Όταν η ιστορία συναντά τη μνήμη

Βαγγέλης Πάλλας Δημοσιογράφος – Ερευνητής – Αναλυτής – Α.Ε.J./I.F.J.

Η ιστορία δεν ξεκινά την ώρα που γεννιόμαστε εμείς. Πάει πολύ πίσω κι αν δεν γυρίσεις πίσω, τότε  το μέλλον είναι χαμένη υπόθεση. Μια από τις μεγαλύτερες αλήθειες που έχουν γράψει ποτέ είναι ότι  την ιστορία την γράφουν οι νικητές. Αυτό όμως δεν είναι Ιστορία. Αυτό  είναι ένα παραμύθι σαν αυτά που λένε οι γιαγιάδες στα εγγονάκια τους για να ηρεμήσουν ή να κοιμηθούν.

Οι Έλληνες δεν θέλουν να γνωρίζουν το παρελθόν τους, αλλά και τον εαυτό  τους, γιατί ίσως ξέρουν ότι αν γνωρίζουν πραγματικά και έβλεπαν αντικειμενικά το παρελθόν δεν θα τους άρεσε καθόλου. Αντίθετα αρέσκονται στο να προβάλλουν το παρελθόν με καθαρά ιδεολογικά συμφέροντα, αψηφώντας την αντικειμενικότητα της ιστορίας. Αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα χαρακτηριστικό της αστικής πολιτικής τάξης που αποδομεί την μνήμη, απλά για την διατήρηση της επιρροής του  κατεστημένου στην ελληνική κοινωνία.

Η ελληνική καταστροφή τα τελευταία 70 χρόνια, συντελέστηκε όταν η αστική πολιτική τάξη, κρύφτηκε πίσω από τη μάσκα Του ρεαλισμού και συναντήθηκε με την ιστορία καταγράφοντας καταστροφές και συμφορές στην ελληνική κοινωνία  (Διχασμός – Μ. Ασία – Εμφύλιος – Κύπρος).

Όλη η ζωή είναι επιλογές; Μόνο στη μοναχικότητα δεν υπάρχει επιλογή. Επιλογή, οποιουδήποτε είδους σημαίνει σύγκρουση. Ο δρόμος της επιλογής δεν είναι εύκολος, πρέπει να συμβαδίζει με την μνήμη. Η μνήμη έχει πρωταρχική  σημασία, καθώς παίζει σημασία στην επιλογή της κοινωνίας για ένα καλύτερο κόσμο, αυτόν που προσπαθεί η αστική πολιτική τάξη να φιμώσει ή να τον αφανίσει.

Θεωρώ πως πρέπει να απελευθερωθούμε από τύψεις, να αποδεχθούμε το  παρελθόν μας, με όποια λάθη έχουμε κάνει σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

Υπάρχουν σελίδες της σύγχρονης ιστορίας που καίνε…

Υπάρχουν γεγονότα που δεν γίνονται λαϊκό ανάγνωσμα ούτε εικονογραφούνται σε περιοδικά ποικίλης ύλης… Υπάρχουν ταξικές συγκρούσεις όπου ήρωες  είναι οι ίδιες οι λαϊκές μάζες και όχι «μυθικά» πρόσωπα. Δεν είναι η απαίτηση της εποχής που μας αναγκάζει να αναρωτηθούμε. Είναι η θέληση να συνεχίσουμε τον αγώνα για την νικηφόρα επανάσταση που δεν θα χαθεί μέσα από την λήθη. Για αυτό είναι απαραίτητη η μάχη της μνήμης ενάντια στη λήθη, γι’ αυτό είναι απαραίτητη η επανασύνδεση μας με τα κορυφαία γεγονότα του ελληνικού εργατικού επαναστατικού κινήματος.

