Ένας άνθρωπος πού λέει όχι. Αρνιέται αλλά δεν παραιτείται: είναι ακόμα κι αυτός πού λέει ναι από την πρώτη του κίνηση. “Ένας σκλάβος πού σ’ όλη του τη ζωή δεχόταν διαταγές ξαφνικά κρίνει μια νέα εντολή απαράδεκτη. Ποιο είναι το περιεχόμενο αυτού του «όχι»; Σημαίνει, λόγου χάρη, «ή υπόθεση τραβάει μακριά», «μέχρι εκεί και μη παρέκει», «το παρακάνετε» κι ακόμα «υπάρχει ένα όριο πού δε θα ξεπεράσετε». Με λίγα λόγια αυτό το όχι επιβεβαιώνει την παρουσία ενός ορίου.
Ξαναβρίσκουμε την ίδια ιδέα του ορίου στο αίσθημα του επαναστατημένου ότι ο άλλος υπερβάλλει, ότι απλώνει τα δικαιώματά του πέρα από κάποια σύνορα, όπου βρίσκουν αντιμέτωπο ένα άλλο δικαίωμα και περιορίζονται απ’ αυτό. Έτσι το κίνημα εξέγερσης στηρίζεται ταυτόχρονα πάνω στην κατηγορηματική άρνηση μιας παραβίασης πού κρίνεται απαράδεκτη και την όχι πολύ ξεκάθαρη βεβαιότητα ενός σταθερού δικαιώματος ή σωστότερα την εντύπωση του επαναστατημένου ότι «Έχει το δικαίωμα να…».
Ή εξέγερση δε γίνεται χωρίς το αίσθημα ότι, κάποιος και κάπου, Έχει δίκιο. Εδώ είναι πού ο επαναστατημένος σκλάβος λέει ταυτόχρονα και ναι και όχι. Επιβεβαιώνει ότι εκτός από το όριο υποψιάζεται πώς κάτι υπάρχει πού θέλει να διατηρήσει μέσα από το όριο. Αποδείχνει πεισματάρικα ότι υπάρχει μέσα του κάτι πού «αξίζει τον κόπο να…», πού ζητάει να το προσέξουν. Με κάποιο τρόπο, αντιμετωπίζει τη διαταγή πού τον καταπιέζει μ’ Ένα είδος δικαιώματος να μην καταπιεστεί περισσότερο απ’ όσο μπορεί ν’ ανεχτεί. Μαζί με την αποστροφή για τον παρείσακτο, σε κάθε εξέγερση υπάρχει μια τέλεια, στιγμιαία εναρμόνιση του ανθρώπου μ’ ένα μέρος του εαυτού του.
Αυτόματα λοιπόν παρεμβαίνει μια κρίση αξίας πού τον εκθέτει σε χίλιους κινδύνους. Μέχρι τότε σώπαινε αφημένος στην απελπισία της παραδοχής μιας κατάστασης Έστω κι αν την Έκρινε άδικη. Σωπαίνοντας αφήνεις να πιστεύουν ότι δεν Έχεις ούτε κρίση ούτε επιθυμία για τίποτα και σε μερικές περιπτώσεις πραγματικά δεν επιθυμείς τίποτα. Ή απελπισία όπως και το παράλογο επιθυμεί και κρίνει τα πάντα γενικά και τίποτα ειδικά. Ή σιωπή την εκφράζει εύγλωττα. Αλλά όταν αρχίσει να μιλάει, ακόμα κι αν πει όχι, επιθυμεί και κρίνει.
Ό επαναστατημένος με την ετυμολογική Έννοια αλλάζει στάση. Ήταν υποτακτικός κάτω από το μαστίγιο του αφέντη. Ξαφνικά παύει να είναι πειθήνιος, θέλει ν αντιτάξει κάτι πού προτιμάει σε κάτι πού δεν τού αρέσει. Κάθε αξία δε συνεπάγεται και επανάσταση, αλλά κάθε κίνημα εξέγερσης συνεπάγεται σιωπηλά μια αξία. Αλλά πρόκειται πάντα για αξία;
Από το κίνημα εξέγερσης γεννιέται, έστω και συγκεχυμένα ή συνειδητοποίηση: ή αντίληψη πού ξεπροβάλλει ξαφνικά πώς μέσα στον άνθρωπο υπάρχει κάτι με το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να ταυτιστεί Έστω και προσωρινά. Μέχρι τώρα αυτός ο συνταυτισμός δεν είχε γίνει αντιληπτός. Ό δούλος άντεχε όλες τις υπερβολικά άδικες πράξεις πριν από την εξέγερση. Συχνά μάλιστα είχε δεχτεί χωρίς ν’ αντιδράσει διαταγές πιο καταπιεστικές από κείνη πού προκάλεσε την άρνησή του. Έκανε υπομονή, απωθώντας τες ίσως μέσα του αλλά μια και σώπαινε συνέχισε να δείχνει περισσότερο ενδιαφέρον για τα άμεσα συμφέροντά του παρά για τη συνειδητοποίηση των δικαιωμάτων του. Χάνοντας την υπομονή του, με την ανυπομονησία αρχίζει ένα κίνημα πού μπορεί να επεκταθεί σε κάθε τι πού αποδεχόταν μέχρι τότε. Αυτή η ορμή δρα σχεδόν πάντα αναδρομικά.
Ο σκλάβος τη στιγμή που απορρίπτει την ταπεινωτική διαταγή του αφέντη του απορρίπτει και την ιδία την Ιδιότητα του σκλάβου. Το κίνημα εξέγερσης τον οδηγεί πιο πέρα από την απλή άρνηση. Ξεπερνά ακόμα και το όριο πού έθετε στον αντίπαλο του ζητώντας τώρα να τον μεταχειρίζονται σαν ίσο. Αυτό πού ήταν πρώτα μια ακαταμάχητη αντίσταση του ανθρώπου γίνεται τώρα ολόκληρος ο άνθρωπος πού ταυτίζεται αυτή και περιέχεται σ’ αυτή. Το μέρος της προσωπικότητάς του πού επιθυμούσε να το σέβονται το θέτει πάνω από τ’ άλλα και του δίνει προτεραιότητα απ’ όλα τ’ άλλα, ακόμα κι από τη ζωή. Γίνεται γι’ αυτόν το υπέρτατο αγαθό. Ζώντας μέχρι τότε μέσα σ’ Έναν κομφορμισμό, ό σκλάβος ρίχνεται απότομα «μια κι είναι Έτσι τα πράγματα. ..» στο όλα ή τίποτα.
Η συνείδηση προβάλλει στο φως μαζί με την εξέγερση. Διαπιστώνουμε όμως πώς είναι συνείδηση ενός όλου ακόμα αρκετά αδιαμόρφωτου και συνάμα ενός «τίποτα» πού προαγγέλλει τη δυνατότητα της θυσίας του ανθρώπου γι’ αυτό το όλο. Ό επαναστάτης θέλει να είναι το πάν, να ταυτίζεται ολοκληρωτικά μ’ αυτό το αγαθό πού συνειδητοποίησε ξαφνικά και πού επιθυμεί ν’ αναγνωρίζεται και να γίνεται σεβαστό σα στοιχείο της προσωπικότητάς του, ή να είναι ένα τίποτα, δηλαδή να αποστερηθεί οριστικά τη δύναμη πού τον κυριαρχεί.
