Του Νίκου Δρανδάκη
“Κάποια μέρα, στις αρχές της δεκαετίας του ’90 (πρέπει να ήταν το 1991, δεν θυμάμαι ακριβώς), βρέθηκα να περπατώ στην οδό Στουρνάρη, και, περνώντας μπροστά από την προθήκη του Παπασωτηρίου, είδα εκείνο το βιβλίο με τίτλο «Το Τρίτο Κύμα». Το όνομα του συγγραφέα (Άλβιν Τόφλερ) μου ήταν οικείο, αλλά όχι γνωστό, είχα την εντύπωση ότι είχα διαβάσει κάτι θετικό σχετικά με αυτόν, κάπου.
Αργότερα θα διάβαζα τα περισσότερα βιβλία του, με αρχή το «Τρίτο Κύμα». Ο Άλβιν Τόφλερ είναι ένας Αμερικανός συγγραφέας, μελλοντολόγος, ο οποίος βάσισε το έργο του σε τρία σημαντικά βιβλία που έγραψε με δέκα χρόνια διαφορά: Το Σοκ του Μέλλοντος (1970), «Το Τρίτο Κύμα» (1980), «Powershift» (1990).
Εκείνη την περίοδο (1990) δεν είχα κάποια ιδιαίτερη σχέση με τις νέες τεχνολογίες. Είχα αγοράσει τον πρώτο μου Amstrad υπολογιστή έξι-εφτά χρόνια νωρίτερα, και αγαπούσα πολύ τις δυνατότητες που μου έδινε να οργανώσω τη δουλειά μου (τότε ασχολιόμουν με την οικογενειακή βιοτεχνία υποδημάτων), και μάλιστα θυμάμαι ότι με ενοχλούσε που δεν μου έφταναν τα λεφτά να αγοράσω έναν Macintosh, αλλά τίποτε παραπάνω.
Πίσω στον Παπασωτηρίου, μπήκα μέσα στο κατάστημα και διέτρεξα το οπισθόφυλλο: «Στο Τρίτο Κύμα, ο Άλβιν Τόφλερ, συγγραφέας του μνημειώδους έργου ‘’Future Shock’’, παρουσιάζει ένα νέο εκρηκτικό έργο του που θα μεταβάλει δραματικά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας».
I was sold. Το επόμενο Σαββατοκύριακο ήταν ένα τετ-α-τετ ανάμεσα σε εμένα και «Το Τρίτο Κύμα».
Σε αυτό, ο Άλβιν Τόφλερ καλύπτει ένα εκπληκτικά μεγάλο εύρος θεμάτων γύρω από τη ανθρώπινη κοινωνία και την οργάνωσή της. Η βασική αφήγηση έχει ως εξής: Ολόκληρη η ιστορία του πολιτισμένου κόσμου (μετά από τη Νεολιθική Εποχή) χαρακτηρίζεται από τρεις μεγάλες φάσεις: την αγροτική επανάσταση, τη βιομηχανική επανάσταση και την επανάσταση της εποχής της πληροφορίας.
Τώρα, όλα αυτά μπορεί να φαντάζουν ελαφρώς αυτονόητα, το 1980 όμως, όταν ο Τόφλερ έγραφε το βιβλίο (και για πολλά χρόνια μετά) το σχήμα αυτό ακουγόταν για πρώτη φορά. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι το παρακάτω: Παρότι νομίζουμε ότι ζούμε ήδη μέσα στην Επανάσταση της Πληροφορίας, για κάποιον που έχει διαβάσει «Το Τρίτο Κύμα» είναι φανερό ότι ακόμα δεν ζούμε ούτε το 10% των γιγαντιαίων αλλαγών που θα επέλθουν στην ανθρώπινη κοινωνία, εξαιτίας της επανάστασης του Τρίτου Κύματος.
Η αφήγηση του Τόφλερ είναι απόλυτα πειστική, γιατί δεν «φαντάζεται» το μέλλον μέσα από το μυαλό του, αλλά αναλύει τάσεις της τεχνολογικής, οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης της εποχής του, κυριολεκτικά αναλύει ψήγματα αλλαγών, τα οποία προεκτείνει στο μέλλον και μορφοποιεί τις επιπτώσεις που μπορούν να έχουν στην ανθρώπινη οργάνωση.
Στο βιβλίο, ο Τόφλερ εφευρίσκει τον (διάσημο πλέον) ορισμό του «Prosumer», τον σύγχρονο «παραγωγό – καταναλωτή», ο οποίος διαθέτει τα εργαλεία, ώστε να σχεδιάζει ή να παράγει για τον εαυτό του προϊόντα και υπηρεσίες. Για να μας πείσει ότι πρόκειται για μια μεγάλη αλλαγή, περιγράφει την εμφάνιση προϊόντων στη δεκαετία του ’70 που απελευθερώνουν τον καταναλωτή από τον «σπεσιαλίστα» επαγγελματία –προϊόντα όπως τα do-it-yourself τεστ εγκυμοσύνης ή τη μαζική διάθεση των πιεσόμετρων σε καταναλωτές.
Το πιο συγκλονιστικό όμως μέρος της ανάλυσής του είναι το πώς αλλάζει η ιδέα της οικογένειας στο «Τρίτο Κύμα». Ενώ στην αγροτική επανάσταση η οικογένεια συνενώνει τουλάχιστον τρεις γενιές ανθρώπων (παππούδες, γονείς παιδιά) κάτω από το ίδιο σπίτι, ο Τόφλερ αναλύει εξαιρετικά πώς στη βιομηχανική εποχή γίνεται η μετάβαση στην «πυρηνική οικογένεια». Πώς δηλαδή η τρίτη γενιά (οι παππούδες) εξοβελίζεται από τα μικρά, άβολα σπίτια των βιομηχανικών πόλεων, και πώς η οικογένεια έχει τη σημερινή της μορφή.
