«Αναρωτιόμουν αν ο Θεός ήξερε τι συμβαίνει στους ανθρώπους του σε αυτή τη βασανισμένη γη. Η μόνη αναλογία που μπορουσα να βρω ήταν το πογκρόμ των Εβραίων στην Αλεξάνδρις από τον Ρωμαίο κυβερνήτη Φλάκους ή τη σφαγή των Αρμενίων από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου»
Hermann Wygoda
Πολλοί ακόμη και σήμερα συνεχίζουν να θεωρούν ότι ο ναζισμός και η συστηματική γενοκτονία λαών, μεταξύ αυτών και των Εβραίων ήταν απλά μία περίοδος που πέρασε, αποκομμένη απ’ όσα είχαν προηγηθεί ιστορικά και όσα ακολούθησαν. Όμως δεν είναι έτσι. Το δρόμο είχαν στρώσει τα μαζικά εγκλήματα των αποικιοκρατών, το 1904 με τη Γενοκτονία των Χερέρο στη Ναμίμπια από τους Γερμανούς αποικιοκράτες, λίγα χρόνια μετά με τα Στρατόπεδα Συγκέντρωσης των Γερμανών στη Νότια Αφρική, ενώ το 1915, η Ευρώπη συζητούσε και πολλοί εξέφραζαν ανοικτά τον θαυμασμό τους για τη συστηματική γενοκτονία των Αρμενίων, αυτό που έγινε γνωστό και ως Ολοκαύτωμα των Αρμενίων.
Όμως, αυτό που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι ότι μεταξύ αυτών που υμνούσαν την πολιτική της Τουρκίας με τους Αρμένιους ήταν και αρκετοί Εβραίοι που επιθυμούσαν καλές σχέσεις με την Τουρκία για την επίτευξη του στόχου της δημιουργίας κράτους του Ισραήλ. Σήμερα 104 χρόνια μετά, το Ισραήλ ακόμη δεν έχει αναγνωρίσει τη Γενοκτονία των Αρμενιων.
Τον Ιούνη του 2018 μία προγραμματισμένη ψήφος στο Ισραηλινό Κοινοβούλιο για την αναγνώριση της σφαγής των Αρμένιων ως γενοκτονία δεν πραγματοποιήθηκε λόγω έλλειψης κυβερνητικής στήριξης.
Όπως και πριν 100 χρόνια έτσι και σήμερα, οι διπλωματικές σχέσεις με την Τουρκία εμποδίζουν το Ισραήλ να προχωρήσει σε ασυτή την αναγνώριση.
Η απόφαση αυτή του Ισραήλ συγκέντρωσε τα πυρά μιας σειράς ιστορικών, ακαδημαϊκών, συγγραφέων και ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, πολλοί από αυτούς μέσα από το Ισραήλ.
Όπως διαβάζουμε στους Times of Israel, o καθηγητής Ιστορίας Yehuda Bauer, είπε σε συνέντευξή του ότι η αποτυχία του κοινοβουλίου του Ισραήλ να αναγνωρίσει την Αρμενική Γενοκτονία αποτελεί μια προδοσία.
Ο Benjamin Abtan, πρόεδρος της European Grassroots Antiracist Movement σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στη Haaretz υποστηρίζει ότι το Ισραήλ είχε «μια ιδιαίτερη ευθύνη στην αναγνώριση της Αρμενικής Γενοκτονίας για να διασφαλίσει ότι τέτοια εγκλήματα δε θα επαναληφθούν στο μέλλον».
Ο καθηγητής ιστορίας Hans Lukas Kieser σημειώνει ότι η αναγνώριση της Αρμενικής Γενοκτονίας έχει ιδιαίτερη σημασία για τους Ισραηλινους σήμερα, πέραν του πλαισίου των σημερινών σχέσεων Ισραήλ – Τουρκίας.