Στο σήμερα όλοι σχεδόν οι δημοσιογράφοι, πολλοί καθηγητές, λίγοι διανοούμενοι, έμαθαν να ρίχνουν τις ιδέες τους μέσα από τα οδοφράγματα της συντήρησης, όπως ρίχνουν τις βόμβες μολότοφ. Είναι όμως προσεκτικοί στο να κρατούν το κεφάλι τους στην από δω μεριά. Σε μια εποχή που επικρατεί η αστική κουλτούρα, είναι αυτή που παράγει τις πιο αδύναμες συνειδήσεις. Ίσως γιατί όλοι τις χρησιμοποιούν  για δικούς τους λόγους.

Τόσα χρόνια στριμωγμένοι στην ελπίδα πως κάτι θα γίνει, χτίζαμε και γκρεμίζαμε, λέγαμε και αθετούσαμε, γιατί μόνο στα βιβλία ελπίζαμε πως θα πάμε «τρία κλικ αριστερά». Και τώρα το φάντασμα επιστρέφει με σεντόνι μουχλιασμένο που βρωμάει από τα προδομένα όνειρα, τις μεγάλες αφηγήσεις που μας είχαν στοιχειώσει. Μόνο που ήμασταν όλοι υιοθετημένοι, και δεν το χωνέψαμε ποτέ, μας φόβιζε γιατί έπρεπε από παιδιά να σταθούμε στα πόδια μας, να αντέξουμε τις πτώσεις, τις ήττες, μα πιο πολύ να πιστέψουμε στην νίκη, να την καταφέρουμε, να μην την φοβηθούμε. Αυτοί είμαστε, αυτοί ήμασταν και τώρα μπροστά στο face control της ιστορία βρεθήκαμε να «χαλάμε την σούπα». Παιδιά αμούστακτα, που δεν έχουν πάρει χαμπάρι τίποτα. Τώρα ο ήχος της φωτιάς δυναμώνει, γιατί ήρθε η ώρα της απόφασης εκείνης της ριμάδας που σε ρωτά με ποιους θα πας και ποιους θα αφήσεις.

Σε συλλογικό, ωστόσο, επίπεδο θα ήθελα να αναφέρω το εξής, άκρως  σοκαριστικό γεγονός. Η Ναόμι Κλάιν, μία Καναδή δημοσιογράφος και ακτιβίστρια, ταγμένη κατά της παγκοσμιοποίησης, αναφέρει στο βιβλίο της «Το δόγμα του Σοκ» πειράματα που πραγματοποιήθηκαν από τη CIA, υπό την εποπτεία ενός ψυχιάτρου ονόματι Κάμερον, χρηματοδοτούμενα από την Καναδική Κυβέρνηση, σε ανθρώπους που αντιμετώπιζαν ήπια προβλήματα άγχους, και μπήκαν εν αγνοία τους σε αυτά τα (άκρως) αντιδεοντολογικά πειράματα με σκοπό να επαληθευτεί η υπόθεση, πως  ένας άνθρωπος δίχως μνήμη, είναι ένας άνθρωπος που μπορούν να ασκηθούν πάνω του μεγάλες δυνάμεις για μεταβολή της προϋπάρχουσας προσωπικότητάς του. Και μάλιστα, πάνω σ’ αυτά τα πειράματα βασίστηκαν οι πιο σύγχρονες  ανακριτικές μέθοδοι, που εφαρμόζονται (και εφαρμόστηκαν).

Όπως αποδεικνύεται στο παραπάνω κείμενο της Ναόμι Κλάιν, κοινωνίες –  χωρίς μνήμη είναι ευάλωτες σε πειράματα όπως πραγματοποιήθηκαν με νεοφιλελεύθερες πρακτικές από την ευρωπαϊκή κοινότητα στην Ελλάδα, με καταστροφικά αποτελέσματα. Όλα αυτά γιατί η ελληνική αστική τάξη με τους  εκπροσώπους της διαγράφουν την μνήμη του λαού, προκειμένου να πραγματοποιήσουν τα οικονομικά τους οφέλη, φυσικά με άμεσους συνεργάτες τα  συστημικά MME (εφημερίδες – τηλεόραση – ιστοσελίδες).

