«Στην ιδιαίτερη σημερινή συγκυρία, ο αναστοχασμός της ΕΑΜικής εμπειρίας μπορεί να συνεισφέρει σε όσα ταλανίζουν την Αριστερά, τους ανθρώπους της και γενικότερα την κοινωνία στις μέρες της κρίσης και των μνημονίων. Αφήνω στην άκρη, ίσως για κάποια άλλη φορά, τη ”λαθολογία” που ακολουθεί τις ήττες και που στις μέρες μας επανήλθε μέσα από μια ακόμη διάσπαση αλλά και μια στάση που καταγράφεται ως ”αριστερή μελαγχολία”» επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η ιστορικός Ιωάννα Παπαθανασίου, μιλώντας για την επέτειο από την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ).
«Τι ήταν και τι ήθελε το ΕΑΜ»
«Ένα πατριωτικό λαϊκό κίνημα γεννήθηκε στις 27 του Σεπτέμβρη του 1941. Ήταν ένα κίνημα με εθνικό χαρακτήρα που απέκτησε στη διαδρομή του σαφή κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά, ένα παλλαϊκό μέτωπο που απάντησε στην ανάγκη του ελληνικού λαού για αντίσταση στους κατακτητές και αφύπνισε τις συνειδήσεις καλλιεργώντας, ταυτόχρονα με τις αρχές της εθνικής ανεξαρτησίας και της λαϊκής κυριαρχίας, αξίες όπως η συλλογικότητα, η συμμετοχή στα κοινά και η αλληλεγγύη» τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η διευθύντρια ερευνών του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών: «Τα ακρωνύμια του ΕΑΜ, τα τρία γράμματα που φώτισαν την ελληνική γενιά, όπως λένε οι στίχοι του Βασίλη Ρώτα στο θούριό του, αντιλάλησαν με μια φωνή σε όλη τη χώρα τον αγώνα ”για την Ελλάδα, το δίκιο και τη λευτεριά” στις παραμονές και στις μέρες της απελευθέρωσης.
Το κίνημα αυτό με τον ”ανησυχητικά” πλειοψηφικό χαρακτήρα πολεμήθηκε σκληρά και ηττήθηκε δύο φορές, στα Δεκεμβριανά και στον εμφύλιο, πριν αναγεννηθεί μέσα από τις διώξεις και τον κατατρεγμό και οδηγήσει, το 1958, την ΕΔΑ στην αξιωματική αντιπολίτευση. Ίσως γι’ αυτό έχει μεγαλύτερη σημασία να σταθούμε σήμερα σε όσα ανακαλεί στη συλλογική μνήμη η τυπική επέτειος της δημιουργίας του, καθώς ο αναστοχασμός για το ”τι ήταν και τι ήθελε το ΕΑΜ”, υπογραμμίζει η Ιωάννα Παπαθανασίου.
Η γιγάντωση του ΕΑΜ
«Η άρνηση των συντηρητικών πολιτικών δυνάμεων της χώρας να ενταχθούν ή ακόμα να συνεργασθούν με το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο δεν έβαλε τροχοπέδη στην ανάπτυξη και εξάπλωσή του. Τροχοπέδη δεν έβαλε ούτε η πολεμική που κλιμακώθηκε εναντίον του από το καλοκαίρι του 1943, ούτε οι εμφύλιες συγκρούσεις που ξέσπασαν ανάμεσα στο ένοπλο σκέλος του, τον ΕΛΑΣ, τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ, τα τάγματα Ασφαλείας και τα τμήματα των ένοπλων δοσιλόγων.
