Της Βιργινίας Κιμπουροπούλου
Υπάρχει και στην Ελλάδα “Μεγάλη Παραίτηση”; Ή μήπως ο όρος καταχρηστικά αποδίδεται σε ενδογενή προβλήματα της ελληνικής αγοράς εργασίας που υπήρχαν και πριν την πολλαπλή κρίση της τελευταίας τριετίας (πανδημία, πληθωρισμός, ρωσική εισβολή στην Ουκρανια);
Ως “Μεγάλη Παραίτηση” ή αλλιώς Big Quit έχει ονομαστεί το φαινόμενο μαζικών παραιτήσεων των εργαζόμενων από τις δουλειές τους. Μόνο στις ΗΠΑ, περισσότεροι από 12 εκατ. εργαζόμενοι είχαν παραιτηθεί από τις θέσεις τους στο διάστημα Αύγουστος- Νοέμβριος 2021, ενώ ο αριθμός συνεχίζει αυξάνεται. Πήρε την ονομασία του από το μεγάλο αριθμό ανθρώπων που άφηναν τις δουλειές τους, αν και δεν είχαν απολυθεί ούτε απειλούνταν οι θέσεις εργασίας τους, ο οποίος ανέρχεται σε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε διάφορες χώρες του κόσμου.
Το φαινόμενο αυτό ξεκίνησε να παίρνει μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, ιδίως από το 2020 και μετά. Σε αυτά τα χρόνια η ανθρωπότητα βίωσε ταυτόχρονα πολλών ειδών κρίσεις, έχοντας να αντιμετωπίσει μια πανδημία, έπειτα την διαταραχή στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα, την ενεργειακή κρίση, τη έξαρση του πληθωρισμού και εδώ και τέσσερις μήνες τον πόλεμο στην Ουκρανία. Όλα αυτά μαζί έμελλε να αλλάξουν μια για πάντα το τοπίο και στα εργασιακά, τόσο από την πλευρά των εργαζομένων όσο και από την πλευρά των εργοδοτών.
Ποια είναι η τάση στην Ελλάδα
Μέχρι στιγμής στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη, το φαινόμενο δεν έχει λάβει τόσο μεγάλη έκταση όσο στις ΗΠΑ. Όμως, μόνο για το Α’ τρίμηνο του 2022, ο αριθμός των κενών θέσεων εργασίας παρουσιάζει αύξηση κατά 148,4% σε σύγκριση με το Α ́ τρίμηνο 2021 (σε 16.603 από 6.685 αντίστοιχα), όπως φαίνεται από στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ.
Σύμφωνα, επίσης, με την Έρευνα Προοπτικών Απασχόλησης της Manpower Group, εταιρείας εύρεσης προσωπικού, το 60% των εργοδοτών αντιμετωπίζουν σχετική δυσκολία στο να καλύψουν τις θέσεις εργασίας, εξαιτίας αυτής της διαμορφωμένης τάσης. Το 18% των εργοδοτών ανέφερε στην έρευνα ότι αντιμετωπίζει μεγάλη δυσκολία στο να στελεχώσει την επιχείρησή του με προσωπικό. Στην Αττική, η έρευνα καταδεικνύει πολύ μεγαλύτερη δυσκολία, σύμφωνα με το 61% των εργοδοτών. Σε γενικές γραμμές το πρόβλημα, φαίνεται να είναι μεγαλύτερο στις μικρές και τις μεσαίες επιχειρήσεις.
Ποιοι τομείς αντιμετωπίζουν δυσκολία;
Η δυσκολία κάλυψης θέσεων παρουσιάζεται μεγαλύτερη στους κλάδους του πρωτογενούς τομέα, με το 30% των εργοδοτών να αναφέρουν ότι δυσκολεύονται πολύ να καλύψουν θέσεις.