Οι Εβραίοι, είπε, έπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο ιστορικό στην προώθηση της Οθωμανικής προπαγάνδας καθώς η σφαγή των Αρμενίων βρισκόταν σε εξέλιξη.
Ο ιστορικός αναφέρει ότι την περίοδο της Γενοκτονίας ο ενορχηστρωτής της Μεχμέτ Ταλάτ Πασάς ήταν δέκτης θετικών άρθρων από τον Εβραϊκό τύπο στη Κωνσταντινούπολη αλλά κυρίως στην Γερμανία όπου εφημερίδες όπως η Deutsche Levante-Zeitung έγραφαν ύμνους για τον Ταλάτ χαρακτηρίζοντάς τον ως «τεράστιο ηγέτη» και «σωτήρα της αυτοκρατορικής Τουρκίας»
Όπως αναφέρει η εφημερίδα Times of Israel, αν και αυτή η υμνογραφία ήταν γεμάτη ψέμματα και προπαγάνδα, ο ιστορικός υποστηρίζει ότι πολλοί Γερμανοί πίστεψαν όσα διάβαζαν στον Εβραϊκό Τύπο και επηρεάστηκαν από τη λογική που εξέφραζαν.
Ο ιστορικός υπενθυμίζει πόσοι Εβραίοι πιστοί στους Οθωμανούς αδιαφόρησαν μπροστά στην εξαφάνιση των Αρμένιων. Μεταξύ αυτών που αδιαφόρησαν ξεχωρίζει η προσωπικότητα του Alfred Nossig, που συντέλεσε στη δημιουργία της Οργάνωσης των Σιωνιστών (Zionist Organization) και του Γενικού Εβραϊκού Οργανισμού για την Αποικιοποίηση (General Jewish Colonization Organization) και ο οποίος μετά την εισβολή των ναζί στην Πολωνία συνεργάστηκε με τους ναζί ενάντια στους Εβραίους με αποτέλεσμα την εκτέλεσή του από την οργάνωση Jewish Combat Organization στις 22 Φεβρουαρίου του 1943.
O Kieser πάντως δίνει έμφαση και στην ιστορική περίοδο που συνέβαιναν όλα αυτά. Υπήρξε ένα κρίσιμο σημειο στην Εβραϊκή ιστορία όπου οι Εβραίοι έψαχναν να διαμορφώσουν διπλωματικές σχέσεις με μια σειρά από χώρες, με στόχο την επίτευχη του σκοπού της δημιουργίας εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη.
Υπήρξαν πάντως και κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις εβραϊκών οργανώσεων που αντιτάχθηκαν στη Γενοκτονία, μεταξύ αυτών μία ομάδα νέων Σιωνιστών που ονομάζονταν Netzach Yisrael Lo Yeshaker. Η οργάνωση εξέφραζε την αλληλεγγύη της προς τους Αρμένιους γράφοντας αναφορές που έστελνε και σε διεθνείς οργανισμούς με στόχο να ξυπνήσει και να δράσει η διεθνή κοινότητα μπροστά στο έγκλημα που βρισκόταν σε εξέλιξη.
Ο Kieser αναφέρει ότι «έβλεπαν ότι η εξολόθρευση των Αρμενίων ήταν μια διαδικασία που θα μπορούσε να συμβεί και στους Εβραίους. Γι’ αυτό αισθάνονταν μια βαθιά συμπάθεια όχι μόνο συναισθηματική, αλλά κατά ένα τρόπο με βιβλικές αναφορές». Όμως, όπως σημειώνει, η συγκεκριμένη οργάνωση δεν ήταν παρά μια «μικρή μειοψηφία»
«Δυστυχώς, η σιωπή αυτή κράτησε πολλές δεκαετίες μετά την καταστροφή. Εβραίοι στο Ισραήλ και Εβραίοι στην Τουρκία συνέχισαν να βοηθούν την Τουρκία να αρνείται τη Γενοκτονία των Αρμένιων».