«Το Τρίτο Κύμα» μας οδηγεί στη μετάβαση σε μια νέα μορφή οικογένειας, ψήγματα της οποίας ήδη βλέπουμε. Μας λέει ότι η οικογένεια δεν θα έχει ένα και μοναδικό πρότυπο (μητέρα, πατέρας, παιδιά), αλλά θα είναι σύνθετη, με πολλές μορφές. Θα έχουμε μονογονεϊκές οικογένειες, αλλά και τρι-γονεϊκές, ομοφυλόφιλους γονείς, αλλά και πιο μεικτά σχήματα. Φυσικά, πολλά από αυτά τα βλέπουμε ήδη ήδη μπροστά μας, αλλά ακόμα είμαστε στην αρχή.
Η εξέλιξη του χρήματος μου κέντρισε επίσης τρομερά το ενδιαφέρον. Ενώ στο Πρώτο Κύμα το χρήμα έχει πραγματική αξία (χρυσός, ασήμι, κ.λπ.), στο Δεύτερο Κύμα έχει συμβολική αξία: Δεν είναι δηλαδή, παρά ένα κομμάτι τυπωμένο χαρτί με την υπογραφή ενός κεντρικού τραπεζίτη.
Στο Τρίτο Κύμα, όμως, θα έχουμε το υπερ-συμβολικό χρήμα. Με δεδομένο ότι δεν θα χρειάζεται να κουβαλάμε λεφτά, τις πληρωμές μας θα τις κάνουμε με τα ηλεκτρονικά μας εργαλεία, και όλες μας οι συναλλαγές μαζί με το ιστορικό τους, θα γίνονται στο Δίκτυο – Bitcoin anyone?
Ο Τόφλερ μιλάει επίσης για αλλαγές που θα συμβούν στο πώς αγαπάμε και κάνουμε σεξ. Για το ηλεκτρονικό σπίτι και την αλλαγή της σχέσης των παιδιών με την εργασία. Μιλάει για έναν επαναπροσδιορισμό της ιδέας της Επιχείρησης, για το τέλος των μαζικών προϊόντων και της Μαζικής Ενημέρωσης. Τη μείωση της αξίας του οικονομικού πλούτου, η οποία δέχεται επίθεση από την αξία της δικτύωσης και της πληροφορίας. Περιγράφει την επίθεση που δέχεται η ιδέα του έθνους-κράτους από ισχυρούς, μη κρατικούς οργανισμούς: πολυεθνικές εταιρείες και ελεύθερα διακινούμενα κεφάλαια, θρησκείες με παγκόσμια επιρροή, αλλά και τρομοκρατικές οργανώσεις (ISIS) και καρτέλ.
Τέλος, έχουμε ένα μετασχηματισμό της Δημοκρατίας, από μια «περιοδικού τύπου» δημοκρατία (εκλογές τετραετίας), σε μια πιο άμεση και διαρκή σχέση ανάμεσα σε κυβερνώντες και κυβερνώμενους. Σε συνέντευξή του, μετά από τη δημοσίευση του βιβλίου, ο Τόφλερ είχε πει ότι θα πάμε από μια βιομηχανικού τύπου, “κεντροποιημένη”, γραφειοκρατικού σχεδιασμού εξουσία, σε μια πιο ανοιχτή, πιο δημοκρατική, αποκεντρωμένη εξουσία, την οποία ονόμασε «προνοητική δημοκρατία» (anticipatory democracy).
«Όταν ξεκίνησα να διαβάζω ‘’Το Τρίτο Κύμα’’, δεν μπορούσα να το αφήσω. Το τέλειωσα μέσα σε ένα Σαββατοκύριακο».
Φυσικά, από «Το Τρίτο Κύμα» δεν θα μπορούσε να λείπει το Internet. Όχι βέβαια με αυτό το όνομα (δεν υπήρχε τότε), αλλά σαν το παγκόσμιο δίκτυο των υπολογιστών όλου του κόσμου, οι οποίοι είναι συνδεδεμένοι σε πραγματικό χρόνο και αλλάζουν τον τρόπο που οι άνθρωποι επικοινωνούν, ενημερώνονται, και εργάζονται.
Ο Τόφλερ περιγράφει το μέλλον μας με απόλυτη αφοσίωση και πίστη στη δημιουργική ικανότητα των ανθρώπων να αξιοποιήσουν την τεχνολογική εξέλιξη προς όφελός τους, και όχι για τη δημιουργία ενός δυστοπικού μέλλοντος.
Όταν ξεκίνησα να διαβάζω «Το Τρίτο Κύμα» δεν μπορούσα να το αφήσω, το τέλειωσα μέσα σε ένα Σαββατοκύριακο. Τον επόμενο μήνα, δεν μπορούσα να σκεφτώ τίποτε άλλο, παρά μόνο αυτό που είχα διαβάσει. Στα 25 χρόνια που ακολούθησαν, είχα αναρίθμητες περιπτώσεις όπου έπεφτα μπροστά σε ειδήσεις, εξελίξεις, περιστατικά, τα οποία μου θύμιζαν (και συνεχίζουν να μου θυμίζουν) τη γιγαντιαία αλλαγή που ζούμε, ένα μικρό βήμα κάθε φορά.
Και αυτό, προφανώς, έχει επηρεάσει το ποιος είμαι, τι κάνω, και τι δρόμο ακολούθησα επαγγελματικά στη ζωή μου.