Για το βιομηχανικό κλάδο, ο Χρήστος Ιωάννου, Διευθυντής του Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας του ΣΕΒ, αναφέρει: “Δεν έχουμε την εικόνα ότι οι εργαζόμενοι ειδικά στον βιομηχανικό κλάδο αφήνουν τις δουλειές τους. Οι αποχωρήσεις συνδέονται κυρίως με συνταξιοδοτήσεις και την κινητικότητα στο επάγγελμα”. Οι επιχειρήσεις μέλη του ΣΕΒ απασχολούν 228.000 εργαζομένους, που αποτελούν το 13% τον μισθωτών του ιδιωτικού τομέα. “Η κινητικότητα στην αγορά εργασίας αυξάνεται καθώς η ανεργία μειώνεται και δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας. Και αυτή η κινητικότητα και η ευελιξία είναι θετική, όταν δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, και όταν υπάρχει επαρκής προσφορά. Αλλά σε αρκετούς κλάδους, επαγγέλματα και ειδικότητες δεν υπάρχει αυτή η προσφορά, παρά το γεγονός ότι ο δείκτης ανεργίας δείχνει σχεδόν 600.000 ανέργους”, μας λέει ο κ. Ιωάννου.
Στις καλλιέργειες, υπάρχει, επίσης, έλλειψη περισσότερων από 50.000 εργατικών χεριών. Σύμφωνα με αναφορές των συνεταιριστικών ενώσεων, χρειάζονται 50.000-60.000 εποχικοί εργάτες για την κάλυψη της ελληνικής παραγωγής από Εβρο έως Κρήτη, ιδιαίτερα για τη συγκομιδή και τη συσκευασία των προϊόντων. Το παράδοξο είναι ότι σε αυτές οι θέσεις εργασίας εδώ και δεκαετίες καλύπτονται στη συντριπτική πλειοψηφία από ξένους εργάτες, είτε με άδεια εργασίας στην Ελλάδα, είτε με βάση διακρατικές συμφωνίες, είτε (δυστυχώς) με μαύρη εργασία. Τα αποτελέσματα αυτής της έλλειψης έχουν ήδη αρχίσει να γίνονται αισθητά στην τσέπη των παραγωγών, καθώς χωρίς εργάτες πάει και πίσω η παραγωγή. Αγροτικοί σύλλογοι σε όλη την Ελλάδα κάνουν έκκληση στην κυβέρνηση για περισσότερο ελαστικές μεταναστευτικές πολιτικές, καθώς και για συμφωνίες με τρίτες χώρες για την έλευση εργατών, ενώ ταυτόχρονα κάνουν λόγο για λανθασμένους κυβερνητικούς χειρισμούς. Προφανώς εδώ, στον γεωργικό τομέα, δεν είναι σαφές αν μπορεί να αποδώσει κανείς το φαινόμενο σε “μεγάλη παραίτηση” ή σε εμπόδια στις μεταναστευτικές ροές που υψώθηκαν στη διάρκεια της πανδημίας.
Και στον τουρισμό, μέχρι στιγμής, τα στοιχεία για το 2022 δείχνουν 50.000 ελλείψεις σε θέσεις εργασίας, και καθόλου τυχαία στο θέμα έδωσαν έμφαση τόσο ο πρωθυπουργός όσο και ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην πρόσφατη γενική συνέλευση του ΣΕΤΕ. Συγκεκριμένα για τον τομέα των ξενοδοχείων, περσινή έκθεση του ΣΕΤΕ για τις ελλείψεις εργατικών χεριών για την θερινή περίοδο του 2021, κάνει λόγο για περισσότερες από 53.000 θέσεις που έμειναν ακάλυπτες, το οποίο συνιστά το 1\5 των συνολικών θέσεων στα ξενοδοχεία. Οι μεγαλύτερες ελλείψεις, σύμφωνα με την έκθεση, παρουσιάζονται σε καμαριέρες, σερβιτόρους, Βοηθούς Σερβιτόρου και σε Receptionist. Η εικόνα έχει μάλλον επιδεινωθεί φέτος, που ο τουρισμός δουλεύει στο “φουλ”. Σε παρόμοια κατάσταση βρίσκεται και ο κλάδος του επισιτισμού, όπως περιγράφει ο Γιώργος Χότζογλου, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων στον Επισιτισμό και στον Τουρισμό (ΠΟΕΕΤ) . “Τα στοιχεία που έχουμε συλλέξει μέχρι στιγμής κάνουν λόγο για 5.000 παραιτήσεις κυρίως από τον κλάδο της εστίασης. Σίγουρα λοιπόν το διακύβευμα είναι η ποιότητα του προϊόντος καθώς φέτος δεν είμαστε σε θέση να παρέχουμε ποιοτικές υπηρεσίες. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Σε εστιατόριο 5’αστερου ξενοδοχείου γευμάτων 220 πελάτες υπήρχαν μόλις 4 σερβιτόρο!”.