Ο Kieser στο βιβλίο του κάνει μάλιστα συγκρίσεις της Γενοκτονίας των Αρμενίων με το Ολοκαύτωμα και βρίσκει αρκετές ομοιότητες.
«Ο αυτοκρατορικός κατακλυσμός και ένα συγκεκριμένο μείγμα καταστάσεων που είχαν διαμορφωθεί τους πρώτους μήνες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου έκαναν τους Αρμένους ένα εύκολο στόχο. Ακραίες ριζοσπαστικές ιδέες, μαζί με βαθιές προκαταλήψεις και υλικά κίνητρα οδήγησαν στην καταστροφή»
Δύο δεκαετίες μετά, οι Εβραίοι έζησαν μια «ανάλογη κατάσταση», σημειώνει.
Η πρώτη γενοκτονία του 20ού αιώνα, με τη συστηματική εξόντωση της χριστιανικής μειονότητας από τις οθωμανικές αρχές, υπήρξε ο προάγγελος του εβραϊκού ολοκαυτώματος κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς ο ίδιος ο Χίτλερ (που γνώριζε καλά τα τεκταινόμενα από τη γερμανική εμπλοκή στην αρμενική εθνοκάθαρση) δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει την επιβεβλημένη λήθη της τραγωδίας των Αρμενίων ως άλλοθι για τα δικά του ζοφερά πλάνα.
«Ποιος μιλά σήμερα για την εξαφάνιση των Αρμενίων;» αναρωτιόταν ο Χίτλερ μπροστά στους στρατηγούς του στη διάσημη ομιλία του στο Obersalzberg στις 22 Αυγούστου του 1939 λίγες μέρες πριν εισβάλει η Γερμανία στην Πολωνία.
Η σφαγή των Αρμένιων από τους Οθωμανούς συντέλεσε στο να πειστούν οι ναζί ότι οι εθνικές μειονότητες αποτελούσαν κίνδυνο για τις αυτοκρατορίες που κυριαρχούνται από εθνότητες όπως οι Γερμανοί ή οι Τούρκοι. Πέραν τούτου, η ηγεσία πείστηκε ότι αυτές οι μειονότητες μπορούσαν να εξολοθρευτούν με ελάχιστες συνέπειες και δίχως πολλές αντιδράσεις.
Αποτέλεσε η Γενοκτονία των Αρμενίων λοιπόν ένα μοντέλο που ήθελε να δοκιμάσει ο Χίτλερ;
Σε μία συνέντευξη που έδωσε το 1931 είχε πει ότι όταν αποφασίζουμε για το μέλλον της Γερμανίας θα πρέπει «να έχουμε στο μυαλό μας της βιβλικές μετακινήσεις λαών και τις σφαγές του Μεσαίωνα και να θυμόμαστε την εξαφάνιση των Αρμενίων».
Ο όρος «γενοκτονία» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά το 1943, από τον Πολωνό – Εβραίο δικηγόρο Raphael Lemkin έχοντας στο μυαλό του τη μοίρα των Αρμένιων για να περιγράφει τις συστηματικές δολοφονίες, μεταξύ άλλων και των Ευρωπαίων Εβραίων, από το ναζιστικό καθεστώς.
Ο ίδιος ο δημιουργός του όρου Γενοκτονία εξήγησε για αυτή τη βαθιά ταύτιση του όρου Γενοκτονία με την καταστροφή των Αρμένιων:
«Έχει ήδη συμβεί τόσες φορές… Συνέβη στους Αρμένιους, και μετά τους Αρμένιους, ο Χίτλερ έδρασε».
Μετά τους Αρμένιους, ήρθε η σειρά των Εβραίων.
