Συνέντευξη στον Γιάννη Αγγελάκη | Ο Καθηγητής Φαρμακολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Κρήτης, Ερευνητής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και Συνεργαζόμενος Ερευνητής του Harvard Medical School κ. Αχιλλέας Γραβάνης και η ερευνητική ομάδα του τα τελευταία χρόνια έχουν προβεί σε μία σημαντική ανακάλυψη η οποία σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή φαρμάκων για μία σειρά ασθενειών που σχετίζονται με το νευρικό σύστημα, όπως η Σκλήρυνση Κατά Πλάκας και το Αλτσχάιμερ.
Με αφορμή την επιτυχή ολοκλήρωση δοκιμών σε ζώα όπου ζώα με παράλυση μπόρεσαν να ξαναπερπατήσουν με τη χορήγηση μίας σωστής δοσολογίας ουσιών και το πέρασμα πλέον στην επόμενη φάση δοκιμών σε υγιείς ανθρώπους, πήραμε την πρωτοβουλία να επικοινωνήσουμε μαζί του για να διευκρινήσουμε την πραγματική σημασία των συγκεκριμένων εξελίξεων, τι ελπίδες δημιουργούν και πότε αναμένεται η ολοκλήρωση της διαδικασίας που μπορεί να δώσει ελπίδα σε εκατομμύρια ασθενείς.
Είναι μία διαδικασία σύνθετη στην οποία συμμετέχουν 30 διαφορετικά εργαστήρια από 6 διαφορετικές χώρες, σε συνεργασία με την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, και μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες αλλά και ειδικές οργανώσεις για ασθένειες του νευρικού συστήματος όπως η AILS Worldwide, οργάνωση για τα άτομα που πάσχουν από την νόσο του κινητικού νευρώνα. Σε αυτή τη σύνθετη παγκόσμια διαδικασία κεντρικό ρόλο έχει το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το τμήμα Φαρμαλογίας.
Και αυτό, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες που έχει δημιουργήσει η κρίση αλλά και τα χρόνια προβλήματα στον χώρο της Παιδείας στην Ελλάδα, και εν μέσω μεγάλων περικοπών στη χρηματοδότηση αποτελεί ένα πραγματικό άθλο άξιο μνημόνευσης.
Ο κ. Γραβάνης μας εξηγεί λεπτομερώς όλη τη διαδικασία της σπουδαίας αυτής ανακάλυψης για να φτάσει στο σήμερα, λίγο πριν περάσουμε στη «Φάση ΙΙ» όπου θα γίνουν δοκιμές σε ανθρώπους ασθενείς. Μας μιλά για το κόστος αυτής της διαδικασίας που φτάνει τα 200 εκατομμύρια ευρώ.
Η αλήθεια είναι, όπως μας εκμυστηρεύτηκε, ότι τα ερευνητικά ιδρύματα ανακαλύπτουν και η βιομηχανία εκμεταλλεύεται.
Η συζήτησή μας προχώρησε για να μιλήσουμε για την κρίση και το παράδειγμα της Φινλανδίας.
Μιας χώρας που τις αρχές της δεκαετίας του ’90 βρισκόταν σε μία θέση όχι πολύ διαφορετική από αυτή που βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα.
Όμως, η απάντηση που επέλεξαν να δώσουν στην κρίση διέφερε πολύ. Ενώ στην Ελλάδα μέσα σε αυτά τα λίγα χρόνια περικόψαν τα κονδύλια για την Παιδεία πάνω από 60% στη Φινλανδία επένδυσαν βαρύτατα στην έρευνα και μέσα σε λίγα χρόνια διπλασίασαν τη χρηματοδότηση στην Παιδεία.
Αυτό που προκύπτει, σύμφωνα με τον κ. Γραβάνη, είναι ότι το θαύμα της Φινλανδίας δεν ήταν ποτέ θαύμα. Ήταν κοινή λογική και σχέδιο.
Το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση του Ισραήλ που είχε βιώσει μία παρόμοια κατάσταση, τέτοιες δυνατότητες και ακόμα μεγαλύτερες υπάρχουν στην Ελλάδα και ειδικά στην Κρήτη.
Σχετικά με την Κρήτη αναφέρεται στα σπουδαία επιτεύγματα των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων του νησιού και το σπουδαίο επιστημονικό προσωπικό που εργάζεται και αναρωτιέται, πώς θα είναι η Κρήτη αν αυτοί οι άνθρωποι, κάποια στιγμή λόγω των συνθηκών αποφασίσουν να φύγουν; Τότε, θα επιστρέψουμε 50 χρόνια πίσω, όταν μπορούσαμε να παράγουμε μόνο ντομάτες και αγγούρια. Αυτό πιστεύει ο κ. Γραβάνης και συμπληρώνει: η φυγή του ανθρώπινου κεφαλαίου είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει η Ελλάδα.
