Του Βασίλη Μαυρογέννη
Πριν από 80 χρόνια, την 29/7/1938 εκδηλώθηκε στα Χανιά, αποτυχόν κίνημα εναντίον της δικτατορίας Μεταξά. Το κίνημα είχε πανελλαδική οργάνωση αλλά εκδηλώθηκε μόνο στα Χανιά.
Επαναστατική επιτροπή στο κίνημα ήταν οι Αριστ. Μητσοτάκης αδελφός του παππού του Κυριάκου, ο βουλευτής Βολουδάκης, ο γιατρός Παίζης ο δήμαρχος Μουντάκης και ο στρατηγός Μάντακας στρατιωτικός διοικητής.
Ο Μάντακας κατέβηκε από τους Λάκκους με καμιά εικοσαριά οπλισμένους Λακκιώτες και κατέλαβαν τα Χανιά. Από την επαναστατική επιτροπή εστάλη τηλεγράφημα στο βασιλιά και ζητείτο η αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Το μεσημέρι ο Μάντακας είπε στους δικούς του να πάνε να φάνε. Όταν γύρισαν το κίνημα είχε κατασταλεί, ο Μάντακας είχε συλληφθεί και οι υπόλοιποι αρχηγοί του κινήματος είχαν εξαφανιστεί. Τότε ο 20 χρονών αδελφός του πατέρα μου Σταμάτης Μαυρογένης, ανιψιός του στρατηγού, συνέλαβε ένα συνταγματάρχη έβαλε το περίστροφο στον κρόταφο του συνταγματάρχη και με τους άλλους Λακκιώτες πήγαν στη μεραρχία και ζήτησαν την άμεση απελευθέρωση του Μάντακα.
Ο Σταμάτης διηγείται: έδωκα μια μπαλωτέ με το μάλιγχερ, νταν, νταν, νταν και κατέβασα τη φωτογραφία του βασιλιά και μετά ελευθερώσαμε το μπάρμπα μου το Μάντακα που τον είχαν συλλάβει και μαζί φύγαμε για τα βουνά.
Τα μέλη της επιτροπής καταδικάστηκαν σε θάνατο ερήμην, διότι είχαν προλάβει και πήγαν στην Κύπρο ο δε Μάντακας επίσης ερήμην σε ισόβια. Εκτοτε ο Μάντακας μέχρι την κήρυξη του Ελληνοιταλικού πολέμου (28.10.1940) φιλοξενήθηκε, διωκόμενος, στη Σαμαριά από το Βίγλη και στις 21.9.41 ήταν από τους πρώτους οργανωτές του Ε.Α.Μ. με τη γνωστή κατάληξη υπουργός στρατιωτικών της κυβέρνησης του βουνού, εξόριστος στη Μακρόνησο, βουλευτής Πειραιά δυο φορές. Δεν έλαβε μέρος στο δεύτερο εμφύλιο γιατί πίστευε στην πολιτική λύση.
Στη φωτογραφία ο Σταμάτης όταν διηγείτο πως κατέβασε τη φωτογραφία του βασιλιά με ένα μάλιγχερ.
Στις 31 Ιουλίου 1938, ο Μεταξάς έγραφε στο ημερολόγιό του:
“Και πρώτα στάσις Χανίων. Παρ’ ολίγον, αν εξετείνετο, να μου εματαίωνε όλα. Από πού προήλθε; Από όλα φαίνονται δύο πράγματα: Οτι η διοίκησίς μας εις Χανιά ήταν αποκοιμισμένη και ότι ο κόσμος εις την περιφέρεια Χανίων δεν είναι φίλος μας… Εματαιώθη αμέσως. Γιατί; Ελλειψις υποστηρίξεως; Απογοήτευσις;”
Μεταξύ των Λακκιωτών που συμμετείχαν στο κίνημα ήταν και μια εμβληματική προσωπικότητα ο Διονύσης Μάντακας, ανιψιός του στρατηγού.