Ο Aime Cesaire, ποιητής, συγγραφέας και πολιτικός από τη Μαρτινίκα στο βιβλίο του για την αποικιοκρατία το 1955 σημείωνε για τις βαθιές ρίζες του ναζισμού:
“Πρώτα πρέπει να εξετάσουμε πως η αποικιοκρατία οδηγεί στη βαρβαρότητα τον αποικιοκράτη, του ξυπνά τα πιο βάρβαρα ένστικτα, τον ωθεί στη βία, στο ρατσιστικό μίσος, στον ηθικό σχετικισμό. Και μετά πρέπει να δείξουμε ότι κάθε φορά που κόβεται ένα κεφάλι στο Βιετνάμ και στη Γαλλία το αποδέχονται ως γεγονός, κάθε φορά που ένα μικρό κοριτσάκι βιάζεται και στη Γαλλία το δέχονται ως γεγονός, κάθε φορά που ένα κάτοικος της Μαδαγασκάρης βασανίζεται και στη Γαλλία το δέχονται ως γεγονός, ο πολιτισμός συσσωρεύει ένα νεκρό βάρος, μεγαλώνει μια γάγγραινα, και η μόλυση αρχίσει να εξαπλώνεται…
Στο τέλος, όταν όλες αυτές οι συμφωνίες έχουν καταργηθεί, όταν όλα αυτά τα ψέμματα έχουν γίνει αποδεκτά, όλες αυτές οι τιμωρίες δεν προκαλούν εντύπωση, όταν ολοι αυτοί οι φυλακισμένοι που δέθηκαν και ανακρίνονται δεν ξεσηκώνουν αντιδράσεις, όταν όλοι αυτοί οι πατριώτες βασανίστηκαν, όταν όλη αυτή η ρατσιστική περηφάνεια έχει ενθαρρυνθεί, τότε το δηλητήριο που πέρασε στις φλέβες της Ευρώπης, είναι λογικό, ότι αργά αλλά με βεβαιότητα θα οδηγήσει στην αγριότητα.
Και μετά μία ημέρα οι μπουρζουάδες ξυπνούν έκπληκτοι μπροστά σε ένα τρομοκρατικό σοκ: Η γκεστάπο βρίσκεται παντού, οι φυλακές είναι γεμάτες, οι βασανιστές εξελίσσουν τα όργανα βασανισμού τους. Οι άνθρωποι είναι έκπληκτοι. Λένε: «Πόσο παράξενο! Αλλά μην ανησυχούμε και πολύ – Είναι ο ναζισμός, θα περάσει!». Και περιμένουν και ελπίζουν. Και κρύβουν την αλήθεια από τους εαυτούς τους, ότι είναι η βαρβαρότητα αλλά η ανώτατη βαρβαρότητα, η βασιλεύουσα βαρβαρότητα που εμπερικλύει όλες τις καθημερινές βαρβαρότητες.
Ότι είναι ο ναζισμός, ναι, αλλά ότι πριν γίνουν αυτοί τα θύματά του, ήταν οι συνεργάτες του. Ότι ανεχτήκανε τον ναζισμό πριν γίνουν οι ίδιοι οι δέκτες του, ότι τον απορροφήσανε, ότι έκλεισαν τα μάτια τους, ότι τον νομιμοποίησαν, γιατί, μέχρι τότε, είχε εφαρμοστεί στους μη Ευρωπαίους. Είναι υπεύθυνοι για αυτόν.”
Η βαρβαρότητα που εκφράστηκε από την «φιλελεύθερη Δύση» κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας, η βαρβαρότητα με την Γενοκτονία των Αρμένιων, δεν μπορεί να διαχωριστεί από την βαρβαρότητα της φασιστικής περιόδου που οδήγησε και στο Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Αποτελέσε μια ιστορική συνέχεια, που “έβγαζε νόημα”.
Μια συνέχεια που το σημερινό Ισραήλ 104 χρόνια μετά αρνείται να λάβει θέση μην αναγνωρίζοντας τη Γενοκτονία των Αρμενιων.