Αυτά και άλλα πολλά συζητήσαμε με τον καθηγητή Αχιλλέα Γραβάνη, επικεφαλή της ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου Κρήτης του τμήματος της Φαρμακολογίας που προχώρησε στην πρωτοποριακή ανακάλυψη και δημιουργία συνθετικών μικρονευροτροφίνων.
Ουσιών που μπορούν να βελτιώσουν τις ζωές εκατομμυριών ανθρώπων.
Ακολουθεί ολόκληρη το κείμενο της συνέντευξης:
ΕΡ.: κ. Γραβάνη, έχετε ανακαλύψει το φάρμακο για τη Σκλήρυνση Κατά Πλάκας και το Αλτσχάιμερ;
Αχιλλέας Γραβάνης: Ακούστε την ιστορία της όλης προσπάθειάς μας, όπως πραγματικά έχει. Η προσπάθειά μας ξεκίνησε πριν τουλάχιστον 7 χρόνια με την έρευνα που κάναμε για να δούμε κατά πόσο μία πολύ σημαντική ενδογενή ουσία που είναι η δεϋδροεπιανδροστερόνη δρα σαν νευροπροστατευτικός παράγοντας.
Όλη αυτή τη δουλειά τη δημοσιεύσαμε το 2004 στο επίσημο περιοδικό της Αμερικάνικης Ακαδημίας Επιστημών, το PNAS, που είναι ένα πολύ σημαντικό περιοδικό. Μετά απ’ αυτό, γνωρίζοντας ότι αυτή η ουσία είναι πολύ αποτελεσματική όσον αφορά την νευροπροστασία, την χρησιμοποιήσαμε ως «μήτρα» για να συνθέσουμε μικρές ουσίες οι οποίες μιμούνται τη δράση της. Δε μπορούσαμε να τη δώσουμε απευθείας ως φάρμακο διότι η ουσία αυτή είναι πρόδρομη ουσία για όλες τις στερεοειδικές ορμόνες, τα ανδρογόνα άρα και τα οιστρογόνα, κι οπότε δημιουργήσαμε μία συνθετική ουσία η οποία διατηρεί τις νευροπροστατευτικές ιδιότητες χωρίς να είναι ορμόνη πλέον.
Αυτή την ουσία τη μελετήσαμε και είδαμε με έκπληξη ότι συνδέεται και μιμείται ορισμένες από τις δράσεις του πιο ισχυρού ενδογενούς παράγοντα νευροπροστασίας που είναι οι νευροτροφίνες.
Τι είναι οι νευροτροφίνες
Οι νευροτροφίνες, είναι μεγάλες ουσίες– πρωτεϊνες – οι οποίες παράγονται κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του εγκεφάλου και διατηρούν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τον εγκέφαλο δρώντα και χωρίς να χάνει νευρώνες.
Ξέρετε, οι νευρώνες μετά από τη γέννησή μας δεν αναπλάθονται.
Σε αντίθεση με όλα τα άλλα κύτταρα του οργανισμού, ο εγκέφαλος δεν έχει αναπλαστική ικανότητα και επειδή ακριβώς δε μπορεί να αναπαράξει τον εαυτό του έχει δημιουργηθεί ένας ισχυρός μηχανισμός νευροπροστασίας, γιατί άμα χάσεις νευρώνες δε μπορείς να τους αναπληρώσεις.
Δυστυχώς τις νευροτροφίνες δε μπορούμε να τις χρησιμοποιήσουμε ως φάρμακο, για δύο πολύ συγκεκριμένους λόγους:
Πρώτον αν τις δώσεις από το στομάχι καταστρέφονται από τα όξινα υγρά του στομάχου και δεύτερον, αν τις δώσεις από το αίμα με ενδοφλέβια χορήγηση δε μπορούν να περάσουν στον εγκέφαλο γιατί είναι μεγάλες.
Ελάχιστες ουσίες από την περιφέρεια περνάνε στον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος απομονώνεται απ’ όλο το σώμα από τον αιματολογικό φραγμό που είναι ένα υμαίνιο που είναι πάρα πολύ δύσκολο να περάσει μέσα το οτιδήποτε.
