Σ’ ένα λόφο πάνω στις βενετσιάνικες οχυρώσεις δεσπόζει στο Ενετικό λιμάνι των Χανίων το ιστορικό κτίριο που η τελευταία του χρήση ήταν από την κατάληψη Rosa Nera.
Το κτήριο δημιουργήθηκε το 1870 με σκοπό να στεγαστούν εκεί τα Δικαστήρια. Μάλιστα, για το λόγο αυτό είχε τοποθετηθεί και σχετική πινακίδα στα ελληνικά και τουρκικά στο σημείο που βρίσκεται ο εξώστης του κτηρίου.
Πυρπολήθηκε όμως και καταστράφηκε σ τις αναταραχές του 1897, μαζί με μεγάλο μέρος της χριστιανικής γειτονιάς του Καστελίου.
Στη θέση του έκτισαν άλλο διοικητήριο το κτίσμα που βλέπουμε σήμερα, το σημαντικής ιστορικής μνήμης κτιριακό συγκρότημα που στέγασε αργότερα την 5ης Μεραρχίας Κρήτης.
Το κτίσμα αυτό στέκει εκεί μέσα στα χρόνια στο κεντρικό σημείο της Παλιάς Πόλης των Χανίων, διαθέτοντας την ωραιότερη θέα του ενετικού λιμανιού. Γι’ αυτό και ονομάστηκε και “το μπαλκόνι των Χανίων” ενώ άλλοι το αποκολούν η “Ακρόπολη των Χανίων”.
Με την έλευση του πρίγκηπα Γεωργίου, τα Δικαστήρια θα μετατραπούν σε Διοικητήριο και εξ αυτού επί χρόνια το αποκαλούσαν “παλάτι”. Είναι από τον εξώστη αυτού του κτιρίου όπου ο πρίγκηπας έβγαζει τα διαγγέλματά του προς τον Χανιώτικο λαό.
Από το σημείο αυτό έβγαλε και τον ιστορικό λόγο του ο Πρίγκηπας Γεώργιος το 1898 σηματοδοτώντας έτσι την έναρξη της περιόδου της Κρητικής Πολιτείας.
Με τη μεταφορά του Διοικητηρίου στο σημερινό κτήριο της Αντιπεριφέρειας Χανίων, το κτίριο πέρασε στη δικαιοδοσία του στρατού. Το κτίριο ταυτίστηκε με την ηρωική 5η Μεραρχία Κρητών.
Το κτίριο της Μεραρχίας μαζί με τα Νεώρια υπήρξαν οι στρατιωτικοί στόχοι των βομβαρδισμών της ναζιστικής αεροπορίας που ισοπέδωσε την παλιά πόλη των Χανίων. Μόνο στο Καστέλι, την πιο ιστορική και ομορφότερη συνοικία των Χανίων καταστράφηκαν 100 εντυπωσιακά κτίρια από την εποχή της Βενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας, όμως το κτίριο της Μεραρχίας επιβίωσε.
O,τι απόμεινε από το μέγαρο των Τζαγκαρόλων στο Καστέλι (φωτ. 13η ΕΒΑ).
Επί κατοχής, το κτίριο πέρασε υπό τον έλεγχο της Κομαντατούρ, ενώ η Γκεστάπο βασάνιζε αντιστασιακούς στα υπόγεια του. Χώρος βασανιστηρίων από τους άνδρεας της ΕΣΑ υπήρξαν τα υπόγεια του κτιρίου και κατά την περίοδο της χούντας.
Παρέμεινε υπό τον έλεγχο του στρατού μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 80′ οπότε και πέρασε στο νεοσύστατο Πολυτεχνείο Κρήτης για να αποτελέσει την καρδιά του Πολυτεχνείου Κρήτης στην καρδιά των Χανίων, κάτι που δεν προχώρησε ποτέ.
Κατά διαστήματα έχει υπάρξει εντονότατη συζήτηση εκ μέρους φορέων του τόπου για το τι μέλλει γενέσθαι με το κτίριο. Αρκετοί αγωνίσθηκαν για τη μετατροπή του σε Ιστορικό – Λαογραφικό Μουσείο ενώ άλλοι πρότειναν τη στέγαση της Σχολής Καλών Τεχνών.
Τίποτ’ από αυτά δεν προχώρησε, το Πολυτεχνείο Κρήτης άφησε το κτίριο – όπως και τόσα άλλα – υπό εγκατάλειψη και ερήμωση, έως ότου το κτίριο μετατράπηκε σε κατάληψη “Rosa Nera” από αντιεξουσιαστές to 2004 παίζοντας σημαντικότατο ρόλο στους κινηματικούς αγώνες, ειδικά κατά την περίοδο της κρίσης.
Το κτίριο της Μεραρχίας, όπως αποδεικνύει και η περιληπτική αναφορά στην ιστορία του, είναι ένα κτήριο με πολύ βαθύ ιστορικό στίγμα που συνδέεται με περιόδους της μοντέρνας ιστορίας της πόλης των Χανίων, από την ανεξαρτησία της Κρήτης, μέχρι τη ναζιστική κατοχή, τη χούντα έως και την πρόσφατη περίοδο των μνημονίων.
Ανατρέχουμε σε αρχεία του travelogues για να σας παρουσιάσουμε σπάνιο φωτογραφικό υλικό αλλά και απεικονίσεις – γκραβούρες καλλιτεχνών από τον 19ο αιώνα και μετά που απεικονίζουν το “μπαλκόνι των Χανίων” σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια.
Τίτλος: Άποψη του λιμανιού των Χανίων, 26 Μαΐου 1864.
Πρωτότυπος τίτλος: Haniá
Χανιά, 1867.
Πρωτότυπος τίτλος: The Town of Canea, Crete.
Έκδοση: Engravings: Piraeus & Ports of the Mediterranean Sea. The Hellenic Maritime tradition through centuries, Eurodimension, Athens 2000.
Τίτλος: Άποψη της πόλης των Χανίων στα 1867.
Πρωτότυπος τίτλος: The town of Canea, Crete.
Έκδοση: 1842 – 1885. Ελλάδα, ιστορική, εικονογραφημένη. Μια πλήρης συλλογή ιστορικών, τοπογραφικών και καλλιτεχνικών ντοκουμέντων. Με 280 γκραβούρες εποχής, Αθήνα, Nikolas Books, 1984.
Τίτλος: Άποψη του λιμανιού των Χανίων.
Πρωτότυπος τίτλος: Port intérieur et quai de la Canée.
Έκδοση: DUCLOT, Dominique Nöel Joseph. En Crète. Ouvrage orné de 2 cartes et de 10 photogravures hors texte, Μπορντό / Παρίσι, Feret & Fils / Librairies Associés, 1898.
Τίτλος: Χανιά. Πανόραμα της πόλης και άποψη του λιμένα.
Πρωτότυπος τίτλος: Panorama de la Canée
Έκδοση: VAN DEN BRULE, Alfred. L’Orient Hellène. Grèce-Crète-Macédoine, Παρίσι, Félix Juven [1907].