Ομιλία του Κανάκη Γερωνυμάκη την 9-10-2011 στον Καλλικράτη στην επέτειο του Ολοκαυτώματος
Το θέμα μας είναι το ολοκαύτωμα του Καλλικράτη και γι’ αυτό ήρθαμε να αποδώσουμε φόρο τιμές. Επιτρέψτε μου όμως παρακαλώ μια σύντομη εισαγωγή για το χωριό.
Το χωριό του Καλλικράτης είναι στο ομώνυμο ομορφότατο και ευφορότατο οροπέδιο πλαισιωμένο από το μεγαλύτερο πρινόδασος της Κρήτης. Είναι σε υψόμετρο 750 μ. και το 1943 εκατοικείτο από 120 οικογένειες. Έχει δώσει στην πατρίδα κατά καιρούς ήρωες πρώτου μεγέθους.
Ο Καλλικράτης δεν είναι ένα από τα 1000 περίπου χωριά της Κρήτης, μα είναι ένα χωριό που τα γεγονότα το κατατάσσουν: α) από τα πιο ιστορικά χωριά της Κρήτης β) από τα πιο ηρωικά χωριά της Κρήτης και γ) από τα πιο μαρτυρικά χωριά της Κρήτης. Από τους Τούρκους εκάηκε 3 φορές. Το 1943 το έκαψαν και οι Γερμανοί. Ερχόμενοι στο θέμα, ας αφήσουμε γιατί το έκαναν αυτό οι Ναζί.
1) Το 1941, άμα καταλάβανε την Κρήτη οι ναζί εκάνανε φυλάκιο στο Φραγκοκάστελλο. Όταν τους κόψανε 100 μέτρα καλώδιο του τηλεφώνου τους, απαιτήσανε να μένουνε στο φυλάκιό τους κάθε βράδυ 2 άντρες που να τους έχουνε σαν όμηρους για την ασφάλειά τους. Όταν είχανε όμηρο το Δημήτρη Καούδη και του δώσανε ένα τενεκέ να τους φέρει νερό αυτός επέταξε τον τενεκέ και εδραπέτευσε. Οι Γερμανοί, προς γνώση και συμμόρφωση, όποιου θα τολμούσε να παραβεί το θέλημά τους, έκαψανε το σπίτι του στον Καψοδάσο, μα όταν βγήκανε στον Καλλικράτη για να κάψουνε και το θερινό του σπίτι, ο αδελφός του Δημήτρη, Αθανάσης Καούδης, τους πυροβόλησε από κάποια απόσταση, και δεν τους πέτυχαν οι Σφαίρες, μα αυτοί τρομοκρατημένοι ετράπησαν σε φυγή εκαταλείποντας εκεί τα όπλα τους, τα κιάλια τους και τα πηλίκιά τους. Ο τότε πρόεδρος της κοινότητας Καλλικράτη Γεώργιος Σ. Μανουσέλη. Εμάζεψε τα όπλα και τα άλλα είδη τους και τους τα πήγε. Δεν προέκυψαν τότε συνέπειες. Ίσως τράπηκαν να το αναφέρουνε στους ανώτερούς τους.
2) Δύο χιλιόμετρο βόρειο ανατολικά του Καλλικράτη, στον Βουρβουρέ στο σπίτι του Ανδρέου Παπαδάκη οργανώσανε την Ανωτάτη Επιτροπή Αγώνα Κρήτης, (ΑΕΑΚ). Το μάθανε η ναζί και καθιστούσε και αυτό βεβαρημένη την περιοχή.
3) Στον Καλλικράτη δεν είχανε φυλάκιο οι Γερμανοί και οι Καλλικρατιανοί οπλοφορούσανε και συχνά κάνανε σκοποβολή στο Καλλικρατικό δάσος ενώ οι Γερμανοί από τον Ακουέ άκουγαν τους πυροβολισμούς. Το χειμώνα του 1943 με βρήκανε 5-6 Γερμανοί στο Ασφένδου και με υποχρέωσαν να τους οδηγήσω στον Καλλικράτη. Όταν περνούσαμε από το δάσος ακούσαμε πυροβολισμούς. Μου ζητούσαν εξηγήσεις, εγώ έκανα προς τα πάνω τους ώμους μου.