Σε συλλογικό επίπεδο η μνήμη, αποτελεί την πυξίδα ενός λαού, είναι το  όπλο του απέναντι σε πολιτικές που εφαρμόζονται ερήμην του.

Η μνήμη αποτελεί το μοναδικό όπλο που διαθέτουν οι λαοί για να συνδέσουν το παρελθόν τους με το παρόν.

Η εμφάνιση της συλλογικής μνήμης ξεκινά από την αρχή της εκπαιδευτικής διαδικασία και επεκτείνεται σε όλες τις βαθμίδες. Ένα «εργαλείο» της αστικής τάξης και του κατεστημένου. Πάντα οι κοινωνίες και οι λαοί έγραφαν τη δική τους ιστορία με άποψη, με δύναμη και ξεχωριστό πάθος.

Η μνήμη ήταν και είναι για τον άνθρωπο ζήτημα ανάγκης. Είναι να θυμάται ο άνθρωπος ορισμένα πράγματα για να μπορεί να προχωρήσει στη ζωή του. Εδώ επεμβαίνει το κατεστημένο και διαστρεβλώνει το παρελθόν, πάντα για δικό του  συμφέρον. Οφείλουμε να θυμόμαστε και να συγκρατούμε όλα τα γεγονότα που διαδραματίζονται όχι μόνο στο παρελθόν αλλά και στο παρόν (Ναζισμός – Ολοκαύτωμα – Δωσιλογισμός-Εμφύλιος).

Οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τη μνήμη ως μια ατομική υπόθεση. Ωστόσο  η ικανότητα να θυμόμαστε ή να ξεχνάμε διαμορφώνεται από το περιβάλλον  μέσα στο οποίο ζει το άτομο. Όλα αυτά είναι καλά όταν δεν επεμβαίνει  το κράτος με τους θεσμούς, συλλογικά, υποκειμενικά και με το αστικό κατεστημένο να διαμορφώνει εθνικιστικές συνειδήσεις.

Η αδράνεια και η παραίτηση των ανθρώπων για όσα αφορούν το παρελθόν τους, τη ζωή τους και την πραγματική ελευθερία τους, είναι καταστάσεις που ευνοούν το   κατεστημένο σύστημα για να συνεχίσει το αντιλαϊκό απάνθρωπο έργο τους.

«Γιατί αν δε  γνωρίζεις την ιστορία σου, την ιστορία της χώρας στην οποία ανήκεις, είσαι έτοιμος να πιστέψεις οτιδήποτε κι αν σου πλασάρουν και δεν θα έχεις τη δυνατότητα να το αμφισβητήσεις. Η μνήμη αποτελεί ένα αενάως επίκαιρο φαινόμενο· συνιστά έναν δεσμό, που μας συνέχει με το αιώνιο παρόν· η ιστορία αποτελεί αναπαράσταση του παρελθόντος. Η μνήμη πάλι, στον βαθμό που είναι συγκινησιακή και σαγηνευτική, προσαρμόζει στο δικό της πλαίσιο όσα γεγονότα της ταιριάζουν».                               

Και το «μαγαζί»; Στο διάολο. Φάγαμε τα νιάτα μας, τάχατες από γιαπί έπρεπε να σε κάνουμε ουρανοξύστη και δωσ’ του μεροκάματα, μαύρα και απλήρωτα πάντα με τίμημα βαρύ. Τίποτα δεν πήγε χαμένο σε αυτό το μπορντέλο, γίναμε άνδρες, δεν σμίξαμε μόνο τα μπράτσα, «πήξαμε» και τα μυαλά. Πήραμε master στα «κουμάντα», ρίξαμε γκόμενες με την διαλεκτική, διαλέξαμε χαρακτήρα από τα κομματικά ντοκουμέντα, ενώ μάθαμε και τι εστί ποίηση από τον Μπρεχτ, τον Μαγιακόφσκι και τον  Νερούδα και τον Ρίτσο.