Οπότε τι κάναμε; Συνθέσαμε αυτές τις ουσίες, τις χρησιμοποιήσαμε ως μικρές νευροτροφίνες. Αυτές είναι μικρές ουσίες που περνάνε παθητικά στον εγκέφαλο.
Οι ελπίδες που γέννησε η δημιουργία συνθετικών μικρών νευροτροφίνων
Όλη αυτή η δουλειά δημοσιεύτηκε το 2011 σε ένα επίσης πολύ σημαντικό περιοδικό, το πιο σημαντικό περιοδικό στη Βιολογία που λέγεται PLOS Biology. Η δημοσίευση έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο ενώ ακολούθως και το περιοδικό NATURE έκανε μία μικρή αναφορά στα ευρήματά μας.
Αυτό δημιούργησε γενικότερο ενδιαφέρον διεθνώς και πριν ένα χρόνο ήρθε σε επαφή μας η εταιρεία των ασθενών με νόσο του κινητικού νευρώνα στην Αμερική. Ζήτησε να συνεργαστούμε για να δούμε κατά πόσο οι νευροτροφίνες θα μπορούσαν να είναι χρήσιμες στη θεραπεία της νόσου του κινητικού νευρώνα.
Η συγκεκριμένη νόσος, για να καταλάβουν και οι αναγνώστες, είναι αυτή από την οποία πάσχει και ο Χώκινγκς, ο γνωστός αστροφυσικός. Χάνεις όλους τους κινητικούς νευρώνες και παραλύεις τελείως. Ο εγκέφαλος δουλεύει αλλά δε μπορεί να κινηθεί τίποτα στο σώμα και στο τελευταίο στάδιο ο άρρωστος πεθαίνει από αναπνευστική παράλυση.
Δεν υπάρχει θεραπεία ούτε συστηματική, για να γυρίσει δηλαδή πίσω η νόσος σε μία πρότερη κατάσταση, ούτε καν συμπτωματική, ώστε να διευκολύνεις τους αρρώστους. Είναι απελπισμένοι οι άνθρωποι αυτοί, και όταν είδαν τις δημοσιεύσεις μας ήθελαν να εξετάσουν την πιθανότητα αν μπορούμε να δοκιμάσουμε την ανακάλυψή μας στη νόσο αυτή.
Ξεκινούν οι δοκιμές σε υγιείς ασθενείς
Οπότε βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή για τη διαδικασία αυτή στη Βοστόνη – έχω μία θέση καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και αυτό βοήθησε πολύ.
Εκεί και σε συνεργασία με την Ιατρική Σχολή και την ALS Worldwide έχουμε συγκεντρώσει τα χρήματα που χρειάζονται για να δοκιμάσουμε κατ’ αρχάς την ουσία μας σε υγιείς ασθενείς, σε υγιείς εθελοντές για να δούμε αν είναι τοξική στον άνθρωπο. Έχουμε δοκιμάσει τα πάντα σε μικρά και μεγάλα ζώα και ξέρουμε ότι δεν είναι τοξική, τα ζώα την ανέχονται πάρα πολύ καλά σε μεγάλες ακόμα δόσεις.
Ζώα με παράλυση με το φάρμακο άρχισαν και περπατούν
ΕΡ.: Και είχε η ουσία αποτέλεσμα στα πειράματα που κάνατε σε ζώα;
Α.Γ.: Κοιτάχτε, τα πειράματα που έχουμε κάνει στα ζώα είναι εξαιρετικά. Είμαστε ήδη στη διαδικασία να στείλουμε τα αποτελέσματα για δημοσίευση και τα έχουμε σε τρία πειραματικά μοντέλα.
Το ένα μοντέλο είναι διπλό και αφορά την σκλήρυνση κατά πλάκας και τις απομυελινωτικές νόσους.
Για να καταλάβουν και οι αναγνώστες, οι νευρώνες έχουν τους νευράξονες που είναι τα «καλώδια». Τα καλώδια απομονώνονται από μία ουσία που ονομάζεται μυελίνη, όπως το πλαστικό στα καλώδια. Ο άξονας είναι ο χαλκός, η μυελίνη είναι το πλαστικό. Εάν χαθεί η μυελίνη από διάφορες αιτίες βραχυκυκλώνονται οι νευρώνες. Εις την ουσία δεν περνά ηλεκτρικό ρεύμα προς τα κάτω και αυτό οδηγεί στην παράλυση. Αυτός είναι ο βασικός μηχανισμός στην απομυελίνωση και στη σκλήρυνση κατά πλάκας.