Η ανάγκη για την πατριωτική αντίσταση που συνομολογήθηκε για μια ακόμη φορά με μυστικότητα εκείνο το βράδυ της 27ης Σεπτεμβρίου στο σπιτάκι της οδού Ιπποκράτους και κατέληξε στην υπογραφή της ιδρυτικής πράξης από αντιπροσώπους του ΚΚΕ, του Σοσιαλιστικού και του Αγροτικού Κόμματος και της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας, ήταν πανελλήνια υπόθεση και για το λόγο αυτό υπερέβη ταχύτατα τόσο τους κινδύνους των καιρών όσο και τις πολιτικές αντιθέσεις. Με έμβλημά το τσαρούχι στην αρχή και στη συνέχεια με το προγραμματικό κείμενό του, όπως αυτό αποτυπώθηκε στο φυλλάδιο «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ» από τον Δημήτρη Γληνό, το ΕΑΜ έβαλε τις ρίζες του στην πρωτεύουσα και στον αστικό χώρο πριν εκταθεί στην ύπαιθρο και την ορεινή ενδοχώρα. Βασικός φορέας της αντίστασης μετουσιώθηκε ταυτόχρονα σε φορέα ενός νέου πολιτισμού και μέσα σε τρία μόλις χρόνια γιγαντώθηκε δημιουργώντας νέες πρωτότυπες δομές, όπως ο ΕΛΑΣ και η Επιμελητεία του Αντάρτη, η Εθνική Αλληλεγγύη, η ΕΠΟΝ και από την άνοιξη του 1944, η κυβέρνηση του βουνού, η ΠΕΕΑ, και το Εθνικό Συμβούλιο. Τις παραμονές της απελευθέρωσης της χώρας, περισσότερα από τρία εκατομμύρια άτομα, νέοι, γέροι και μεσήλικες, από λαϊκά κυρίως στρώματα, μεσοαστοί και αγρότες σηκώνουν τις σημαίες του ΕΑΜ».
Η πολιτική μετώπων του ΚΚΕ
Στην ερώτηση πώς μετά από μια αυστηρότατη δικτατορία του Ι. Μεταξά, το επαναστατικό και τριτοδιεθνιστικό ΚΚΕ κατάφερε και ανασυγκροτήθηκε και έκανε άνοιγμα και σε άλλες δυνάμεις μέσα στην Κατοχή, η Ιωάννα Παπαθανασίου τονίζει:
«Σε αντίθεση με όσα επιμελώς προώθησαν οι επίσημες εκδοχές της κομματικής ιστορίας, η ανασυγκρότηση τού αποδιαρθρωμένου από την δικτατορία του Μεταξά ΚΚΕ και πολύ περισσότερο η δημιουργία του εθνικο-απελευθερωτικού μετώπου δεν υπήρξαν αποτέλεσμα αυτόματων διεργασιών ούτε υπάκουσαν σε μια αυστηρή χρονική ακολουθία. Το ΚΚΕ δεν ”μάτωσε” μόνο από τα μέτρα και τις μεθόδους της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου. Αιμορράγησε και από τις εσωκομματικές έριδες και τις ασυνέχειες που προκάλεσε στις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το σύμφωνο Μολότωφ – Ρίμπεντροπ σε όλα τα ανά την Ευρώπη κόμματα – τμήματα της Κομμουνιστικής Διεθνούς και βρήκε τον ασφαλή βηματισμό του προς την Αντίσταση και τη δημιουργία του εθνικο-απελευθερωτικού μετώπου, το καλοκαίρι του 1941, ένα σχεδόν χρόνο μετά το προσκλητήριο του έγκλειστου αρχηγού του για την ανεπιφύλακτη συμμετοχή των κομμουνιστών στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο.
Ωστόσο, παρά τα εσωτερικά προβλήματα, ο δρόμος της συνεργασίας με τους όμορους πολιτικούς χώρους, κυρίως τους σοσιαλιστές και τους αγροτιστές, αλλά και με το ”υγιές” κομμάτι της εθνικής αστικής τάξης είχε ήδη ανοίξει πολύ πριν την έναρξη του πολέμου και, στα καθ’ ημάς, πριν την δικτατορία του Μεταξά. Οι πρώτοι καρποί των αποφάσεων του 7ου Συνεδρίου της Κομιντέρν, το καλοκαίρι του 1934, είχαν ήδη διαφανεί μέσα από την σύμπραξη των λαϊκών μετώπων στην Ευρώπη και στην ελληνική πολιτική ζωή μέσα από την υπογραφή του συμφώνου Σοφούλη – Σκλάβαινα. Αυτές οι παρακαταθήκες, όμως, θα έμοιαζαν ασήμαντες ή ακόμα κενές περιεχομένου χωρίς τις μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές ανατροπές που έφερε ο πόλεμος και η Κατοχή, ανατροπές οι οποίες επέτρεψαν τη ριζοσπαστικοποίηση και την ένταξη στα μετωπικά σχήματα που η κομμουνιστική Αριστερά είχε τα αντανακλαστικά να συγκροτήσει. Στη συνέχεια της μαζικής στράτευσης, οι δομές που δημιουργήθηκαν έθεσαν τους όρους ευρύτερων αντιστάσεων, επικίνδυνων για τους αντιπάλους, οι οποίες έπρεπε πάση θυσία να αποφευχθούν.»