Γιατί ναι, βρε ζωή, δεν σε αγάπησα από τα βιβλία, από τα ντοκουμέντα, από την αδρεναλίνη των συγκρούσεων, από  τις μεγάλες ρητορείες είτε του δρόμου είτε του χαρτιού. Σε ερωτεύτηκα            σε σκοτεινά κελιά με δακρυσμένα μάτια, από την μοναξιά της φυλακής, όταν η εφημερίδα δεν είχε ούτε μια αγγελία, όταν το «σας ευχαριστούμε κύριε θα σας ειδοποιήσουμε» πήγαινε σύννεφο, όταν τα χρέη μας κυνηγούσαν λυσσασμένα ζητώντας αποπληρωμή, όταν τα μόνιμος μισθός μου. Σε ερωτεύθηκα ζωή, όταν γύρναγα στις εργατογειτονιές που μέσα στην φτώχεια τους άνθιζαν λουλούδια, γέμιζαν τα ρουθούνια μου μυρωδιές και τα μάτια μου με ανθρώπους λεβέντες που μπροστά στην καρμανιόλα δεν έσκυβαν το κεφάλι, αλλά περήφανα κοιτάγανε το απόσπασμα της ζωής και χαμογελούσαν από μια μυστήρια αυτοπεποίθηση και ένα κόκκινο γαρύφαλλο στο χέρι, που καταλάβω ποτέ.

Σε πέτυχα πολλές φορές, μέσα σε καπνούς να γνέφεις, είτε στα δακρυσμένα μάτια από τα δακρυγόνα, είτε στις φλεγόμενες καρδιές από την επανάσταση. Το έσκαγες πάντα από τα σοκάκια, και με άφηνες μόνο με τον ψίθυρο σου στο αυτί, στην φλόγα που άναβες την φωτιά μέσα μου. Αυτή τη φορά δεν θα την γλιτώσεις. Θα σε βρω, όσο μακριά κι αν πας και ότι χρειαστεί να κάνω για να σε φτάσω…

Το ποτάμι πίσω δεν γυρνά.

Η συλλογική μνήμη όσων αγωνίζονται με συνέπεια κόσμο ελεύθερο, ανεξούσιο και δίκαιο, είναι γνωστό ότι δεν διδάσκεται, αλλά ούτε επιβάλλεται. Αν όμως κάτι αξίζει να μνημονεύσουμε πραγματικά είναι η απώλεια μέρους αυτής της μνήμης και η απαξίωση της όχι τόσο για το παρελθόν, αλλά γιατί τίποτα δεν επανέρχεται «ακάλεστο».

Έτσι κάθε εξουσία διεκδικεί το δικαίωμα πάντα αυταρχικά, πρώτα στην λεηλασία του παρελθόντος και στη συνέχεια στην ολική διαγραφή του. Έτσι η λήθη μετατρέπει τους πολίτες σε «νάνους».

Η κυριαρχία της κάθε μορφής εξουσίας επιβάλλεται, αλλά και αναπαράγεται με μεγαλύτερη ευκολία σε ανίσχυρους ανθρώπους, δηλαδή σε ανθρώπους, στους οποίους έχει εμπεδωθεί η πεποίθηση ότι οι αλυσίδες τις οποίες φορούν δεν μπορούν να σπάσουν. Αυτό εξηγείται ότι δεν μπορούν να σπάσουν τις αλυσίδες μόνο και μόνο γιατί αναγνωρίζουν την κατοχή του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος σε εκείνους που διαχειρίζονται τις ζωές τους.