Δοκιμάσαμε λοιπόν τις ουσίες σε πειραματικά μοντέλα σκλήρυνσης κατά πλάκας. Τα ζώα που είχαν ήδη αναπτύξει την παράλυση και πήραν τις μικρονευροτροφίνες αρχίσανε να περπατούν. Και αυτό είναι μια πάρα πολύ σημαντική ένδειξη ότι δηλαδή η ουσία μπορεί να έχει δυνατότητες αναστροφής τουλάχιστον ενός μέρους της παράλυσης των ασθενών με απομυελινωτικές νόσους συμπεριλαμβανομένης και της σκλήρυνσης κατά πλάκας.
Περίπου 10 χρόνια η διαδικασία για που χρειάζεται για οποιδήποτε φάρμακο
Τώρα, πού βρισκόμαστε; Είναι προφανές ότι οι ουσίες, γιατί δε μιλάμε για μία ουσία αλλά για μία ολόκληρη χημική βιβλιοθήκη, δεν είναι φάρμακο ακόμη. Φάρμακο είναι αυτό που έχει περάσει από τους φορείς αδειοδότησης χορήγησής του στους ασθενείς.
Για να γίνει μία ουσία φάρμακο χρειάζεται τουλάχιστον 10 χρόνια. Αρχικά, στο πρώτο στάδιο είναι οι προκλινικές μελέτες που γίνονται συνήθως σε κυτταρικές καλλιέργειες, σε πειραματόζωα και αν αποδειχτεί ότι είναι δραστικές οι ουσίες σε ένα πειραματικό μοντέλο, τότε μετά το δίνεις σε υγιείς εθελοντές για να δεις αν είναι ή δεν είναι τοξική και στον ανθρωπο.
Εφόσον αποδειχτεί ότι δεν είναι τοξική και στον άνθρωπο τότε έχεις τη δυνατότητα να το δώσεις σε ασθενή για να δεις αν είναι αποτελεσματική και σε ποιο βαθμό.
Στα ¾ του δρόμου για την τελική έγκριση του φαρμάκου
Για να μπεις σε δοκιμασία φάσης 1 που είναι οι δοκιμές σε υγιείς εθελοντές συνήθως παίρνει 6-7 χρόνια.
Βρισκόμαστε ακριβώς εκεί. Βρισκόμαστε στα ¾ του χρόνου για να καταλήξουμε στο κατά πόσον αυτές οι μικρονευροτροφίνες έχουν τη δυνατότητα να βοηθήσουν τους ασθενείς.
Αυτή τη στιγμή έχουμε περάσει το πρώτο στάδιο που είναι πάρα πολύ δύσκολο, το στάδιο δηλαδή του να βρούμε τα χρήματα για να την χορηγήσουμε στους υγιείς εθελοντές. Ετοιμάζουμε στην Αμερική μαζί με την ιατρική σχολή του Χάρβαρντ όλο τον φάκελο για το FDA (Food and Drug Administration) ώστε να μας δώσει τη δυνατότητα να το χορηγήσουμε σε 10 -15 υγιείς εθελοντές στις αρχές του επόμενου χρόνου.
Υπολογίζουμε λοιπόν ότι σύντομα θα έχουμε στοιχεία για την τοξικότητα στον άνθρωπο καθώς και για την φαρμακοκινητική της, δηλαδή, πως ανταποκρίνεται το σώμα στην ουσία, αν και πώς τη μεταβολίζει, την αλλάζει, την αποβάλει. Όλα αυτά τα αποτελέσματα καλώς εχόντων των πραγμάτων θα τα έχουμε το φθινόπωρο του 2015.
Εφόσον αποδεικτούν θετικά, δηλαδή δεν είναι τοξική για τον άνθρωπο η ουσία και έχει ένα φαρμακοκινητικό προφίλ που είναι ανεκτό για τη χορήγηση στον άνθρωπο, θα ετοιμάσουμε τον φάκελο για κλινική δοκιμασία φάσης ΙΙ προκειμένου να το δοκιμάσουμε σε ασθενείς με συγκεκριμένα νοσήματα.
Καλές οι πιθανότητες να γίνει φάρμακο τα επόμενα 2-3 χρόνια
Τα τρία νοσήματα τα οποία μας ενδιαφέρουν – γιατί έχουμε δει να είναι αποτελεσματική στα πειραματόζωα – είναι η σκλήρυνση κατά πλάκας, η διαβητική ωχροπάθεια – η νόσος των ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη οι οποίοι χάνουν τους νευρώνες της ωχράς, του αμφιβληστροειδούς, και κινδυνεύουν με τύφλωση – και βέβαια, εφόσον όλα πάνε καλά, η νόσος του κινητικού νευρώνα που είναι μία θανατηφόρος νόσος και για την οποία νόσο προβλέπουμε ότι θα πάρουμε πάρα πολύ γρήγορα άδεια από το FDA.