Τμήμα του κειμένου του Δημήτρη Γληνού «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ»:
Ενας μεγάλος άνθρωπος και δάσκαλος για τη νέα γενιά δημοσιογράφων, ο αείμνηστος Νίκος Καραντηνός, ο «Διονύσης» της Εθνικής Αντίστασης, έγραψε για τη επέτειο ίδρυσης του ΕΑΜ, υπό τον τίτλο «Κορυφαίο γεγονός σαν το ’21» (Ριζοσπάστης, 28/9/2005):
«…ΤΟ ΕΑΜ δεν μπήκε στη νεότερη Ιστορία μας σαν ένα απλό γεγονός, μια ηρωική παρένθεση. Ηρθε σαν κοσμογονική μεγάλη, ηφαιστειακή ώρα, που όργωσε κατάβαθα την Ελλάδα. Εσπειρε σπόρο λευτεριάς. Κι έπλασε νέους καινούριους κόσμους. ΤοΕΑΜ αντάμωσε τον κάθε αγωνιστή, τον κάθε πατριώτη σε κρίσιμες ώρες. Στάθηκε γι’ αυτόν μέσα στη χιτλεροφασιστική Κατοχή, το στήριγμα, η απαντοχή κι η ελπίδα.
ΦΩΤΕΙΝΟ, λαμπερό το εγερτήριο σάλπισμα του ΕΑΜ που καλούσε κάθε πατριώτη να ενταχθεί στις γραμμές του και σκόπιμα παρελκυστική η τακτική των παλαιών κομμάτων στις προτάσεις, που τους έγιναν για να συμπράξουν. Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση, η λύση που απόμενε ήταν μία. Να περάσουν αποφασιστικά στο προσκήνιο οι καθ’ αυτού λαϊκές δυνάμεις. Ετσι η υπόθεση του έθνους και του απελευθερωτικού αγώνα πέρασε στα χέρια του ίδιου του λαού.
ΜΠΟΡΕΙ να πέρασαν 64 χρόνια από τότε και μένει στη μνήμη του λαού μας, του μεγάλου, του σοφού δάσκαλου, του αταλάντευτου κομμουνιστή ηγέτη, του Δημήτρη Γληνού, το κάλεσμα σ’ εκείνο το μοναδικό βιβλιαράκι «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ », που στάθηκε βασικό για τους στόχους του Αγώνα. Θα έλεγε κανείς πως το βιβλιαράκι αυτό ήταν ένας παιάνας, που το κράτησαν χιλιάδες και χιλιάδες αγωνιστές. Ηταν το αλφαβητάρι του Αγώνα μας.
ΔΥΝΑΤΟΣ, δωρικός ο λόγος του Γληνού, δίνει πρόσταγμα, κάλεσμα που λέει: «ΟΧΙ. Δεν υπάρχει συμβιβασμός και μοιρολατρική αποδοχή της σκλαβιάς. Ενας και μόνος δρόμος ανοίγεται μπροστά μας. Ο δρόμος της ενεργητικής Αντίστασης, ο δρόμος του εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα. Παλλαϊκός αγώνας για την οριστική κατάχτηση της λευτεριάς. Αυτή είναι η ηρωική διάθεση του ελληνικού λαού, που θέλει να ζήσει. Που θα παλέψει όλος μαζί ενωμένος, που θα παλέψει και θα νικήσει…».
ΔΕΝ ξεχνιέται και ποτέ δε θα ξεχαστεί η αποτρόπαια και φρικαλέα πράξη που διέπραξε η κυβέρνηση Τσουδερού που μαζί με τους Μανιαδάκηδες κι όλους τους πράκτορες, παράδωσαν – σε κανονική παράδοση με τα κλειδιά της φυλακής και τους καταλόγους – τους κομμουνιστές, που είχαν στην Ακροναυπλία, στην Ανάφη και σε άλλα στρατόπεδα. Τους παράδωσαν στους χιτλερικούς δήμιους. Που τους εκτέλεσαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.
ΤΙΜΩΝΤΑΣ τα 64 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε την πλατιά και μοναδική στην ιστορία μας λαϊκή ενότητα, που εξασφάλισε αυτό το ένδοξο μέτωπο στον αγώνα της λευτεριάς και της δημοκρατίας. Δεν έχουμε το δικαίωμα να ξεχνάμε τους περίλαμπρους αγώνες στις πόλεις και στην ύπαιθρο για τη ζωή του λαού και της νεολαίας.