Τι ωθεί τους νέους να φύγουν από τις δουλειές τους
Το αφήγημα που κυριαρχεί ως ο κύριος λόγος που κρύβεται πίσω από τις τόσο πολλές ακάλυπτες θέσεις εργασίας αφορά, κυρίως στους νέους, τους λεγόμενους millennials, οι οποίοι φεύγουν από χαμηλόμισθες δουλειές για να αναζητήσουν εργασία με προοπτικές καριέρας και εξέλιξης, λιγότερη επισφάλεια. Και πράγματι, υπάρχουν και αυτοί οι λόγοι. Σχετικές έρευνες στην Ελλάδα δείχνουν πως οι νέοι προτιμούν μια δουλειά που θα τους εξελίσσει από μια θέση εργασίας που αισθάνονται ως “αδιέξοδη”.
Αλλά τα κριτήρια είναι πράγματι μόνο προσωπικά ή υπάρχουν και μισθολογικά κίνητρα; “Είναι συνδυασμός και των δύο. Σε διαφορετικά μίγματα. Ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα, το επάγγελμα και τον κλάδο, τις προτεραιότητες κάθε εργαζομένου και ανάλογα με την φάση του κύκλου ζωής στην οποία βρίσκεται”, αναφέρει ο Χρήστος Ιωάννου
Ωστόσο, υπάρχει και η άλλη πλευρά, δηλαδή η μη ικανοποίηση των εργαζομένων από την εργασιακή επισφάλεια πολλών ετών, η οποία κορυφώθηκε με τις αναστολές και την πανδημία. “Πολλοί συνάδελφοι δεν άντεξαν να ζουν 2 χρόνια τώρα με 500 ευρώ από τις αναστολές σύμβασης ή με το επίδομα ανεργίας μόλις 400 ευρώ και μόλις για τρεις μήνες”, αναφέρει ο κ. Χότζογλου. “Η καταστρατήγηση των κλασικών συμβάσεων και της εργατικής νομοθεσίας, αλλά και η εγκατάλειψη των εποχικά εργαζομένων τους νεκρούς μήνες είναι εξίσου σημαντικοί λόγοι για τους οποίους οι εργαζόμενοι εγκαταλείπουν τον κλάδο του επισιτισμού. Το επίδομα ανεργίας έχει χρονική ισχύ με μνημονιακό νόμο μόλις τρεις μήνες. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν πως δεν μπορούμε να επιβιώσουμε τους χειμερινούς μήνες”.
Ποιες αλλαγές θα φέρουν τους εργαζόμενους πίσω;
Φυσικά, το ερώτημα “τι πρέπει να αλλάξει” για να καλυφθούν οι θέσεις εργασίας στους κλάδους που πλήττονται αυτή τη στιγμή από ελλείψεις, δεν είναι μονομερές. Πρέπει να γίνουν πολλά βήματα, τόσο θεσμικά, όσο και από πλευράς κινήτρων από τους εργοδότες, προκειμένου η “κινητικότητα” στην αγορά εργασίας να αποφέρει θετικά αποτελέσματα.
