Γράφει ο Βαγγέλης Πάλλας
Πάντα τέτοιες ημέρες συνηθίζουμε να κάνουμε έναν απολογισμό της χρονιάς που φεύγει και έναν προϋπολογισμό της χρονιάς που έρχεται. Όμως αληθινά, δεν ξέρω ποιοι εξακολουθούν να το κάνουν μέσα στο τρέξιμο της καθημερινότητας, όπου φτάνεις ασθμαίνων στις αργίες και το μόνο που θέλεις είναι να ξαποστάσεις, να χαλαρώσεις, να διασκεδάσεις ή να ταξιδέψεις.
Ανεξάρτητα αν κάνεις ή όχι τις σκέψεις σου, τα πράγματα τρέχουν, αλλάζουν. Και αλλάζουν ιλιγγιωδώς. Οι μέρες αργίας για τους εργαζόμενους, τα φώτα της πόλης, ο συμβολισμός που εμπεριέχει η αλλαγή του έτους, επιτρέπουν σε όλες και σε όλους μας να αναλογιστούμε ψύχραιμα όσα πέρασαν και όσα θα έρθουν. Να αξιολογήσουμε τα γεγονότα που σημάδεψαν το χρόνο που φεύγει, τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
Η χρονιά που φεύγει δεν θα κατακτήσει και καμιά πολύ ένδοξη σελίδα στην παγκόσμια ιστορία. Οι υποσχέσεις που άφησε, η κοινωνική κινητοποίηση των τελευταίων δέκα ετών, έμειναν στάσιμες. Αντίθετα, η κοινωνική κρίση εκφράστηκε συχνά με ενίσχυση ακόμα και των πιο αντιδραστικών και συντηρητικών λύσεων. Στα δικά μας πολιτικά δρώμενα επιβεβαιώθηκε η πολιτική ηγεμονία έστω και συρρικνωμένη – της δεξιάς κυβέρνησης – και εισήλθε μετά από 30 χρόνια η άκρα δεξιά στο κοινοβούλιο. Από την άλλη πλευρά η σημαντική άνοδος της αριστεράς και η κινητοποίηση εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων για το ασφαλιστικό, γεννούν από την πλευρά τους ελπίδες.
Όλοι, λίγο πολύ, νιώθουμε ότι ζούμε σε μια παράξενη, μεταβατική εποχή και σχεδόν όλοι προσπαθούμε να καταλάβουμε, να αντιληφθούμε αυτό το «νέο» που κυοφορείται. Ζούμε σε μια εποχή που οι ισορροπίες των παραδοσιακών αξιών έχουν ανατραπεί πλήρως. Όπως και νάχει, ο νέος κόσμος τείνει να γίνει πολυπολικός, οι εξελίξεις στην Κίνα, στην Ινδία, στην Αραβική χερσόνησο, στη Ρωσία και αλλού θα επιδρούν ολοένα πιο πολύ στον κόσμο. Θα επηρεάζουν περισσότερο τους θεωρούμενους έως τώρα ηγεμόνες, και ίσως να προκαλέσουν αντιδράσεις μη προβλέψιμες.
Όλα αυτά μπορούμε να τα σκεφθούμε και να αξιολογήσουμε στο επόμενο διάστημα πιο ψύχραιμα και πιο σφαιρικά. Γιατί στο σάκο του χρόνου που φεύγει δεν θα μπουν μόνο τα καταγεγραμμένα γεγονότα. Μπαίνουν, επίσης, και οι ιδέες που γεννήθηκαν και δεν υλοποιήθηκαν. Οι προτάσεις ακόμα αυτές που παράπεσαν πιο πέρα. Τις ημέρες αυτές τα δώρα και οι αγορές έχουν αξία όταν δίνουν το κάτι παραπάνω στη συζήτηση και επαφή των ανθρώπων. Όταν όμως καταλήγουν να την υποκαθιστούν, τότε απλά, όχι μόνο δεν έχουν νόημα, αλλά λειτουργούν και αρνητικά.
Αυτό ισχύει και για τους μεγάλους και για τους μικρούς. Ας μη βοηθήσουμε με την καλή μας πίστη να δημιουργήσουμε μια γενιά του play station που δεν θα μάθει ποτέ να κουβεντιάζει, να διαβάζει και να επικοινωνεί.