Είναι ήδη οργανωμένο το πρωτόκολλο αυτό και θα το κάνει η Mary Putkovic που είναι καθηγήτρια νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.
Αυτή είναι η ιστορία μας. Είναι προφανές ότι δεν είναι φάρμακο. Είναι προφανές ότι έχει καλές πιθανότητες να γίνει φάρμακο τα επόμενα 2-3 χρόνια. Είναι επίσης προφανές ότι μπορεί να μη γίνει απολύτως τίποτα γιατί ένα μέρος των ουσιών που δουλεύουν στα πειραματόζωα δεν κάνουν απολύτως τίποτα στον άνθρωπο ή μπορεί να είναι αποτελεσματικά αλλά πολύ τοξικά για τον ανθρώπινο οργανισμό κι αυτό να μη μας επιτρέψει να περάσουμε στο επόμενο στάδιο και να δούμε αν είναι πραγματικά αποτελεσματικό εφόσον μια τέτοια δοκιμή θα θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του ασθενούς.
Βρισκόμαστε λοιπόν στο 65 – 70% της διαδρομής μας για να απαντήσουμε οριστικά αν αυτή η ουσία είναι ενδιαφέρουσα για να χρησιμοποιηθεί θεραπευτικά.
30 εργαστήρια από 6 χώρες συνεργάζονται πάνω στην ανακάλυψη του Πανεπιστημίου Κρήτης
ΕΡ.: Εσείς όμως είσαστε αισιόδοξος, απ’ ότι καταλαβαίνω
Α.Γ.: Εγώ δεν θέλω να είμαι ούτε αισιόδοξος ούτε απαισιόδοξος γιατί είμαι ο συντονιστής μίας προσπάθειας με πάρα – πάρα πολλούς ανθρώπους απ’ όλο τον κόσμο.
ΕΡ.: Είναι μία διεθνής προσπάθεια στην οποία το Πανεπιστήμιο Ηρακλείου και το δικό σας τμήμα έχει ένα πολύ σημαντικό ρόλο
Α.Γ.: Εδώ γεννήθηκε η ιδέα και οι ουσίες αυτές. Τώρα συνεργαζόμαστε με μεγάλα ιδρύματα στο εξωτερικό. Η ουσία αυτή τη στιγμή έχει δοθεί με συγκεκριμένα συμβόλαια από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και την εταιρεία που έχουμε κάνει την Bionature σε πάνω από 6 χώρες και 30 εργαστήρια σε όλο τον κόσμο, που δουλεύουν σε διάφορα θέματα νευροανασολογίας, σε προβλήματα που έχουν να κάνουν με αυτοανοσία σε διάφορα εκφυλιστικά νοσήματα.
Υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι, λ.χ., που εργάζονται στη νόσο του Πάρκινσον.
Οι νευροτροφίνες είναι οι φύλακες άγγελοι όλων των νευρώνων ανεξάρτητα του είδους τους. Οι ουσίες ελέγχουν έναν πολύ βασικό μηχανισμό νευροπροστασίας και αυτό υπάρχει πιθανότητα – εφόσον ελεγχθούν και στον άνθρωπο – να αποδειχθούν αποτελεσματικές για μία σειρά νευροεκφυλιστικών νοσημάτων.
200 εκατομμύρια δολάρια το κόστος των δοκιμών σε ασθενείς
ΕΡ.: Και σε όλη αυτή τη διαδικασία ποια στήριξη είχατε από Ελλάδα;
Α.Γ.: Στη διαδικασία αυτή πήραμε ένα ερευνητικό πρόγραμμα από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας. Και βέβαια συγκεντρώσαμε πάρα πολλά χρήματα από την Αμερική και από την Ευρώπη είτε από ερευνητικά προγράμματα ευρωπαϊκά είτε με τη χορήγηση επενδύσεων μέσω της εταιρείας που ιδρύσαμε, της Bionature.
ΕΡ.: Οπότε ουσιαστικά η στήριξη που είχατε ήταν μικρή, όλη η διαδικασία κινήθηκε από εσάς
Α.Γ.: Αυτό όμως είναι λογικό. Εμείς επιδιώξαμε να τους ενημερώσουμε, μας χρηματοδότησαν ως ένα βαθμό αλλά δε φτάνουν αυτά τα χρήματα.
