσεις: την τεχνολογία της χρήσης της φωτιάς και την βιο-ανθρωπολογία των ανθρώπων των οποίων το σώμα υπεβλήθη σε καύση.
Η τεχνολογία της χρήσης της φωτιάς στα ανθρώπινα κατάλοιπα θα ρίξει φως σε τεχνολογικά ζητήματα των καύσεων, όπως για παράδειγμα στη διερεύνηση των μέσων και του είδους των εγκαταστάσεων που χρησιμοποιήθηκαν για την καύση των ανθρώπινων καταλοίπων (ανοιχτή φωτιά ή κλειστή κατασκευή), στα στάδια αποσύνθεσης των σωμάτων που έχουν υποστεί την επίδραση της φωτιάς (ολόκληρα, ημι-σαρκωμένα ή πλήρως αποσαρκωμένα σώματα), και στον τρόπο συλλογής των καταλοίπων της διαδικασίας της καύσης (σχολαστικός ή τυχαίος).
Οι βιο-ανθρωπολογικές πληροφορίες θα συνεισφέρουν σημαντικά στις γνώσεις μας αναφορικά με τα βιολογικά (ηλικία, βιολογικό φύλο, επίπεδα υγείας, καταγωγή) και/ή τα κοινωνικά κατασκευασμένα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία οι προϊστορικές κοινότητες του Αιγαίου επιλέγουν την δράση της φωτιάς που συνιστά μια γρήγορη και θεαματική διαδικασία μεταμόρφωσης του ανθρώπινου σώματος για συγκεκριμένα μέλη ή για ευρύτερες ομάδες τους.»