Ο Διονύσης, φοιτητής της Νομικής, συμμετείχε το 1936 σαν μαχητής της Ελληνικής ταξιαρχίας εναντίον του Φράνκο στην Ισπανία. Μετά την αποτυχία του κινήματος του 1938, έλαβε μέρος σε διάφορες ενέργειες εναντίον του δικτάτορα Μεταξά όπως στο κάψιμο της αψίδας που είχε στηθεί στο Φουρνέ κατά την κάθοδο του Μεταξά στα Χανιά καθώς και στη διακοπή της ηλεκτροδότησης των Χανίων κατά τη διάρκεια του παραταθέντος γεύματος προς τιμήν του δικτάτορα.
Στη συνέχεια ο Διονύσης έφυγε σαν λαθρομετανάστης στις ΗΠΑ όπου φιλοξενήθηκε από τον εκεί εγκατεστημένο αδελφό του στρατηγού. Για να αποκτήσει αμερικανική υπηκοότητα κατετάγη στον αμερικανικό στρατό και συμμετείχε στην απόβαση της Νορμανδίας. Κατά το τέλος του πολέμου βρέθηκε πάλι στους Λάκκους όπου έλαβε μέρος στη μάχη της Παναγιάς εναντίον των γερμανών σαν διοικητής λόχου. Περί το 1947 τον φιλοξενήσαμε, στο σπίτι μας στα Χανιά, 2-3 μέρες. Σκόπευε να πάει στην Αθήνα γιατί όπως είχε πει στη μητέρα μου κινδύνευε η ζωή του στα Χανιά.
Σε μερικές μέρες επέστρεψε πίσω στα Χανιά και φιλοξενήθηκε πάλι στο σπίτι μας. Η μητέρα μου εμβρόντητη τον ρώτησε, γιατί γύρισε πίσω αφού κινδύνευε η ζωή του. Ημουν παρών στη συζήτηση 14 χρόνων τότε και ο Διονύσης απάντησε:
“Στέλλα με έστειλαν πίσω να σκοτωθώ”.
Εχουν περάσει 70 χρόνια από τότε και τα λόγια αυτά μου τρυπούν ακόμη τα αυτιά.
Ο Διονύσης βγήκε στο βουνό, στο δεύτερο εμφύλιο. Σον Ιούνιο του 1948 συνελήφθη, δικάστηκε, καταδικάστηκε και εκτελέστηκε. Ηταν ένας σπουδαίος άνθρωπος. Μου είχε τότε χαρίσει ένα ελληνοαμερικανικό λεξικό που έχει γραμμένη στα τελευταία φύλλα τη διεύθυνση του αδελφού του στρατηγού στις ΗΠΑ.
Το 1958 υπηρετούσα τη θητεία μου στο στρατό σαν σκαπανέας μηχανικού (φαντάρος λόγω προπατορικού αμαρτήματος όπως συνηθίζω να λέω). Κατά την παραμονή μου στη Λάρισα μέραρχος ήταν, συνταγματάρχης τότε, ο Ν. Μάντακας αδελφός του Διονύση.
Τότε δεν υπήρχαν τηλέφωνα και ο πατέρας μου του έγραψε ένα γράμμα και τον παρακαλούσε να μεσολαβήσει να μετατεθώ στην Αθήνα. Αμέσως έστειλε το αυτοκίνητό του και κάθε Κυριακή με φιλοξενούσε στο σπίτι του. Η συγγένεια όπως ξέρετε μεταξύ των ορεινών Κρητικών είναι ιερή.
Στην πρώτη επίσκεψη στο σπίτι του με συνέστησε στη γυναίκα του: ο κύριος Μαυρογένης πολιτικός μηχανικός. Ηταν παρών ο μοναχογιός του Μιχάλης 6 χρόνων τότε και γεμάτος απορία λέει στον πατέρα του “μα καλέ μπαμπά πως είναι κύριος αφού είναι στρατιώτης;;” Και ο πατέρας απαντά “είναι πολιτικός μηχανικός και όταν μεγαλώσεις και γίνεις και εσύ θα καταλάβεις”.
Τραγική ειρωνεία. Ο Μιχάλης Μάντακας σπουδαστής στη Ρώμη, 23 χρόνων, μέλος ακροδεξιάς οργάνωσης δολοφονήθηκε τον Φεβρουάριο του 1975, από ακροαριστερούς.
Συνηθίζω να λέω ότι η γενιά η δική μου, που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1930, όσοι ξέφυγαν από τις φοβερές δυσκολίες, είμαστε η μόνη γενιά που δεν έλαβε μέρος σε πόλεμο, πέρασε μεν φοβερές δυσκολίες, δικτατορία Μεταξά, 2ος πόλεμος, γερμανική κατοχή, δυο εμφύλιοι, δικτατορία συνταγματαρχών και τώρα 7 χρόνια ένας ιδιότυπος θα έλεγα πόλεμος πάλι, αλλά είδαμε μια τεράστια πρόοδο που δεν μπορούν να τη φανταστούν οι σύγχρονοι.
Στην τελευταία τάξη του Λυκείου βάζαμε το μοναδικό μακρύ παντελόνι γιατί οι γονείς μας δεν είχαν χρήματα και μέχρι τότε φορούσαμε κοντό!!!
Δε σας κρύβω ότι γίνομαι έξω φρενών όταν βλέπω τους λαϊκίζοντες πολιτικούς μας, όλων των πλευρών, που δεν έχουν μάθει τίποτα και προσπαθούν να διχάσουν τον ελληνικό λαό για συλλογή ψήφων
Πάντα θυμάμαι όταν το 1945 ένας Γυπαραίος, παρακρατικός δεξιός της ομάδας Παύλου Γύπαρη, (Ο Γύπαρης ήταν σωματοφύλακας του Ελευθ. Βενιζέλου και η ομάδα του είχε δολοφονήσει τον Ιωνα Δραγούμη, μετά την απόπειρα φόνου του Βενιζέλου στη Γαλλία), είχε αποπειραθεί ανεπιτυχώς, στο Ρέθυμνο, να δολοφονήσει με μια χειροβομβίδα τον πατέρα μου, τη στιγμή που βρισκόμουν δίπλα του και που εξεράγη η χειροβομβίδα στα 3 μέτρα από εμάς χωρίς, ευτυχώς να πάθουμε τίποτα.
Ο γαμβρός του είχε αγοράσει μια μεζονέτα και κάποια στιγμή με φώναξε να μου γνωρίσει τον πεθερό του που ήταν μεγάλο παλικάρι.
Στη μάχη της Κρήτης είχε πάρει στην πλάτη του ένα τραυματία Νεοζηλανδό αξιωματικό και τον πήγε από τη βόρεια ακτή του Ρεθύμνου στη νότια όπου ο τραυματίας με υποβρύχιο έφυγε για Αίγυπτο. Για την πράξη του αυτή είχε παρασημοφορηθεί από την κυβέρνηση της Ν. Ζηλανδίας. Το 1995 ήταν 90 χρόνων με ηράκλειες διαστάσεις. Μόλις άκουσε το επίθετό μου πάγωσε. Ο Μαυρογένης ο γεωπόνος τι σου ήταν με ρώτησε.
Όταν του είπα ότι ήταν πατέρας μου, μου ζήτησε συγγνώμη λέγοντας: Πόσο ήθελε να σας είχα σκοτώσει τότε, εγώ σας πέταξα τη χειροβομβίδα. Είμαστε ΗΛΙΘΙΟΙ ΚΑΙ ΑΝΟΗΤΟΙ και δεν ξέραμε τι κάναμε. Σου είπα ότι πράγματι είναι παλικάρι. Ενας απλός άνθρωπος είχε πιο πολύ μυαλό από πολλούς σύγχρονους μορφωμένους πολιτικούς. Κατάλαβε ότι ο διχασμός δεν οδηγεί πουθενά.