Να σας πω κάτι, κ. Αγγελάκη, η κλινική δοκιμασία φάσης 1 θα κοστίσει περίπου 3 εκατομμύρια δολλάρια. Εάν αποδειχθεί μη τοξικό στον άνθρωπο χρειαζόμαστε 150 – 200.000.000 δολάρια για να ελέγξουμε τη δραστικότητα της ουσίας στους ασθενείς με σκλήρυνση, με ALS ή με διαβητική ωχροπάθεια.
Τα χρήματα αυτά, όπως αντιλαμβάνεστε, δε μπορεί να τα δώσει η Bionature, αλλά έχουμε ήδη συνεργασία και συζητήσεις με δύο μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες που είναι στο χώρο των νοσημάτων οι οποίες θα αναλάβουν να πάρουν την ουσία αυτή και να τη βάλουν σε φάση 2. Και αυτό λέγεται outsourcing και είναι αυτό που γίνεται σε όλο τον κόσμο.
Τα ερευνητικά κέντρα ανακαλύπτουν, η βιομηχανία εκμεταλλεύεται
Το 60% των φαρμάκων που ανακαλύπτονται και παίρνουν άδεια κυκλοφορίας στην Αμερική είναι ιδέες που πηγάζουν από συναδέλφους μας μέσα στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα. Δεν είναι η βιομηχανία που ανακαλύπτει είναι η βιομηχανία που εκμεταλλεύεται γιατί δεν υπάρχουν τα χρήματα στα πανεπιστήμια για να κάνουν τις επενδύσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων.
Αλλά βέβαια τα πανεπιστήμια έχουν royalties και έχουν ένα μεγάλο όφελος, και οι εφευρέτες, οι καθηγητές, οι ερευνητές και οι φοιτητές που έχουν συμμετάσχει στην ανακάλυψη έχουν όφελος, διότι παίρνουν πάρα πολλά χρήματα εφόσον προκύψει κάποιο φάρμακο από την ανακάλυψή τους και παίρνουν επιπλέον κάποια χρήματα εφάπαξ όταν υπογράψουν για να δώσουν την ανακάλυψή τους προς εμπορική εκμετάλλευση σε μια μεγάλη φαρμακευτική βιομηχανία.
Το παράδειγμα της Φινλανδίας
ΕΡ.: Σε άρθρο σας στο «ΒΗΜΑ» είδα ότι έχετε και μία οπτική σε σχέση με το ποια πρέπει να είναι τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουμε στην Ελλάδα για να βγούμε από την κρίση που ζούμε. Δώσατε το παράδειγμα της Φιλανδίας.
Α.Γ.: Κοιτάξτε να δείτε, η Φινλανδία στη δεκαετία του 90’ έχασε το 50% του ΑΕΠ της γιατί έκανε “crash” η Σοβιετική Ένωση και είχαν εμπορικές σχέσεις μαζί τους. Όλο το εμπόριο της Σοβιετικής Ένωσης περνούσε μέσα από τη Φιλανδία. Έχασαν μέσα σε 2 χρόνια το 20% του ΑΕΠ τους. Βρέθηκαν σε μια από τις πιο ισχυρές υφέσεις στην ιστορία της παγκόσμιας οικονομίας.
Οπωσδήποτε συμμαζέψαν τον δημόσιο τομέα αλλά κάναν μία πάρα πολύ μεγάλη επένδυση στην Παιδεία. Αντί να ελαττώσουν τη χρηματοδότηση της Παιδείας – που σε εμάς μειώθηκε κατά 60% – αυτή τη διπλασιάσανε μέσα σε μια δεκαετία. Αντί να διώχνουν τους ανθρώπους από τα πανεπιστήμιά τους, συγκεντρώσανε χρήματα από τον δημόσιο προϋπολογισμό και τα επενδύσανε για να φέρουν τους ανθρώπους τους αλλά και άλλων εθνικοτήτων και να δημιουργήσουν ερευνητικά κέντρα αιχμής. Το αποτέλεσμα ήταν να πετύχουν όλα αυτά τα σπουδαία που πέτυχαν τα επόμενα χρόνια.
Η Ελλάδα πρέπει να αποφασίσει τα λίγα χρήματα που έχει πού θα τα επενδύσει. Και πιστεύω ότι εάν πάμε στην τρόικα και στους δανειστές με ένα πολύ συγκεκριμένο πρόγραμμα, με έναν οδικό χάρτη, και ζητήσουμε να αφήσουν ήσυχη τη χρηματοδότηση ή να επεκτείνουν τη χρηματοδότηση στην έρευνα και στην εκπαίδευση γιατί θα έχει την εξής απόδοση, η τρόικα δεν θα έχει κανένα λόγο να αρνηθεί, γιατί τα λεφτά της θέλει να πάρει.
