«Αι Σμυρναίαι! Αι γυναίκες της Ιωνίας εξ ων και η περίφημος Ασπασία η Μιλησία ήσαν αι ωραιότεραι των Ελληνίδων. Κατά κανόνα αι Σμυρναίαι είναι ωραίαι γυναίκες. Κατά κανόνα σχεδόν και φιλόκαλοι και φιλάρεσκοι. Με ιδιαιτέραν επίδοσιν προς την πολυτέλειαν. Ροδιναί με ζωηρότητα και θαλερά χρώματα. Τέλος η μαγειρική και η ζαχαροπλαστική των γυναικών της Σμύρνης φημίζονται»
Καλλιρόη Παρρέν
Τα Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Θεοφάνεια συναντούσε κανείς στην Μικρά Ασία έθιμα Χριστιανικά αλλά και Παγανιστικά που είχαν ως ζητούμενο την απόκτηση καλής υγείας και πλούσιας καρποφορίας. Το απόγευμα της παραμονής των Χριστουγέννων τα παιδιά πήγαιναν στα σπίτια και τραγουδούσαν τα κάλαντα με τουμπελέκια και σιδερένια τρίγωνα και φαναράκια περασμένα σε κοντάρι. Οι σπιτονοικοκυραίοι τους δίνανε χρήματα και φοινίκια. Κρατούσαν ακόμα και ένα φωτισμένο καραβάκι. Το κατάρτι του ήταν στολισμένο με μια Ελληνική σημαία (στο γραφείο μας έχω βάλει καραβάκι που μου θυμίζει την γιαγιά μου την Σμυρνιά, όπως την έλεγαν οι Κρητικές)
Τα κάλαντα ήταν:
Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά
πρώτη γιορτή του χρόνου.
Για βγείτε, δέτε, μάθετε,
όπου Χριστός γεννάται.
Γεννάται κι ανατρέφεται
με μέλι και με γάλα
Το μέλι τρώουν άρχοντες,
το γάλα οι αφεντάδες.
Τα κάλαντα τελείωναν με την ευχή: «Και εις έτη πολλά. Και του χρόνου να ‘στε καλά»
Στα σπίτια τους, μέρες πριν καθάριζαν λεπτομερώς. Στόλιζαν όχι δέντρα αλλά καραβάκια. Εκείνες τις μέρες οι νοικοκυρές πηγαινοερχόντουσαν στους μαχαλάδες και στους φούρνους φορτωμένες λαμαρίνες με Χριστουγεννιάτικα γλυκά και φαγητά. Άστραφταν τις φαγιάντσες, γυάλιζαν τα μπακίρια, γέμιζαν ταβάδες ζάχαρη, κάστανα, αμύγδαλα, καρύδια, μέλι, χουρμάδες, όλα αραδιασμένα και έτοιμα για τα πεντανόστιμα σαραγλί, κουρμπιέδες, μπακλαβάδες, φοινίκια σεκέρ λουκούμια και κανταΐφια. Η γιαγιά μου εδώ έφτιαχνε τα φοινίκια με Σαμόλαδο όπως έλεγε. Εγώ νόμιζα πως ήταν λάδι από την Σάμο αλλά αργότερα που μεγάλωσα μου εξήγησε πως ήταν το Σισαμόλαδο.
Σε πολλές περιοχές της Μικράς Ασίας ιδιαίτερα στην Καππαδοκία πριν απ’ τα Χριστούγεννα ξεκινούσαν τα «γουρουνοσφαξίματα» (Και εδώ το ίδιο κάναμε). Ανήμερα των Χριστουγέννων μαγείρευαν το γουρουνόπουλο το γιορτινό γεύμα ξεκινούσε με σούπα. Και δώ το ίδιο.
Απαραιτήτως στο σπίτι μας τα Χριστούγεννα ξεκινούσαμε το γεύμα μας με σούπα. Ίσως όμως η μητέρα μου που ήταν Κρητικιά να είδε υιοθετήσει το έθιμο της πεθεράς της που ήταν Σμυρνιά.
Τα φαγητά που συνήθιζαν εκτός από το πρώτο πιάτο που ήταν η σούπα, ήταν:
Ρύζι στραγγιστό με κουκουνάρι
Σε μια κατσαρόλα βάζουμε κοτόπουλο. Το αφήνουμε να βράσει και το στραγγίζομε και ρίχνομε ρύζι. Κάμε 2 κουταλιές φρέσκο βούτυρο ρίχνομε μέσα το κουκουνάρι και ζεματάμε. Δηλαδή όπως το πιλάφι μόνο που αυτοί πρόσθεταν και κουκουνάρι. Αλλά όχι μόνο. Πολλές φορές έβαζαν αμύγδαλα και ψιλόκοβαν τα εντόσθια τα κοκκίνιζαν με ντομάτα έβαζαν το πιλάφι σε φόρμα και από πάνω τα εντόσθια.
