Μάρτης 2021 και 200 χρόνια συμπληρώνονται από την επανάσταση του 1821.
Μάρτης και η 8η του Μάρτη ημέρα αφιερωμένη στη γυναίκα.
Και μεις θα αφιερώσομε τη σκέψη μας, τη γραφή μας και τον σεβασμό μας στην γυναίκα της Κρήτης κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας.
Στην γυναίκα που λησμονήσαμε και δεν αφιερώσαμε ποτέ τίποτα. Στην μάνα, στην σύζυγο, στην αδελφή, στη μαχήτρια που ζώστηκε τ’ άρματα, στη γυναίκα της Κρήτης που πουλήθηκε σκλάβα στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.
Και πάλι στη μάνα που πρόσφερε τα παιδιά της στον αγώνα για τη λευτεριά, γιατί ζωή χωρίς λευτεριά δεν αξίζει. Στη μάνα που θρήνησε όταν της φέρναν το παιδί της σκοτωμένο από του κατακτητή Τούρκου το βόλι
Οι συχνές επαναστατικές εξεγέρσεις με τις απώλειες που είχαν σε ανθρώπινες ζωές, βύθιζαν στο πένθος το οικογενειακό και συγγενικό περιβάλλον και οι γυναίκες ντύνονταν στα μαύρα. Κλείνονταν στο σπίτι για να κλάψουν με το αβάσταχτο ψυχικό πόνο τη μάνα, το σύζυγο, το παιδί, τον αρραβωνιαστικό ή άλλο πρόσωπο του οικογενειακού τους κύκλου.
Στο παρακάτω μοιρολόι μια μάνα θρηνεί το χαμό του παιδιού της:
«… Μαύρα θα βάψω να φορώ
βλαστέ μου
κι’ ύπνος δε θα με παίρνει,
άχαρέ μου,
στο σπίτι μέσα θα κλειστώ
καλό μου
να μη θωρώ τον ήλιο
άτυχό μου,
αφού και σε δε λιάζεσαι
κλαδάκι μου
ίντα να τόνε κάνω μπλιό,
παιδάκι μου;
πόρτες και τοίχοι θα βαφτούν,
μωρό μου…
μικρότερό παιδί μου, άτυχό μου!
Του σκύλου που σε σκότωσε
πουλάκι μου
του Τούρκου που σε τσάκισε
κλαδάκι μου
τα μάτια θα του βγάλω
Τσελεπή μου
να μη σκοτώνει άλλο μπλιό
παιδί μου…»
Στο παρακάτω ποίημα η κόρη λαβωμένη, ξεψυχώντας, φωνάζει τον επίσης λαβωμένο πατέρα της:
«… πατέρα μου, πατέρα
δε με γνωρίζεις τη φτωχή
που ‘συρα τόσα πάθη
εγώ ‘μαι η θυγατέρα σου.
εγώ ‘μαι η Ροδάνθη»
Το ποίημα αναφέρεται στην Ροδάνθη την Κριτσωτοπούλα ή Σπανομανόλη
Ήταν κόρη του πρωτόπαπα της Κριτσάς Λασιθίου. Έμενε με τους γονείς της στην Κριτσά. Το όμορφο παρουσιαστικό και η μελωδική φωνή της μάγεψαν τον άγριο γενίτσαρο Χουρσίτ πασά, που ο απεσταλμένος του Ομέρ, κατόρθωσε να την αρπάξει από τη μάνα της, η οποία πλήρωσε με τη ζωή της την άρνησή της να την παραδώσει.
Όταν βρέθηκε στο κρεβάτι έπεισε τον Χουρσίτ να ξεντυθεί πρώτος, να βγάλει τ’ άρματά του και να γίνουν όλα με την τάξη που χρειάζεται. Χωρίς να χάσει χρόνο χύμηξε κατά πάνω του σαν άγριο λιοντάρι σκοτώνοντάς τον, με το ίδιο του το σπαθί. Ντύθηκε τ’ άρματά του και πηδώντας απ’ το παράθυρο του κήπου έφτασε στα Λασιθιώτικα βουνά, όπου συναντά τον καπετάν Καζάνη με την ομάδα του. Ο Καζάνης βλέποντας τον ενθουσιασμό και τη δράση της την κάνει πρωτοπαλίκαρό του κι επειδή είναι αμούστακο ακόμα «παλληκάρι» την ονομάζει Σπανομανόλη.
Στη μάχη της Κριτσάς, στις αρχές του 1823, όπου οι αντίπαλοι μάχονται ξίφος με ξίφος, η Ροδάνθη κατορθώνει και παίρνει το κεφάλι του Ομέρ, που την είχε αρπάξει απ’ το σπίτι της σκοτώνοντας τη μάνα της. Μια σπαθιά όμως απ’ το μανιασμένο Τουρκοαιγυπτιακό μπουλούκι τη βρήκε κατάστηθα πολεμώντας μάλιστα δίπλα στον πατέρα της που δεν την αναγνωρίζει. Η Ροδάνθη κατορθώνει και ψελλίζει, όπως γράφει ο Διαλινομιχάλης στο επικολυρικό του ποίημα «Η Κριτσωτοπούλα», τα λόγια που γράψαμε παραπάνω. Και ο πληγωμένος επίσης στη μάχη πατέρας της:
«Σέρνει ένα αναστεναγμό
απ’ της καρδιάς τα βάθη
κι εφώναξε αγαπητή
κοπέλα μου Ροδάνθη»
Ο παπάς πέφτει λιπόθυμος χωρίς να μπορέσει να ξανασυνέλθει. Σε λίγο αφήνει και η Ροδάνθη την τελευταία της πνοή. Όταν ο πρακτικός γιατρός Μπαρμπαγιάννης πάει να καθαρίσει το παλληκάρι, μένει άφωνος βλέποντας ότι ήταν γυναίκα και μάλιστα η χαμένη Ροδάνθη.
Μαζί με τον πατέρα της τάφηκαν στον τάφο της αδικοχαμένης μάνας της για να γίνει το περιστατικό πλανώμενος ίσκιος και να δείχνει τον δρόμο του καθήκοντος