ΤΟ ΕΑΜ, λέει το γνωστό εκείνο τραγούδι της Κατοχής, μας «έσωσε από την πείνα». Ο αγώνας για την επιβίωση του λαού στάθηκε ένας από τους πρώτους στόχους που με αποφασιστικότητα επιδίωξε το ΕΑΜ και που με μεγάλη επιτυχία τον πέτυχε. Ο ασταμάτητος καθημερινός αγώνας για την εξασφάλιση των αναγκαίων τροφίμων έκανε δυνατή τη λειτουργία των συσσιτίων φυσικά με πολλούς κινδύνους από τους Γερμανούς.
ΗΤΑΝ μια μεγάλη μάχη ζωής, που έδωσαν τότε οι Οργανώσεις του ΕΑΜ κι έσωσαν χιλιάδες κόσμο ιδιαίτερα στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις της χώρας. Ηταν αληθινή μάχη που έδωσαν αντάμα κομμουνιστές, ΕΑΜίτες και ΕΠΟΝίτες για να αποσπάσουν από τους ξένους καταχτητές και τους μαυραγορίτες μια κουταλιά μπλουγούρι.
ΠΩΣ να μη θυμηθείς τους άθλιους εκείνους δήθεν συμβουλάτορες, που από τους πρώτους κιόλας μήνες, που ξεκινήσαμε τον αγώνα μέσα στα Ανώτατα Ιδρύματα με την ΟΚΝΕ κι έπειτα με το ΕΑΜ Νέων και την ΕΠΟΝ, μας καλούσαν για να μας συμβουλεύσουν τάχατες «πατρικά»: Να παρατήσουμε τα γραψίματα στους τοίχους με συνθήματα και τα τρεξίματα με τις επιτροπές. Χάνετε άδικα το χρόνο των σπουδών σας, τα πτυχία σας. Μήπως νομίζετε, έλεγαν, πως εσείς με τα συνθήματα θα διώξετε τους Γερμανούς, πού ‘χουν στα χέρια τους όλη την Ευρώπη; Αφήστε τις διαδηλώσεις, τις απεργίες κι όλα τα άλλα και κοιτάχτε με φρονιμάδα τις σπουδές σας. Και πολύ συχνά έταζαν υποσχέσεις για μελλοντικά «βουλευτιλίκια» όταν θα λευτερωνόταν η χώρα. Τα νιάτα της Αντίστασης δεν άκουσαν τους συμβουλάτορες. Δε δέχτηκαν τη φρονιμάδα. Μπήκαν ολόψυχα στο μεγάλο αγώνα. Πάλεψαν ηρωικά κι έδωσαν χιλιάδες ζωές για τη λευτεριά της Ελλάδας…
«Τα πτυχία κι οι σπουδές μας μπορούν να περιμένουν… Αλλά η ζωή στους δρόμους καθημερινά τουφεκίζεται, εκεί είναι η θέση μας. Δεν είμαστε φρόνιμοι»… Αυτή ήταν η απάντησή τους.
ΚΟΡΥΦΑΙΟ γεγονός μένει πάντα το ΕΑΜ . Και στέκεται επάξια δίπλα στο Εικοσιένα. Δεν είναι μόνο ένας τίτλος τιμής για τους κομμουνιστές και το ΚΚΕ, που πρωτομάχησαν και τους άλλους αντιφασίστες που αγωνίστηκαν στις γραμμές του. Το ΕΑΜ είναι μια αστείρευτη πηγή πείρας διδαγμάτων και αγωνιστικού φρονηματισμού. Η ασυμβίβαστη πάλη του για την εθνική ανεξαρτησία ενάντια στο χιτλερισμό και τους ελληνόφωνους συνεργάτες του, η πλατιά λαϊκή ενότητα είναι μερικά από τα βασικά διδάγματα του ΕΑΜ.
ΤΟ ΕΑΜ με τους πολύμορφους αγώνες του κέρδισε άξια τη θέση του στο μεγάλο αντιστασιακό κίνημα των λαών της Ευρώπης, συσπειρώνοντας και ενεργοποιώντας τη συντριπτική πλειοψηφία του λαού σ’ ένα μεγάλο παλλαϊκό ξεσηκωμό. Σ’ ένα τεράστιο και μοναδικό αναγεννητικό έργο (…).
Το ΕΑΜ μάς δείχνει το δρόμο».
Ολόκληρο μπορείτε να το διαβάσετε ΕΔΩ
“>