Η αναλογία για το πιλάφι ήταν και είναι 3 προς 1. Δηλαδή 3 ζωμός, ένα ρύζι, νυχάκι ή Καρολίνα
Τας κεμπάπ
(Το συνήθιζαν την Πρωτοχρονιά)
1 κιλό μοσχάρι σε μικρά κομμάτια, 3 μεγάλα κρεμμύδια, πέντε ντομάτες, κανέλα, αλάτι, πιπέρι μισό κουταλάκι ζάχαρη, 1 κουταλάκι ντοματάδα, λάδι.
Τσιγαρίζουμε το κρέας με τα κρεμμύδια και αφού τσιγαριστεί προσθέτομε τα υπόλοιπα υλικά και μαγειρεύομε. Συνοδεύεται με ρύζι με κουκουνάρι.
Σαραγλί
Μισό κιλό φύλλο κρούστας, 700 gr καρυδόψυχα χοντροκομμένη, μισό φλυτζάνι φρέσκο βούτυρο, μισό κιλό ελαιόλαδο ή καλαμποκέλαιο, ενάμισι κουταλάκι κανέλλα, μισό κουταλάκι γαρύφαλλο σκόνη.
Σιρόπι: Δυόμισι φλυτζάνια ζάχαρη, ενάμισι φλυτζάνι νερό, 3 κουταλιές γλυκόζη, χυμό λεμονιού.
Σε μπωλ ανακατεύουμε καρύδια, κανέλλα, γαρύφαλλο. Ζεσταίνουμε λάδι με το βούτυρο. Βουτυρώνουμε ένα ταψί και στρώνουμε τα φύλλα αφού τα βουτυ4ρώσουμε ένα – ένα. Ρίχνομε μικρή ποσότητα γεμιση γυρίζομε τις άκρες και τις τυλίγομε απαλά σε ρολό. Τα τοποθετούμε σε ταψί κυκλικά (απ’ τα πλαϊνά προς το κέντρο). Αφού τελειώσουν τα υλικά μας, ρίχνομε το υπόλοιπο βούτυρο και ψήνομε στους 180 βαθμούς για 45 λεπτά περίπου. Για το σιρόπι βράζομε πέντε λεπτά περίπου και περιχύνομε το γλυκό μόλις βγει απ’ το φούρνο. Το αφήνομε να τραβήξει καλά το σιρόπι και μετά το κόβομε.
Λουκούμια με σιμιγδάλι
500 gr βούτυρο φρέσκο, μισό κιλό σιμιγδάλι ψιλό, 2 φλυτζάνια αμύγδαλα χοντροκομμένα και ασπρισμένα, 1 κουταλάκι κανέλλα, 2 βανίλιες, 1 φλυτζάνι ζάχαρη άχνη.
Λιώνουμε το βούτυρο και μόλις αρχίσει να «καίγεται» ρίχνουμε σιγά σιγά το σιμιγδάλι, ανακατεύοντας καλά. Αφήνομε το μείγμα να «σταθεί» για 8-10 ώρες. Στη συνέχεια τοποθετούμε το μίγμα σε λεκάνη και το ζυμώνομε με λίγο χλιαρό νερό μέχρι να σχηματιστεί μια μαλακή ζύμη. Σε μπωλ ανακατεύομαι με τα αμύγδαλα, την κανέλα, την βανίλια και την άχνη. Πέρνομε μικρά κομματάκια ζύμης τα ανοίγομε και βάζουμε λίγο απ’ τη γέμιση. Στρώνομε τα λουκούμια σε μια πιατέλα και τα πασπαλίζομε με λίγη ζάχαρη άχνη.
Ακόμα παραμονή Πρωτοχρονιάς στην Σμύρνη έφτιαχναν λουκουμάδες. Και η μαμά μου έφτιαχνε λουκουμάδες την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Τους ήθελε ο μπαμπάς μου που τους έφτιαχνε η μαμά του η Άννα από τη Σμύρνη.
Σε άλλο φύλλο θα σας γράψω και τα φοινίκια με το σαμόλαδο και τους μπακλαβάδες στο μπακιρένιο ταψί που τώρα το ‘χω ενθύμιο απ’ τα αγαπημένα μου πρόσωπα που δεν υπάρχουν πια. Και κάποια αντικείμενα μόνο υπάρχουν απ’ την παιδική μου ηλικία. Αντικείμενα που ταξίδεψαν απ’ τη Σμύρνη του ’22 και έφτασαν εδώ.
Άννα Αγγελάκη το γένος Κωνσταντουδάκη