Για τον κ. Ιωάννου (ΣΕΒ), πρέπει οι προσπάθειες να είναι διμερείς. “Τα πανεπιστήμια μας, βγάζουν σε αρκετές σχολές νέους με γνώσεις και δεξιότητες, αλλά οι περισσότεροι δεν έχουν πρακτική εμπειρία”, μας λέει αναφερόμενος στον κλάδο της βιομηχανίας. “Γι αυτό προτείνoυμε να ειδωθεί το θέμα της πρακτικής άσκησης φοιτητών… Επίσης, η τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση με την οποία πορεύονται χρόνια τώρα αναπτυγμένες οικονομίες με ισχυρή παραγωγική βάση και βιομηχανία, στην χώρα μας ήταν/είναι για χρόνια υποβαθμισμένη. Πρέπει να επανεξετασθούν τα προγράμματα σπουδών και τις προσφερόμενες γνώσεις και ειδικότητες. Υπάρχουν ελλείψεις στην αγορά, και στην προσφορά. Δεν υφίσταται επαρκής προσφορά σε ορισμένες ειδικότητες που ζητούν οι οργανωμένες και σύγχρονες επιχειρήσεις, ιδίως της Βιομηχανίας, όπως αυτές που εκπροσωπεί ο ΣΕΒ. Ακόμη και σε ειδικότητες που η προσφορά είναι επαρκής, οι γνώσεις και οι δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού δεν είναι αυτές που ζητούν οι επιχειρήσεις. Συνεπώς υπάρχει ένα κενό”, συνεχίζει. Στα πλαίσια αυτά, ο κ. Χρήστος Ιωάννου κάνει λόγο για μια δράση του ΣΕΒ, την πιλοτική πρωτοβουλία για την ενίσχυση των πρακτικών ικανοτήτων στις ειδικότητες (για την ώρα) Ηλεκτρολόγος Αυτοματιστής, Τεχνικός Εφαρμογών Πληροφορικής. Η πρωτοβουλία ονομάζεται Skills4Jobs.
Οι εργαζόμενοι ζητούν τα … αυτονόητα
Επιπλέον με την ενίσχυση της πρακτικής ικανότητας των (μελλοντικών) εργαζομένων, είναι ίσως σημαντικότερο να γίνουν αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις και συνθήκες. Ο επισιτισμός και ο τουρισμός πλήττονται μακροχρόνια από κακές συνθήκες που έχουν, δυστυχώς, γίνει θεσμός, όπως η αδήλωτη εργασία. “Αυτό που ζητάμε εμείς είναι η πιστή τήρηση των κλασικών συμβάσεων εργασίας και της εργατικής νομοθεσίας, αλλά και στελέχωση των ελεγκτικών μηχανισμών για να ενισχύεται η τήρησή τους”, μας δηλώνει ο κ. Χότζογλου. ” Είναι απαραίτητο να αυξηθεί και η επιδότηση ανεργίας αναλογικά. Εννοούμε όσα ένσημα μαζεύουμε το καλοκαίρι τόσες ημέρες να επιδοτούμαστε τον χειμώνα”. Τέλος, αναφέρεται στην απαραίτητη επαναφορά της απονομής του εφάπαξ μετά το πέρας της 20ετίας για τον εργαζόμενο.
Τελικά, υπάρχει Μεγάλη Παραίτηση στην Ελλάδα; Ακόμα και μετά από όλα αυτά, δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση. Σίγουρα, η διάσταση του φαινομένου εξαρχής δεν ήταν τόσο μεγάλη όπως ήταν στις ΗΠΑ. Αλλά, φαίνεται πως το κράτος, αλλά και τα καθεστώτα εργασίας είναι το “αόρατο χέρι” που σπρώχνει τους εργαζόμενους μακριά από ορισμένα επαγγέλματα. Χωρίς λεφτά, χωρίς ένσημα, χωρίς εφόδια για το τι πραγματικά τους περιμένει εκεί έξω, είναι να απορεί κανείς πώς άντεχαν τόσο καιρό; Άλλο να δουλεύεις χωρίς να αμείβεσαι για αυτό που πραγματικά προσφέρεις, και άλλο να εργάζεσαι σε μια συνθήκη που εκτιμάται ο κόπος σου, στην οποία έχεις ευκαιρίες να μάθεις και να εξελιχθείς. Μάλλον, αυτό που υπάρχει αυτή τη στιγμή δεν είναι μια “μεγάλη παραίτηση” αλλά η μεγάλη αγανάκτηση.