Της Άννας Μανουκάκη-Μεταξάκη
Με συγκινεί πάντοτε η θύμηση των απλών, αγνών ανθρώπων της Αντίστασης, που μου αφηγήθηκαν πώς βίωσαν εκείνα τα μεγάλα γεγονότα και πώς τα εξέλαβαν. Τα κατέγραψα, γιατί θέλησα να συμβάλω στην διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Για την ιστορική αλήθεια και την ιστορική δικαιοσύνη, που δεν επέτρεψε η λόγω των φοβερών συνθηκών απουσία της φωνής της ηττημένης στον εμφύλιο Αριστεράς. Ήθελα να μάθω τι κατάλαβαν αυτοί οι άνθρωποι, που έδιναν καθημερινά τη ζωή τους στον αγώνα κατά των κατακτητών, για τον ρόλο των μεγάλων νικητών συμμάχων μας στις μεταπολεμικές εξελίξεις της χώρας μας. Το πώς και το γιατί κατάστρωναν στις τετραμερείς συμμαχικές διασκέψεις τη μοιρασιά του κόσμου και τη μοίρα μας, από το τέλος του 1942 κιόλας, όταν πια η ζυγαριά έγειρε υπέρ μας και κατά του Άξονα. Με βάση, βέβαια, τα συμφέροντά τους, δηλαδή το δίκαιο του ισχυρότερου ή κατά τον Ευάγγελο Παπανούτσο «το δίκαιο της Πυγμής». Θυσιάζοντας, όπως γίνεται διαχρονικά, χωρίς αρχές, φιλότιμο και προ πάντων συναισθήματα, ανάλγητοι εντελώς, τους μικρούς λαούς, όπως εμείς οι Έλληνες που δώσαμε το αίμα μας στα βουνά της Αλβανίας, στη Μάχη της Κρήτης και στην Αντίσταση. Προχώρησαν στη μοιρασιά μόνο με τις διαχρονικές «αρχές» της άναρχης Πολιτικής.
Συχνά στην ανάγκη μου να ξεμακρύνω από την επικρατούσα χυδαιότητα της ηθικής του συμφέροντος, ξανακούω τις αξέχαστες φωνές κάποιων αγωνιστών. Πολλές φορές του Βασίλη Κονιού, να μου ορκίζεται πως ούτε από προσωπικά ούτε από κομματικά συμφέροντα πολέμησε τον κατακτητή. Αλλά μόνο για μία μεταπολεμική Ελλάδα ελευθερίας και δικαιοσύνης μπήκε στον αγώνα τσέλιγκας και βγήκε πάμφτωχος, στο δρόμο. Επίσης, και τη βιβλική φωνή του Μιχάλη Σαμαρείτη να ορκίζεται πως πάλι και πάλι θα ξανάκανε το ίδιο κι ας θρήνησε η οικογένειά του εννέα νεκρούς από το 1940-1948.
Αυτές τις μέρες, που έκλεισαν 79 χρόνια από την περιβόητη Συμφωνία της Βάρκιζας στις 12/2/1945, δηλαδή στις πιο αντίξοες συνθήκες για την Αριστερά (μετά την ήττα του Δεκέμβρη), ξαναζώ το τραγικό μεγαλείο αυτών των Ελλήνων, που τα θυσίασαν όλα κι επέζησαν από θαύμα. Ύστερα, όταν ήρθαν τα πάνω κάτω, μαρτύρησαν στις φυλακές και στις εξορίες ή έπεσαν στους τόπους εκτέλεσης ζητωκραυγάζοντας για την Ελλάδα και για τα ιδανικά τους. Δεν καταδέχτηκαν να αρνηθούν τις αρχές της Αντίστασης. Γι’ αυτό ετελεύτησαν εν στόματι μαχαίρας, «Αθώοι, αν έπταισαν ο Δίαιος και ο Κριτόλαος» κατά τον ποιητή.