4) Ανατολικά του Καλλικράτη το 1943 εσυναντήθηκε το αντάρτικο του Μπαντουβά στη θέση Τσιλίβδικα με 14 Γερμανούς και στη συμπλοκή που έγινε σκοτωθήκανε περισσότεροι από αυτούς. Ανάμεσα στη δύναμη του Μπαντουβά βρέθηκαν και Σφακιανοί όπου και ο Νικόλαος Μανουσέλης γνωστός ως «Κατιποκοκόλης» που ήτανε Καλλικρατιανός. Μάλιστα τους είπαν ότι όλοι ήταν Καλλικρατιανοί 2.000 Γερμανοί από 4 διαφορετικά σημεία. Από του Σταυρού το Σελί, από τις χορεύτρες του Ασκύφου, από το Ασφένδου και από το Καλλικρατιανό φαράγγι. Την πρώτη μέρα, που φτάσανε, απογευματινή ώρα, εδημιουργήσανε πανδαιμόνιο από πυροβολισμούς, πολυβολισμούς και από βολές όλμου για να τρομοκρατήσουνε τον κόσμο. Απαγορεύσανε την έξοδο από το χωριό δηλώνοντας ότι όποιος φεύγει θα γίνεται «καπούτ». Εκαταφέρανε όμως οι πιο πολλοί άνδρες να φύγουνε στο δάσος. Για να κάνουν οι ναζί τους άντρες να ξαναγυρίσουνε πίσω, σε δύο τρεις που βρήκανε τους δώσανε χαρτιά ότι τους επιτρέπουνε να κυκλοφορούν ελεύθερα στο χωριό, όμως τους είπανε ότι όποιος θα βγαίνει από το χωριό θα τον σκοτώνουνε. Οι άνθρωποι με επιφύλαξη, μα επειδή είχανε ανάγκες εμπαίνανε και βγαίνανε κρυφά. Από την 7/10, συνεχίζοντας τους πυροβολισμούς στον αέρα, άρχισαν και τις λεηλασίες αρπώντας ότι πολύτιμο, μα και φαγώσιμα (τυριά, μέλια κ.α.). Στα Μυριοκέφαλα, κοντινότερος σταθμός αυτοκινήτου, με φορτηγά ζώα μεταφέρανε 50 φορτία από το προϊόν της λεηλασίας. Την 8/10 εσκοτώσανε τον Γιάννη Λυκάκη από το Ασκύφου και ακόμα ένα άτομο, που τους βρήκανε αυτοί που ήρθανε από το μέρος της Επισκοπής και τους πήρανε για οδηγούς και που δεν διαπιστώθηκε η ταυτότητα του δευτέρου ατόμου. Στη συνέχεια μαζεύανε τους χωριανούς χωριστά σε κάθε γειτονιά που τελικά τους μαζέψανε στην Παναγία, στην κεντρική εκκλησία του χωριού. Από την εκκλησία επήρανε 17 άνδρες μα από αυτούς αφήσανε τον Νικόλαο Γανταδάκη, γιατί τους απέδειξε ότι ήτανε ανάπηρος του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και κατά την διαδρομή εκατάφερε σε μια στροφή του δρόμου να φύγει ο Ιωσήφ Ν. Μανουσέλης χωρίς να τον προσέξουνε. Τους υπόλοιπους 15 τους πήγανε στην συνοικία Πιπιλίδα σε ένα ερειπωμένο σπίτι και τους τουφεκίσανε. Όταν τους είχανε στην Εκκλησία, ο Μανούσος Ν. Μανουσέλης είπε στον διπλανό του: «Θωρείς τσοι, πολλοί είνιε Έλληνες προδότες ντυμένοι στα Γερμανικά». Πράγματι μεταξύ των 2000 ήτανε και 80 Σουμπερίτες και ένας από αυτούς έτυχε να ακούσει αυτά τα λόγια και του είπε: «Τι λες παλιόγερε, έλα μαζί μου». Και την πήρε και τον απομάκρυνε 100 μ. όπου τον σκότωσε. Σποραδικά εσκότωσαν ακόμα 1) Τον Δράκο Μαρκουτσάκη 2) Τον Μανούσο Γ. Βουγιούκαλο και 3) Τον Παύλο Πολάκη.