Η σημασία του ανθρώπινου κεφάλαιου για την Ελλάδα
Και όπως ξέρετε καλύτερα από εμένα η Ελλάδα δε πρόκειται να επιστρέψει τα χρήματα αν μετατραπεί σε Μπαγκλαντές. Γιατί δεν έχουμε τη δυνατότητα να είμαστε ανταγωνιστικοί συρρικνώνοντας το κόστος εργασίας γιατί δε μπορούμε να το κάνουμε.
Ο μόνος τρόπος για να γίνουμε ανταγωνιστικοί διεθνώς είναι να εκμεταλλευτούμε το ανθρώπινο κεφάλαιο, το γεγονός δηλαδή ότι έχουμε πάρα πολλούς σημαντικούς επιστήμονες και ανθρώπους της τέχνης μέσα στην Ελλάδα και έξω.
ΕΡ.: Το ανθρώπινο κεφάλαιο όμως φεύγει από τη χώρα, διαρκώς.
Α.Γ.: Βεβαίως και φεύγει. Εγώ αν δεν είχα τη μεγάλη ηθική υποχρέωση – γιατί είμαι από τους πρώτους καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης, ήρθα 28 χρονών παιδί και είμαι 55 – θα ήμουν τώρα Προφέσορας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.
Δεν έχω κανένα λόγο να μείνω εδώ πέρα κι όμως κάθομαι εδώ γιατί πιστεύω σε αυτό ακριβώς το σενάριο και προσπαθώ να βοηθήσω να γίνει πραγματικότητα φωνάζοντας διαρκώς. Αρθρογραφώ τακτικά στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», και το κάνω αυτό για να κινητοποιήσω και άλλους ανθρώπους προς αυτή την κατεύθυνση.
Είμαι απόλυτα πεπεισμένος πως η χώρα μπορεί να αλλάξει πραγματικά η παραγωγική της βάση σε μια δεκαετία. Δε χρειάζεται να ανακαλύψουμε τον τροχό. Να πάρουμε και να κοπιάρουμε αυτό που έκανε κατ’ αρχάς η Φινλαδία, και πριν από 15 χρόνια το Ισραήλ.
Το Ισραήλ και αυτό είχε χρεωκοπήσει. Βρέθηκαν με ένα τεράστιο έλλειμμα και αυτό που έκαναν ήταν να επενδύσουν στην τεχνολογία. Ενεργοποίησαν την εβραϊκή διασπορά σε όλο τον κόσμο, οι Εβραίοι επιχειρηματίες επένδυσαν πάρα πολύ ισχυρά στη χώρα, και αυτή τη στιγμή είναι ένα πρότυπο – παρ’ όλα τα προβλήματα που έχουν – με μία οικονομία ανθηρή που στηρίζεται στην υψηλή τεχνολογία και στους μορφωμένους ανθρώπους της, χωρίς να έχουν την παραγωγική βάση που έχουμε εμείς, γιατί το Ισραήλ είναι μία έρημος.
Τα κεφάλαια που υπάρχουν στην Κρήτη πρέπει να επενδυθούν στην έρευνα
Εμείς έχουμε και τα βιολογικά προϊόντα, έχουμε και τον τουρισμό και χίλια δύο άλλα. Έχει μαζευτεί πάρα πολύ χρήμα στην Κρήτη από πολύ πετυχημένους επιχειρηματίες στον τουρισμό, στην παραγωγή πρώιμων οπωροκηπευτικών, στις καλλιέργειες. Πού επενδύονται όμως αυτά τα χρήματα;
Υπάρχουν δίπλα μας τέσσερα ακαδημαϊκά ιδρύματα που παράγουν νέα γνώση και δεν ενδιαφέρεται κανείς γι’ αυτά. Ποιος επένδυσε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης για να φτιαχθεί το Τεχνολογικό Πάρκο; Εγώ τα χρήματα τα βρήκα από την Τράπεζα Κύπρου. Πού είναι οι άνθρωποι οι Κρήτες οι οποίοι έχουν συγκεντρώσει τόσα χρήματα;
Πού επενδύουν; Στα χρηματιστήρια; Γιατί να μην επενδύσουν στα ερευνητικά κέντρα και στα Πανεπιστήμια;
Έχουμε τα καλύτερα ακαδημαϊκά ιδρύματα της χώρας στο νησί. Το Πανεπιστήμιο Κρήτης είναι το μόνο ακαδημαϊκό ερευνητικό ίδρυμα της Ελλάδας που είναι μέσα στα 300 καλύτερα στον κόσμο. Το Πανεπιστήμιο Κρήτης είναι μέσα στα 50 καλύτερα νέα πανεπιστήμια στον κόσμο, που έχουν ζωή κάτω από 50 χρόνια.
