ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΑΥΡΙΟ- 10 προτάσεις για το Γυμνάσιο και το Λύκειο
Του Μιχάλη Λεμπιδάκη
Μετά από 6 χρόνια κρίσης είναι κατανοητό στους περισσότερους πως η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στη χώρα μας δεν είναι ούτε προσωρινή ούτε εύκολα αναστρέψιμη.
Αν θέλουμε να συνοψίσουμε τα αίτια που μας οδήγησαν εδώ που βρισκόμαστε σήμερα – πέρα από τη σπατάλη, τη φοροδιαφυγή και τη διαφθορά που ακούγονται συχνά – μεγαλύτερο ρόλο έπαιξε κατά τη γνώμη μου η αδυναμία πρόγνωσης και προσαρμογής της κοινωνίας και της οικονομίας μας στα δεδομένα που δημιούργησε η παγκοσμιοποίηση. Όσο εμείς ζούσαμε την αυταπάτη της προόδου – μιας προόδου βασισμένης σε δάνεια κι όχι σε πλούτο που εμείς με παραγωγική δουλειά δημιουργούσαμε – ο κόσμος γύρω μας άλλαζε : Με το άνοιγμα των συνόρων στο διεθνές εμπόριο, την ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων και τις διεθνείς επενδύσεις. Με το άνοιγμα των αγορών της ανατολικής Ευρώπης. Με τη βιομηχανική ανάπτυξη της Κίνας και της νοτιοανατολικής Ασίας. Με τις σύγχρονες τεχνολογίες που επιτρέπουν την ταχύτατη διάδοση της τεχνολογίας και της πληροφορίας. Με την πτώση των δασμών, τη δημιουργία της Ευρωζώνης και τη δική μας είσοδο στο ευρώ… Άλλες χώρες με σκληρή δουλειά, πειθαρχία κι επικέντρωση σε τομείς που είχαν πλεονέκτημα (π.χ. Γερμανία), άλλες με φθηνά εργατικά και μαζικές παραγωγές (π.χ. Κίνα, Ινδία, Τουρκία), άλλες με πρωτοτυπία και καινοτομία (π.χ. ΗΠΑ, Ν. Κορέα, Σουηδία) κι άλλες με τους φυσικούς τους πόρους (π.χ. κράτη του αραβικού Κόλπου) δημιούργησαν συνθήκες ασφυξίας στο παραγωγικό μας δυναμικό. Καταλήξαμε με μια οικονομία στηριγμένη σε πύλινα πόδια, βασισμένη στα δημόσια έργα και την οικοδομή, που και τα δύο κατέρρευσαν με το ξέσπασμα της χρηματοοικονομικής κρίσης.
Είναι δυσάρεστο, αλλά δε φαίνεται να υπάρχει κάτι που να μπορεί στο άμεσο μέλλον να αλλάξει ουσιωδώς τη δομή της οικονομίας μας, να την κάνει ανταγωνιστική και να οδηγήσει σε δημιουργία πλούτου για την κοινωνία και τους πολίτες. Η ανάκαμψη θα είναι μια αργή κι επίπονη διαδικασία και η επαναφορά σε επίπεδα διαβίωσης της περιόδου 2004-2007 ένα μακρινό στοίχημα. Ένα στοίχημα που για να το κερδίσουμε θα πρέπει να δουλέψουμε σκληρά, και να είμαστε έτοιμοι για ριζοσπαστικές αλλαγές, με στόχο τα παιδιά μας να ζήσουν σε μια κοινωνία που θα τους προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες, ασφάλεια κι ευημερία.