Τέλος αποδέχεται την τελική πτώση πού είναι δ θάνατος, αν υποχρεωθεί να στερηθεί αυτό το αποκλειστικό ιερό δικαίωμα πού θα ονομάσει π.χ. Ελευθερία. Καλύτερα να πεθαίνει όρθιος παρά να ζει γονατιστός. Ή άξια, σύμφωνα με τούς καλούς συγγραφείς, «αντιπροσωπεύει τις πιο πολλές φορές ένα πέρασμα από το γεγονός στο δικαίωμα, από την επιθυμία στο επιθυμητό (με τη μεσολάβηση της κοινής επιθυμίας γενικά) . Το πέρασμα στο δικαίωμα είναι Έκδηλο, όπως είδαμε, στην εξέγερση. Το ίδιο και το πέρασμα από το “θα έπρεπε να ήταν έτσι” στο «θέλω να είναι έτσι». Άλλα είναι ίσως πολύ περισσότερο Έκδηλη ή Έννοια της μετουσίωσης τού ατόμου σε κοινό αγαθό. Ή προβολή του «Όλα ή του Τίποτα» δείχνει πώς ή εξέγερση αντίθετα με την τρέχουσα γνώμη και παρ’ όλο πού γεννιέται μέσα σ’ ότι πιο ατομικό έχει ο άνθρωπος, αμφισβητεί την ίδια την Έννοια του ατόμου.
Αν, πραγματικά, το άτομο δέχεται να πεθάνει και πεθαίνει όταν έρθει ή στιγμή μέσα στην εξέλιξη της εξέγερσης του, δείχνει μ’ αυτό ότι θυσιάζεται για ένα αγαθό πού πιστεύει πώς ξεπερνά τα όρια του δικού του πεπρωμένου. “Αν προτιμά την πιθανότητα του θανάτου από την άρνηση του δικαιώματος πού υπερασπίζει είναι γιατί τοποθετεί αυτό το δικαίωμα πάνω από τον ίδιο του τον εαυτό. Δρα λοιπόν στο όνομα μιας αξίας πού δεν Έχει ακόμα ξεκαθαρίσει στο μυαλό του άλλα πού αισθάνεται τουλάχιστο πώς είναι κοινή για όλους τούς ανθρώπους. Βλέπουμε ότι ή επιβεβαίωση πού συνεπάγεται κάθε πράξη εξέγερσης εξελίσσεται σε κάτι πού ξεπερνά το άτομο αφού το βγάζει από την υποθετική μοναξιά του και του δίνει μια αφορμή δράσης.
Είναι όμως σημαντικό να σημειώσουμε ακόμα ότι αυτή ή αξία πού προϋπάρχει πριν από κάθε δράση βρίσκεται σε αντίφαση με καθαρά ιστορικές φιλοσοφίες, σύμφωνα με τις όποιες ή αξία καταχτιέται (αν καταχτιέται) όταν τελειώνει ή δράση. Ή ανάλυση της εξέγερσης οδηγεί τουλάχιστο στην υπόνοια ότι υπάρχει μια ανθρώπινη φύση όπως τη φαντάζονταν οι “Έλληνες και σ’ αντίθεση με τ’ αξιώματα της σύγχρονης σκέψης. Γιατί να επαναστατήσει κανείς αν δεν έχει μέσα του κάτι το σταθερό να προασπίσει; Ό σκλάβος δεν ξεσηκώνεται μόνο για τον εαυτό του, άλλα για όλες τις ανθρώπινες υπάρξεις, όταν κρίνει πώς με την υπάρχουσα τάξη κάτι μηδενίζεται μέσα του πού δεν ανήκει μόνο σ’ αυτόν, άλλα είναι κοινός τόπος, όπου δόλοι οι άνθρωποι, ακόμα κι εκείνος πού τον προσβάλλει και τον καταπιέζει, μπορούν να βρουν μια κοινότητα
Ο επαναστατημένος άνθρωπος – Αλμπέρ Καμύ
Πηγή: Αντικλείδι , http://antikleidi.com
Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του στις 4 Ιανουαρίου του 1960, θυμηθείτε και ένα αφιερώμα που είχαμε ετοιμάσει γι’ αυτόν: Αλμπέρ Καμύ: “Η ανοησία είναι πάντα ανθεκτική”