Η μνήμη, στην πορεία της ιστορία είναι ένα όπλο αντίστασης των λαών,  απέναντι στα οικονομικά – πολιτικά και πολιτιστικά κατεστημένα. Ένα “χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η τουρκοκύπρια ποιήτρια ΝΕΣΕ ΓΙΑΣΙΝ, με το ποίημα που έγραφε στα 28 της «ΠΟΙΟ ΜΙΣΟ».

…Η δική μου πατρίδα έχει μοιραστεί στα δύο, ποιο από τα δύο κομμάτια – πρέπει να αγαπώ;…

Με την μελοποίηση του ποιήματος «ΠΟΙΟ ΜΙΣΟ» ο Μάριος Τόκας έβαλε τους στίχους της στο στόμα χιλιάδων Κύπριων που αγωνιούν για την τύχη της  πατρίδας τους, διατηρώντας την μνήμη ζωντανή.

Κάποια στιγμή πρέπει να καταλάβουμε, ότι εάν δεν ηττηθεί η μονοκρατορία των συστημικών MME και του αφηγήματος που εδώ και δεκαετίες κατασκευάζουν το μέλλον μας και διαστρεβλώνουν το παρελθόν μας, δεν θα μπορέσει η ελληνική κοινωνία να αποβάλλει την απάλειψη της μνήμης που επιχειρεί το αστικό – πολιτικό κατεστημένο.

Για την ιστορία. Υπεύθυνη στάση δεν είναι να κρύβεις, αλλά να αντέχεις να δεις και την αλήθεια των άλλων, να βιώνεις τον δικό σου πόνο, αλλά και να      δοκιμά­ζεις να νιώσεις τον πόνο των άλλων.

Αυτοί που κίνησαν την ιστορία ήταν λίγοι. Οι πολλοί ήρθαν μετά με πλαστά χαρτιά. Μαζί τους και αυτοί που πλούτισαν στα δίσεκτα χρόνια από την πείνα των   πολλών.

Μόνον όταν η Ιστορία ξαναγραφτεί με τη συμμετοχή των ηττημένων θα γίνει πραγματικός δάσκαλος. Κι εμείς θα μπορούμε να ελπίζουμε βάσιμα σε ένα   καλύτερο αύριο μόνον όταν διδαχτούμε την αλήθεια, ολόκληρη την αλήθεια. Την πραγματική αλήθεια κι όχι την «αλήθεια» των νικητών.

Είναι ορισμένα τα πράγματα που σου επιτρέπουν ο ουρανός, η γη και η Θάλασσα στην Ελλάδα ή αλλού. Που σου επιτρέπουν να πιστέψεις, να χτίσεις, να σκιαγραφήσεις, να ζήσεις ή να μιλήσεις. Μια στραβή κίνηση παραμικρή και όλα μπορεί να πέσουν στην άβυσσο. Οι κάτοικοί της το γνώριζαν αυτό ορισμένες εποχές και πίστεψαν, έχτισαν, σκιαγράφησαν, έζησαν (και μίλησαν) ανάλογα. Άλλες πάλι εποχές αστόχησαν και δοκίμασαν πράματα άλλα, που δεν σου τα επιτρέπουν μήτε ο ουρανός, μήτε η γη, μήτε η Θάλασσα του τόπου. Που δεν τα σηκώνει ο τόπος, καθώς λέμε. Δεν τα σηκώνει μήτε η παράδοση ή η πίστη, μήτε η γλώσσα του. Οι άνθρωποι του τόπου έπεσαν έξω τότε και ατύχησαν ή γελάστηκαν στους υπολογισμούς τους. Μια τέτοια εποχή φαντάζει και η δική μας στα περισσότερα από τα τωρινά καμώματα της εδώ σήμερα. Παραγνώρισε τα ορισμένα εκείνα πράγματα που σου επιτρέπει το πνεύμα του τόπου – παραγνώρισε το επιτρεπόμενο… – Ζήσιμος Λορεντζάτος –