Για να τα καταφέρουμε, είναι αναγκαίο να δημιουργήσουμε μια νέα γενιά ελλήνων, με διαφορετικά πρότυπα από αυτά που κυριάρχησαν από τη μεταπολίτευση κι έπειτα («βόλεμα» στο δημόσιο, καταναλωτισμός, νεοπλουτισμός,…). Και για να γίνει αυτό πραγματικότητα, χρειαζόμαστε μια Παιδεία με εντελώς διαφορετικό προσανατολισμό: μια Παιδεία που να διαπλάθει ένα ικανό κι ανταγωνιστικό νέο του 21ου αιώνα, έτοιμο με τα εφόδια που του έχουμε δώσει να πολεμήσει στην παγκόσμια αγορά και να νικήσει.
Απαιτείται λοιπόν μια ολοκληρωτική ανατροπή στην Παιδεία μας, για να δημιουργήσει νικητές. Νέους ανθρώπους που θα πρωτοστατήσουν στην αναδημιουργία παραγωγικού ιστού σε τομείς όπου η Ελλάδα μπορεί να επανέλθει στη διεθνή αγορά, όπως ο Τουρισμός, η Πληροφορική-Τεχνολογία, η ελαφρά-μέση Βιομηχανία, η Γεωργία. Με καινοτόμα, ποιοτικά και ανταγωνιστικά προϊόντα που για να σχεδιαστούν, να παραχθούν και να προωθηθούν στις διεθνείς αγορές χρειάζονται άνθρωποι ικανοί σε όλα τα επίπεδα.
Πως θα δημιουργήσουμε αυτή την ελπιδοφόρα γενιά ;
Θα ξεκινήσω με κάποιες ιδέες για το γυμνάσιο και το λύκειο που αποτελούν τη βάση για τη σωστή εκπαίδευση και ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών :
-Να γίνει μάθημα πρώτης προτεραιότητας η Πληροφορική, με διδασκαλία προγραμματισμού, απλών ηλεκτρονικών και ρομποτικής (με ειδικά παιγνίδια που υπάρχουν), με στόχο να αποκτήσουμε μια γενιά που θα βρίσκεται πολύ μπροστά στην τεχνολογία.
-Να ενισχυθεί η διδασκαλία ξένων γλωσσών, που είναι απαραίτητες για επιτυχία στο διεθνές εμπόριο, τον τουρισμό και τις επιστήμες. Στόχος είναι να μιλάνε όλα τα παιδιά τελειώνοντας το λύκειο τέλεια Αγγλικά κι άλλες δύο τουλάχιστον ξένες γλώσσες (ανάμεσα στα Κινέζικα, Ρώσικα, Γερμανικά, Γαλλικά). Να στοχεύσουμε να γίνουμε ο πιο κοσμοπολίτης και γλωσσομαθής λαός.
-Να ενισχυθεί η γεωγραφία και η γνώση του κόσμου που ζούμε, του περιβάλλοντος και των λαών («Κοσμογνωσία»). Ευτυχώς με τα οπτικοακουστικά μέσα που υπάρχουν και το Internet, αυτό γίνεται εύκολα μέσα από την τάξη !
-Να μάθουν οι νέοι περισσότερα για τις Παραγωγικές Διαδικασίες (γεωργία-βιοτεχνία-βιομηχανία) με ειδικό μάθημα που θα περιλαμβάνει συχνές επισκέψεις σε σύγχρονα εργοστάσια, αγρούς κλπ. Να καταλάβουν τι είναι προϊόν και να νοιώσουν την ικανοποίηση που δίδει να σχεδιάζω ένα νέο προϊόν και να παράγω κάτι ποιοτικά.
-Να εισαχθεί μάθημα Ρητορικής & Επικοινωνίας που θα προετοιμάζει το νέο να μιλάει όμορφα σε ευρύ κοινό ή σε κατ’ ιδίαν αντιπαράθεση, να επιχειρηματολογεί, να εμπνέει, να πείθει. Κάτι τέτοιο άλλωστε δεν είναι χρήσιμο μόνο για την οικονομική ζωή αλλά και για την καθημερινότητα, στην οικογένεια και στην κοινωνία.