Το ΙΤΕ είναι μέσα στα πρώτα 15 σε χρηματοδοτήσεις από Ευρώπη.
Αλλά και το Πολυτεχνείο στα Χανιά ξεκίνησε με χιλιάδες προβλήματα και έχει πλέον συγκεντρώσει ένα εκπληκτικό επιστημονικό δυναμικό από νέους ανθρώπους που θα μπορούσαν να είναι καθηγητές σε οποιοδήποτε καλό αμερικάνικο πανεπιστήμιο.
Ποιος ενδιαφέρεται για αυτούς τους ανθρώπους; Κανένας. Και να πω και κάτι που είναι εξαιρετικά κριτικό. Έχουμε αποδείξει ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε.
Η Κρήτη μπορεί να γίνει μία Silicon Valley στην Ευρώπη
Η μόνη εταιρεία που ξεκίνησε την παροχή υπηρεσιών σε IP Providing στο ίντερνετ στην Ελλάδα ήταν η Forthnet.
H Forthnet δημιουργήθηκε από το ΙΤΕ και το Πανεπιστήμιο Κρήτης, δεν έγινε από ιδιώτες. Είναι ένα επιτυχέστατο παράδειγμα.
Πού είναι λοιπόν αυτά τα χρήματα της Κρήτης ταοποία μπορούν να επενδυθούν; Δεν ενδιαφέρεται κανένας.
Ενδιαφέρονται μόνο για πολύ συγκεκριμένα πράγματα ενώ μια τέτοια είδους επένδυση μπορεί να αλλάξει όλη την οικονομία του νησιού στα επόμενα 20 χρόνια. Να γίνει η Κρήτη – όπως είπε ο καλός συνάδελφος που ήρθε και μας μίλησε από την Google, ο κ. Βρανάκης – μια Silicon Valley στην Ευρώπη.
ΕΡ.: Σχετικά με τη συνεργασία των ΑΕΙ της Κρήτης και της Περιφέρειας Κρήτης ώστε να διαχέεται η γνώση που παράγεται δια της ακαδημαϊκής έρευνας στην κοινωνία και την οικονομία, ποια είναι η γνώμη σας;
Α.Γ.: Ελπίζω να προχωρήσει. Αυτή είναι η ευχή μου. Γι’ αυτό πασχίζουμε ορισμένοι άνθρωποι, όντας πραγματικά μέσα σε μία έρημο κωφών ανθρώπων. Αντιλαμβάνεστε τι ζημιά που θα γίνει στη χώρα εάν αυτά τα ιδρύματα που έχουν γίνει στο νησί και τα οποία ιδρύματα είναι εξαιρετικά ανταγωνιστικά διεθνώς κάποια στιγμή κουραστούν οι άνθρωποι που τα απαρτίζουν, οι επιστήμονες και οι ερευνητές, και αποφασίσουν να φύγουν; Θα γυρίσει η Κρήτη πίσω 50 χρόνια όταν παρήγαγε μόνο αγγουράκια και ντομάτες.
Παράγουμε επιστήμονες για να τους στέλνουμε στη Γερμανία
ΕΡ.: Συμβαίνει ήδη. Αν όχι στα πανεπιστήμια, στα νοσοκομεία φεύγει το ιατρικό δυναμικό.
Α.Γ.: Εμείς βγάζουμε φοιτητές ιατρικής. Η ιατρική σχολή της Κρήτης από το ερευνητικό της έργο είναι η πρώτη σχολή στην Ελλάδα. Έχουν δημοσιευθεί τα στοιχεία.
Τα παιδιά μας στοιχίζουν 15 με 20 χιλιάδες ευρώ τον χρόνο στην εκπαίδευσή τους, δηλαδή 100 με 120 χιλιάδες ευρώ στα 6 χρόνια που είναι στο πανεπιστήμιο.
Μόλις τελειώσουν, ένα 20-25% των παιδιών φεύγει στο εξωτερικό.
Πληρώνουμε 120.000 ευρώ για έναν γιατρό και όταν είναι έτοιμος τον παίρνει η Γερμανία. Αντιλαμβάνεστε τι χρήματα χάνονται για το κράτος; Ποιος τα πληρώνει αυτά;