Στην Συμφωνία της Βάρκιζας η μικτή επιτροπή, από τη μια η τριμελής Κυβερνητική Αντιπροσωπεία και από την άλλη η τριμελής Εαμική αντιπροσωπεία συνεδρίαζαν στην πολυτελή βίλα Κανελλόπουλου από τις 3 έως τις 12 Φεβρουαρίου 1945, με τις πιο ακατάλληλες συνθήκες για διαπραγμάτευση, όσον αφορά την Εαμική αντιπροσωπεία. Κατέληξαν στο κείμενο της υποταγής της Εαμικής αντίστασης και στην παράδοση του δυναμικού της στη λυσσασμένη εκδίκηση των αντιπάλων.
Στη Βάρκιζα κορυφώθηκαν τα λάθη της αμαρτωλής συμφωνίας του Λιβάνου, που είχε προηγηθεί το Μάη του 1944 και πάλι στις πιο αντίξοες συνθήκες για το ΕΑΜ, λόγω της δολοφονίας του συνταγματάρχη Ψαρρού και του κινήματος της Μ. Ανατολής. Στο Λίβανο ηττήθηκε το Εαμικό Κίνημα, που τότε θριάμβευε στην Ελλάδα (συγκρότηση Εθνικού Συμβουλίου στις Καρυσχάδες). Στην Συμφωνία του Λιβάνου στηρίχτηκαν τα Δεκεμβριανά.
Πέντε μήνες πριν την Συμφωνία της Βάρκιζας, στις 26-9-1944, υπεγράφη η Συμφωνία της Καζέρτας, η δεύτερη ήττα του Εαμικού Κινήματος, «ο Λίβανος των Στρατιωτικών». Στόχευε στη μεταπολεμική αναβίωση του προπολεμικού καθεστώτος, που μεθόδευε άριστα ο πανέξυπνος Τσώρτσιλ και το είχε πραγματώσει στο Κρεμλίνο, 9 Οκτωβρίου 1944, όπου μεταξύ Στάλιν, Τσώρτσιλ, Ήντεν και Μολότωφ έγινε χοντρικά η μοιρασιά των Βαλκανίων και ξεκαθαρίστηκε τάχιστα, ως μικρό θέμα, ο κατά 90% έλεγχος της Ελλάδας από τους Βρετανούς, η επικυριαρχία τους δηλαδή στη χώρα μας. Ο Γερμανός ιστορικός Ρίχτερ (ΑΝΤΙ 61, σελ.31) γράφει ότι η Καζέρτα είναι η παγίδα, όπου ο Παπανδρέου και οι Άγγλοι έριξαν το ΚΚΕ και το ΕΑΜ.
Αυτά λέμε και γράφομε εμείς, 79 χρόνια μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, που επικύρωσε την ήττα του ΕΛΑΣ το Δεκέμβρη του ΄44 και διαμόρφωσε το πλαίσιο άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Μάλιστα, επικυρώθηκε στις 23-3-1945 με την Συντακτική Πράξη 23, ένα «Προσύνταγμα» για το μετακατοχικό καθεστώς, όταν το Κράτος είχε ανάγκη να επιβληθεί με τη βοήθεια, βέβαια, των διαταγών του Τσώρτσιλ και του βρετανικού στρατεύματος. Να διαλύσει την εαμική εξουσία, όπου αυτή μέσα στην Ελλάδα είχε επιβληθεί. Ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ, πρώτος όρος της Συμφωνίας, εξασφάλισε στους Βρετανούς τον έλεγχο της χώρας. Ενώ η εαμική παράταξη, μετά τα πολιτικά λάθη της απειρίας της, στόχευε να ανασυγκροτηθεί για την όσο γίνεται ευνοϊκότερη γι’ αυτήν επιβολή των όρων της Βάρκιζας, ίσως και την αναθεώρησή της.
Όμως οι τριγμοί στην ηγεσία και στη βάση του ΕΑΜ, όπως ήταν φυσικό, ήταν ισχυροί. Και ως σήμερα παγώνει τη σκέψη κάθε ανήσυχου ανθρώπου το μετά τη διαφωνία και διαγραφή του Άρη τραγικό του τέλος και η φοβερή εικόνα στους φανοστάτες της πλατείας των Τρικάλων.
Και το ακόμη τραγικότερο είναι, ότι οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας ως την παλινόρθωση (1-9-1946) δεν απέτρεψαν το φοβερό εμφύλιο, που κατέστρεψε την ήδη καθημαγμένη Ελλάδα και που ως σήμερα μας ταλανίζει, δυστυχώς. Η τελευταία ευκαιρία φαίνεται πως χάθηκε τον Αύγουστο του 1943 στο Κάιρο από το πείσμα και την «νομιμότητα» του Βασιλιά Γεώργιου Β΄ (βλ. «Νέα Παγκόσμιος Εγκυκλοπαίδεια», τ. Ελλάς, 472 σελ.).
Ίσως θά ͗λεγε κάποιος πως τα πράγματα αυτό το τέλος θα είχαν. Οι σφαίρες επιρροής και οι διεθνείς ισορροπίες τα επέτρεπαν και τα κανόνιζαν. Μπορεί, όμως, πιο έμπειρες ηγεσίες εαμικές μεγαλύτερων πολιτικών και διπλωματικών ικανοτήτων, ανάλογες με τις δυνάμεις του τεράστιου εαμικού κινήματος και των αντιπάλων (π.χ. Τσώρτσιλ), θα απέτρεπαν τον καταραμένο εμφύλιο πόλεμο. Γιατί οι ηγεσίες ΚΚΕ και ΕΑΜ ήταν άπειρες για τους απαιτούμενους διπλωματικούς και πολιτικούς χειρισμούς, για να αντιμετωπίσουν τις συνθήκες που καθόρισαν οι πολιτικές ζυμώσεις του καλοκαιριού του 1943 στη Μέση Ανατολή και την εμπειρότατη διπλωματία της αποικιοκρατικής Βρετανίας.
Όμως ας δούμε τί μου είπε το 1996 στο Ηράκλειο και αργότερα μου τα έδωσε γραπτά ένας απλός άνθρωπος, ανιδιοτελής αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, μέλος του αντάρτικου της Δίκτης και μετά τη διάσπαση αντάρτης του ΕΛΑΣ, ο οποίος πλήρωσε μετά τον Εμφύλιο με φυλακίσεις και εξορίες τους αγώνες του για μια ελεύθερη πατρίδα, με κοινωνία πιο δίκαιη και πιο ανθρώπινη. Αφηγείται ο Γεώργιος Στεφανάκης από τον Άγιο Σύλλα, από τους ελάχιστους αντάρτες που αναφέρονται στη δράση τους στο διάστημα 1944 – 1947 και βέβαια στη Συμφωνία της Βάρκιζας. Ο Γ. Στεφανάκης δεν γνωρίζω αν έμαθε ποτέ ότι η επάνοδος του Βασιλέα Γεωργίου Β΄ κατά το απόρρητο έγγραφο R5/D6/G φάκ. 33162 (μυστικά αρχεία Foreign Office σελ. 339 κ.ε.) είχε καθοριστεί από τα τέλη του 1942 και ο ελληνικός λαός που έπρεπε να το καταπιεί, δυσκολευόταν μετά το Έπος και το θαύμα της Αντίστασης, που έδειξε το δρόμο του αγώνα στον υπόλοιπο τρομαγμένο κόσμο.