-Να διδάσκεται η Τεχνική των Διαπραγματεύσεων που αποτελεί αναγκαίο στοιχείο επιτυχίας στη διεθνή αγορά αλλά και στην πολιτική, την κοινωνία και την καθημερινή ζωή. Είναι ένα μάθημα ευχάριστο που βασίζεται σε σχετικά απλή θεωρία και παιχνίδια με ρόλους !
-Να διδάσκονται βασικές Χειρωνακτικές Εργασίες που πρέπει ο καθένας να ξέρει να κάνει στην προσωπική του ζωή (απλά υδραυλικά, ηλεκτρολογικά, μαγειρική, κηπουρική, πρώτες βοήθειες).
-Να καταργηθεί το μάθημα των Θρησκευτικών και να διδάσκονται οι αρχές της Χριστιανικής θρησκείας σε μια μόνο τάξη του Γυμνασίου. Να δίδεται δυνατότητα για μάθημα θρησκειολογίας-φιλοσοφίας που θα επιτρέψει στους νέους να κατανοήσουν καλύτερα τους άλλους λαούς και τις πεποιθήσεις τους.
-Να γίνει προαιρετικό μάθημα η Αρχαία Ελληνική όπου σήμερα χάνονται ατέλειωτες ώρες χωρίς χρησιμότητα. Άλλωστε, είναι καιρός να σπάσει η αρχαιολατρία και να γίνουν οι νέοι υπερήφανοι γι αυτά που μπορούμε οι ίδιοι να καταφέρουμε με τις ικανότητές μας σήμερα – αντί να μας αποκοιμίζει και να δημιουργεί μια ψευδή αίσθηση ότι αξίζουμε, το ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων.
-Αντίθετα, πρέπει να ενισχυθεί η Νέα Ελληνική, για να μάθουν τα παιδιά να εκφράζονται και να γράφουν σωστά με βάση τον πλούτο της σύγχρονης γλώσσας.
Οι δευτεροβάθμιες σπουδές πρέπει να είναι απαιτητικές, να ζητούν από το νέο σκληρή δουλειά, αλλά και να του δημιουργούν φιλοδοξίες για να διακριθεί. Να του γνωρίζουν το σύγχρονο κόσμο και τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει, δίδοντάς του περισσότερα εφόδια απ’ ότι οι συνομήλικοί του σε άλλες χώρες !
Πρέπει να καταλάβουμε ότι τόσο καιρό μείναμε πίσω, ότι τα χρόνια που έρχονται θα είναι ακόμα πιο δύσκολα με το ξύπνημα των λαών της Ασίας κι αργότερα της Αφρικής, που διεκδικούν κι αυτοί τις στοιχειώδεις ανέσεις στη ζωή, κι ότι τώρα πρέπει να εργαστούμε σκληρότερα, να τρέξουμε περισσότερο – γιατί σε διαφορετική περίπτωση το μέλλον είναι δυσοίωνο.
Κι επειδή κάθε κοινωνία χρειάζεται τους ειδικούς και τους πρωτοπόρους της, είναι χρήσιμο να φτιάξουμε ειδικά σχολεία ή ενισχυτική διδασκαλία για παιδιά που δείχνουν ιδιαίτερα ταλέντα, π.χ. στα θετικά μαθήματα, την πληροφορική, τις τέχνες κ.α. όπου οι καλύτεροι των καθηγητών θα τους πηγαίνουν ένα επίπεδο παραπάνω απ’ ότι το γενικό επίπεδο της τάξης.
Παράλληλα, είναι απαραίτητο να διδάσκεται μέσα από συλλογικές δράσεις η ηθική, η αλληλεγγύη και η κοινωνική ευθύνη, για να σπάσουμε τον έντονο ατομικισμό του έλληνα και να μάθουμε στους νέους ότι οι σοβαρές επιτυχίες έρχονται με κοινή προσπάθεια και πρέπει να αποβαίνουν όχι μόνο σε ατομικό όφελος αλλά και σε όφελος ολόκληρης της κοινωνίας.
Είναι αυτονόητο ότι ένα σχολείο με τόσες αλλαγές στη φιλοσοφία, τον προσανατολισμό και τη διδακτέα ύλη χρειάζεται και ολοκληρωτικά αλλαγμένους καθηγητές. Τόσο όσον αφορά τα γνωστικά αντικείμενα όσο και τη νοοτροπία και το στόχο της δουλειάς τους, μέσα από μια καινούργια έμπνευση : ο ρόλος μου δεν είναι απλά να διδάξω, να μορφώσω – αλλά να εκπαιδεύσω, να δημιουργήσω μια γενιά νικητών σε μια σκληρή παγκοσμιοποιημένη κοινωνία. Αυτονόητο ότι η προσπάθεια πρέπει να ξεκινήσει από την επιμόρφωση και εμφύσηση του νέου ρόλου τους στους ίδιους τους καθηγητές.
Ανάμεσα στη δευτεροβάθμια και την Πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι εξαιρετικά χρήσιμη κι απαραίτητη μια ενδιάμεση βαθμίδα, αντί των σημερινών «ανωτατοποιημένων» ΤΕΙ. Χρειάζονται Ανώτερες σχολές που θα δώσουν τη ραχοκοκαλιά της νέας ελληνικής οικονομίας : άριστους και πρακτικά εκπαιδευμένους τεχνίτες-τεχνικούς για τη βιομηχανία και τη γεωργία με γνώση των σύγχρονων τεχνολογιών, λογιστές, προγραμματιστές Η/Υ, νοσηλευτές, φυσικοθεραπευτές, διασκεδαστές (animateur), μάγειρους-ζαχαροπλάστες, ικανά μεσαία στελέχη επιχειρήσεων – μέσα από 3ετή εκπαίδευση συνδυασμένη με πραγματική πρακτική άσκηση.
Αν φτιάξουμε τέτοια καλά σχολεία ανώτερης εκπαίδευσης που θα προσφέρουν στους αποφοίτους εφόδια για επιτυχημένη επαγγελματική ζωή, θα χρειαζόμαστε λιγότερες θέσεις στα Πανεπιστήμια και πιο στοχευμένες στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας για επιστήμονες. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να καταργηθούν σχολές-τμήματα που πλέον δεν προσφέρουν αντικείμενο απασχόλησης ή να συγχωνευτούν και να μειωθεί ο αριθμός εισακτέων σ’ αυτές. Οι θέσεις εισακτέων σε κάθε αντικείμενο να προσδιορίζονται με βάση μακροπρόθεσμη πρόβλεψη αναγκών σε αποφοίτους του κάθε αντικειμένου. Παράλληλα, με αυστηροποίηση των κριτηρίων εισαγωγής και θέσπιση κανόνων παραμονής, θα καλλιεργηθεί στο φοιτητή το αίσθημα της ευθύνης και της συνέπειας.
Τα ΑΕΙ πρέπει να γίνουν πολύ πιο πρακτικά, με περισσότερα εργαστήρια (αξιοποιώντας θαυμάσια όργανα που έχουμε προμηθευτεί με κοινοτικά κονδύλια και σε πολλές περιπτώσεις μένουν «στα κουτιά»), και να δώσουν έμφαση στην καινοτομία, τη δημιουργικότητα και την εφευρετικότητα που είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για οικονομική ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα. Προαπαιτούμενο για την απόκτηση πτυχίου να είναι κάποιο prοject με εταιρία, ανάλογα με το αντικείμενο σπουδών, ώστε να τις συνδέσει με την πραγματική οικονομία και την κοινωνία.