Όλοι καταλαβαίνουμε ότι ζούμε σε μια μεταβατική εποχή. Βιώνουμε ήδη πολλά από τα χαρακτηριστικά αυτού του τέλους. Έντονος καταναλωτισμός, άγχος, μεγάλη ταχύτητα στη ζωή μας, μεγάλος αδελφός, έκρηξη στην τεχνολογία, και παγκοσμιοποίηση. Ο πλούτος στα χέρια λίγων, μεγάλη φτώχεια σε Αφρική και Τρίτο κόσμο, αλλά και σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού στη Δύση. Αστικοποίηση, πόλεις γκέτο, αύξηση της μόλυνσης του περιβάλλοντος, φτώχεια, πανίσχυρες οι τράπεζες. Πολιτική χωρίς λύσεις, ουσιαστικές και οράματα. Θρησκείες χωρίς πνευματικότητα. Αύξηση των εναλλακτικών κινήσεων και γενικά μια ευμάρεια υλική, βασικά στη Δύση, αλλά φτώχεια σε ουσιαστικές αξίες, στην καρδιά, στην ανθρωπιά.
Τα γεγονότα που άφησε η χρονιά που έφυγε είναι γεγονότα. Την ώρα του απολογισμού, όμως σημασία δεν έχει η απαρίθμηση. Σημασία έχει η αποτίμησή τους.
Μήπως θα πρέπει να αφήσουμε την πολιτική και να σταθούμε στα επιστημονικά επιτεύγματα της χρονιάς, όπως η κατασκευή βλαστοκυττάρων από ενήλικο δέρμα ή η αποκωδικοποίηση του προσωπικού μας γονιδώματος.
Ο Τζέιμς Ουότσον, ο άνθρωπος που ανεκάλυψε το DNA, έλαβε το προσωπικό του γονίδωμα σε δυο δισκέτες on line. Μα ο αμερικανός νομπελίστας σημάδεψε τη χρονιά για άλλο λόγο: Για τις δηλώσεις του ότι οι μαύροι είναι λιγότερο έξυπνοι από τους υπόλοιπους.
Χάρη στο χαμηλό κόστος της εργατικής της δύναμης, η Κίνα πλημμυρίζει τις αγορές με φτηνά προϊόντα, αναδεικνύοντας τη σκληρή πλευρά της παγκοσμιοποίησης. Χάρη στις υψηλές τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, η Ρωσία εκβιάζει τους γείτονές της, διχάζει την Ευρώπη και μιλά με τις ΗΠΑ σε ισότιμη βάση. Μα η δημοκρατία υποφέρει στις χώρες αυτές, τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται κατάφωρα και πώς να αποτελέσουν πρότυπο για το μέλλον;
Δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι ήταν μια χρονιά χωρίς κινητικότητα. Παρά τα πολλά γεγονότα, συνολικά η ελληνική κοινωνία μοιάζει να επέλεξε την ακινησία. Με πρόσχημα την παράδοση, την ταυτότητα, το λαό, και το έθνος, η ελληνική κοινωνία μοιάζει να αισθάνεται ασφαλής μόνον όταν οχυρώνεται πίσω από τους εθνικούς μύθους και συμβολισμούς θριάμβου. Στον αναδελφισμό, αντίθετα, δείχνει ανασφάλεια όταν πρέπει να αναμετρηθεί με την πραγματικότητα, δηλαδή με τον κόσμο εκεί έξω.
Ευτυχώς οι ελπίδες έρχονται όσο και εάν φαίνονται μακρινές από την Ν. Αμερική, Βενεζουέλα: χτίζοντας σταθερά το προφίλ ενός ασυμβίβαστου ηγέτη που έχει ταχθεί στο πλευρό του λαού ή και απέναντι από τον αμερικανικό καπιταλισμό γύρισε πίσω το ρολόι της Βενεζουέλας κατά μισή ώρα. Η συμβολική κίνηση ήρθε να προστεθεί στη συμμαχία με την Κούβα του Κάστρο, τη Βολιβία του Μοράλες και το Ιράν του Αχμαντινετζάντ. Κοινώς στόχος η διαχείριση των πετρελαϊκών αποθεμάτων, που ήδη έχουν περάσει στα χέρια του κράτους, στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής.