8 Φλεβάρη του 1980 ήταν που «έβαλε ο Θεός σημάδι» το Νίκο Ξυλούρη. Τον «αρχάγγελο της Κρήτης», το μεγάλο τραγουδιστή, το λαϊκό άνθρωπο, έναν από εκείνους τους ανθρώπους που ποτέ δεν τους αποχαιρετάς πραγματικά επειδή το έργο που άφησαν πίσω τους μένει σημάδι ανεξίτηλο σε δύσκολους καιρούς.
Μια συγκλονιστική φωνή, που υπηρέτησε την παραδοσιακή κρητική μουσική με συνέπεια και αξιοσύνη και την έβγαλε έξω από τα σύνορα του νησιού. Μια γνήσια λαϊκή φωνή που σημάδεψε τα μουσικά πράγματα της δεκαετίας του ’70 τραγουδώντας μερικούς από τους σπουδαιότερους ποιητές της χώρας (Ρίτσο, Βάρναλη κ.α.). Στο «Καπνισμένο Τσουκάλι» του Χρήστου Λεοντή, σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, είναι συγκλονιστικός όταν τραγουδά: «Αυτά τα κόκκινα σημάδια στους τοίχους, μπορεί να ‘ναι κι από αίμα. Όλο το κόκκινο στις μέρες μας είναιαίμα». Το ίδιο και στο «Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί» σε στίχους του Γιώργου Σκούρτη ή στο «Πόσα χρόνια δίσεκτα».
Συγκλονιστική επίσης στιγμή, η συμμετοχή του το καλοκαίρι του 1973 στο Μεγάλο μας Τσίρκο, του Ιάκωβου Καμπανέλλη που ανέβασαν στο θέατρο «Αθήναιον», η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος, με αντικείμενο την ιστορική διαδρομή της Ελλάδας στα νεότερα χρόνια στην οποία κρατούσε τον καθοριστικό ρόλο του τραγουδιστή.
Δεν είναι μόνο η φωνή που τον κρατάει ακόμα -28χρόνια μετά το θάνατό του- ανάμεσά μας, αλλά κι η στάση του. Ο Ψαρρονίκος ήταν ένας καλλιτέχνης με την ουσιαστική σημασία αυτής της ταλαιπωρημένης λέξης, ένας ερμηνευτής παρών στους αγώνες του καιρού του κι όχι απομονωμένος σε κάποια καλλιτεχνικά τάχα υψίπεδα. Κατά τη διάρκεια της χούντας η φωνή του έγινε σημαία αντίστασης. «Πότε θα κάνει ξαστεριά», «Αγρίμια κι αγριμάκια μου» … ο λαός ακουμπούσε στη φωνή του τις κρυφές του ελπίδες. Βρέθηκε στο Πολυτεχνείο μαζί με τον εξεγερμένο λαό, στάση που του κόστισε διωγμούς από τη χούντα και την απαγόρευση των τραγουδιών του, που μετατράπηκαν σε σύμβολα αντίστασης.
Παρόλο που έφυγε νωρίς -44 μόλις χρονών- πρόλαβε να αφήσει πίσω του μια σημαντική παρακαταθήκη, ένα μάθημα για όποιον θέλει να λογίζεται τραγουδιστής, καθώς πρώτος ακολουθούσε το στίχο του Ρίτσου που με τη δική του ερμηνεία χάραξε στη μνήμη μας: Δεν τραγουδούσε για να ξεχωρίσει απ’ τον κόσμο, τραγουδούσε για να σμίξει με τον κόσμο. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να επανερχόμαστε στο έργο που άφησε πίσω του αυτός ο σπουδαίος άνθρωπος, ο απαράμιλλος ερμηνευτής, και να το ανακαλύπτουμε ξανά, σα μάθημα ιστορίας, μουσικής, αγώνα κι ανθρωπιάς.
Ρ.Μ.