Τα προγράμματα σπουδών και η διδακτική ύλη θα πρέπει να διαμορφώνονται με βάση τις πραγματικές ανάγκες της οικονομίας μας, μέσα από συνεργασία των καθηγητών με οργανωμένους φορείς των επιχειρήσεων. Μάλιστα, η άποψη των επιχειρήσεων θα πρέπει να έχει βαρύνουσα σημασία – ώστε να αποφύγουμε συσσώρευση άχρηστων-παρωχημένων γνώσεων και να επικεντρωθούμε σ’ αυτά που πρέπει να κατέχει ο σύγχρονος πτυχιούχος για να είναι χρήσιμος κι αποδοτικός.
Κι επειδή το Πανεπιστήμιο πληρώνεται από την κοινωνία και πρέπει να υπηρετεί την κοινωνία βοηθώντας τη δημιουργία «πλούτου» και θέσεων εργασίας, μπορεί να δημιουργηθεί ένα νέο πλαίσιο ανταποδοτικής συνεργασίας Πανεπιστημίων – Επιχειρήσεων όπου οι Επιχειρήσεις θα αναθέτουν έρευνες για νέες αναπτύξεις ή επίλυση προβλημάτων στα Πανεπιστήμια κι αυτά θα αμείβονται για το πραγματικό κόστος της παροχής υπηρεσιών συν ένα λογικό ποσοστό από το όφελος που θα αποκομίσει η Επιχείρηση. Η λύση αυτή θα δώσει δυνατότητα στις εταιρίες να γνωρίσουν νέους επιστήμονες και φοιτητές που θα μπορέσουν κατόπιν να αξιοποιήσουν στο δυναμικό τους, καθώς και στους φοιτητές την ευκαιρία να δείξουν τις ικανότητές τους στις Επιχειρήσεις και να αποκτήσουν ευκαιρίες απασχόλησης. Η αξιολόγηση των καθηγητών και ερευνητών να βασίζεται πέρα από την επίδοσή τους στο διδακτικό έργο και στα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας με Επιχειρήσεις, στα έσοδα που φέρνουν στο Πανεπιστήμιο και στην προσφορά τους στην πραγματική οικονομία.
Στη μάχη αυτή για ένα καλύτερο αύριο τίποτα δεν πρέπει να παρεμποδίζει το εκπαιδευτικό έργο. Το «Πανεπιστημιακό Άσυλο» είναι μια απαρχαιωμένη έννοια που δεν έχει θέση σε δημοκρατικό-ευνομούμενο κράτος. Το ίδιο και οι καταλήψεις, που συνιστούν παραβίαση του δικαιώματος των άλλων στη μάθηση και πρέπει να αντιμετωπίζονται άμεσα και αυστηρά.
Σ’ όλα τα στάδια της εκπαίδευσης πρέπει να κυριαρχήσει το μήνυμα ότι οι σπουδές δεν αποσκοπούν στη μόρφωση για τη μόρφωση αλλά στη δημιουργία νέων εκπαιδευμένων για τη ζωή. Η μεγαλύτερη έμφαση πρέπει να δίδεται στην εκπαίδευση ανθρώπων με συνέπεια, κοινωνική συνείδηση, υπευθυνότητα, ικανότητα στη συνεργασία και αποτελεσματικότητα.
Γνωρίζω ότι πολλοί θα διαφωνήσουν με τις απόψεις μου, ιδίως όσοι ονειρεύονται το παρελθόν ή είναι βολεμένοι στην αδράνεια του σήμερα.
Όμως πιστεύω ακράδαντα πως για μια νέα-καλύτερη Ελλάδα, πρέπει η Παιδεία να αναπροσανατολιστεί στις ανάγκες του αύριο, και να ετοιμάσει τη γενιά που θα μας ξανακάνει υπερήφανους για τη χώρα μας.
* Ο Μιχάλης Λεμπιδάκης είναι Χημικός Μηχανικός, ΜΒΑ και Διευθύνων Σύμβουλος της ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΚΡΗΤΗΣ ΑΒΕΕ