Η αφήγηση του Γεωργίου Στεφανάκη
«…Μετά την ένδοξη Εθνική Αντίσταση θα μιλήσω και για τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε την αμαρτωλή Συμφωνία της Βάρκιζας, που πιστεύω πως σε κανένα κίνημα στον κόσμο όλο δεν είχε συμβεί κάτι όμοιο. Διότι αυτή η συμφωνία έδεσε το κίνημα και τους μαχητές του χεροπόδαρα. Δε μπορώ να πω τίποτε ξεκάθαρο, αλλά πάντως αφήνει πολλά ερωτηματικά. Όταν εδώ είδαμε απλά στελέχη, όπως ο Νίκος Σαμαρίτης και ο Γιάννης Ποδιάς, να αντιδρούν στη Συμφωνία της Βάρκιζας και να μη θέλουν να πειθαρχήσουν στη διάλυση του ΕΛΑΣ και να αναγκαστεί η τότε κυβέρνηση να παραμείνει ένα τμήμα του ΕΛΑΣ από 80 άντρες μέχρι τέλος Φεβρουαρίου, που τελικά μας διαλύσανε κι εμάς, μπορούμε να καταλάβουμε τί αντίκτυπο είχε στους περισσότερους αγωνιστές της Αριστεράς η Βάρκιζα.
Εμείς παραδώσαμε ελάχιστο οπλισμό. Τον πολύ τον φυλάξαμε σε διάφορα μέρη, τον περισσότερο στον Άγιο Σύλλα, επειδή πιστεύαμε πως θα μας ξαναχρειαστεί.
Αφού οι μαχητές του ΕΛΑΣ παρέδωσαν τα όπλα και εδραιώθηκε η Αντίδραση, άρχισαν οι συλλήψεις των αγωνιστών, οι φυλακίσεις, τα βασανιστήρια, δίκες και καταδίκες για δήθεν εγκλήματα και κάθε είδους κατηγορίες που εφεύρισκαν.
Εγώ βρίσκομαι τότε στο Ηράκλειο μαζί με το Γιάννη Ποδιά, το Βασίλη Πλαγιωτάκη και το Μηλιαρά, μέχρι τον Αύγουστο του 1945, οπότε φεύγει ο Ποδιάς για την Αθήνα.
Το Κόμμα βλέποντας την κατάσταση που είχαν δημιουργήσει οι Ταγματασφαλίτες και οι Χίτες με τη βοήθεια της Κυβέρνησης, των Εγγλέζων και των φίλων τους, αναγκάζεται να αμυνθεί κι έτσι δημιουργείται η οργάνωση ΟΠΛΑ.
Εγώ οργανώθηκα στο Ηράκλειο. Μετά από δύο μήνες συλλαμβάνομαι στην πρώτη αγροτική απεργία μαζί με άλλους εφτά. Έγινε δικαστήριο την ίδια μέρα και οι έξι δικάστηκαν δέκα μέρες φυλακή. Εμένα με κρατούν κι όταν ρωτούν οι δικηγόροι για ποιο λόγο με προφυλακίζουν, τους είπαν ότι κατηγορούμαι για δύο εγκλήματα που τάχα είχα διαπράξει μέσα στην Κατοχή. Τάχα είχα σκοτώσει δύο δωσίλογους, πατέρα και γιο (Δραμυτινούς). Τους είχε, βέβαια, σκοτώσει ο ΕΛΑΣ σαν δωσίλογους, αλλά εγώ δεν είχα λάβει μέρος, δεν ήμουν εκεί. Μένω έξι μήνες φυλακή και αποφυλακίστηκα με την αμνηστία του Πλαστήρα.
Εδώ στην Κρήτη δεν πήρανε και τόσο μεγάλη έκταση οι διώξεις, όπως στην άλλη Ελλάδα, που μέσα στο 1946 ήταν χιλιάδες οι καταδιωκόμενοι και οι παρακρατικές οργανώσεις οργίαζαν παντού. Αυτά τα λέω για να μάθει ο κόσμος ποιοι τρόποι χρησιμοποιήθηκαν για τον αποκεφαλισμό του Εαμικού Κινήματος και πόσο συντέλεσαν και τα δικά μας λάθη, όπως ο Λίβανος, η Καζέρτα και κυρίως η Συμφωνία της Βάρκιζας, που υπόγραψαν στη βίλα Κανελλόπουλου οι Κυβερνητικοί Εκπρόσωποι και η Αντιπροσωπεία του ΕΑΜ, Σιάντος, Παρτσαλίδης και Τσιριμώκος…».
Ηράκλειο, Μάιος 1996