Αυτοί που φύγανε στο δάσος και στα βουνά δεν είχανε επαφή ούτε με τους δικούς τους ούτε με τους χωριανούς. Εβλέπανε από απόσταση τα σπίτια τους που εκαπνίζανε!! Για τα μέλη της οικογένειάς τους δεν ξέρανε αν βρίσκονται μεταξύ των ζωντανών ή μεταξύ των σκοτωμένων!! Ξέρανε όμως πως όσοι είναι σκοτωμένοι βρίσκονται όπου τους σκοτώσανε γιατί κανείς δεν μπορούσε να τους πάρει να τους θάψει. Παράλληλα με τους σκοτωμούς εσυνεχίσανε την λεηλασία και τις πυρπολήσεις των σπιτιών που υπολογίζεται ότι από τα 120 σπίτια επυρπολήσανε πάνω από τα 100. Από τη λεηλασία δεν γλιτώσανε ούτε οι ναοί. Τα ιερά άμφια, τα ιερά σκεύη, ακόμα και εικόνες αρπάξανε. Επήρανε το άγιο δισκοπότηρο και το ιερό κογλιάριο. Το επιτραχήλιο του παπά βρέθηκε πεταμένο στη μαδάρα. Πήραμε και 20 βόδια και 30 χοίρους.
Όταν φεύγανε οι Γερμανοί από το φαράγγι του Καλλικράτημ από τα περίχειλα του φαραγγιού τους πυροβόλησαν οι Στρατής Ν. Μανουσέλης, Σπύρος Ν. Γιάνναρης και Μανώλης Στ. Μπελιβάνης μα δεν τους κάνανε κακό.
Στις 9 Οκτωβρίου εγύρισαν πάλι πολλοί Γερμανοί για να συνεχίσουνε το κανιβαλικό έργο τους, δεν βρήκανε όμως άντρες και σκοτώσανε γυναίκες. Γ Ζαμπια Ιωσήφ Παπαδόσηφου εκρατούσε τα χρυσαφικά της σε μια πετσέτα και, επειδή δεν τα έδινε στον Γερμανό αυτός τη σκότωσε και όταν ο σκύλος τους έγλειφε το αίμα της, τον σκότωσε και αυτόν. Τελικά σκοτώσανε 9 γυναίκες και μετά, 20 άτομα, υπολείμματα από τους σκοτωμούς, τα πήρανε μαζί τους, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, μεταξύ των οποίων και ο ιερέας του χωριού Σήφης Παπαδόσηφος, τον οποίον ασφυκτικά επιέζανε να τους εξηγήσει γιατί φύγανε οι άντρες και ακόμα να τους υποδείξει που κρύβονται οι αντάρτες. Ο ηρωικός ιερέας τους είπε ότι οι άντρες, όσοι μείνανε, φύγανε από δικαιολογημένο φόβο και ότι αντάρτες δεν υπάρχουνε εδώ. Τόσο πολύ τον πιέζανε και τον απειλούσανε που έπαθε ένα νευρικό κλονισμό. Αυτούς τους 20 ανθρώπους τους πήρανε δια μέσω της μαδάρας, και τους πήγανε με τα πόδια στο Ασκύφου και από εκεί στα Χανιά με αυτοκίνητα, όπου τους μισούς βάλανε στην Κλινική του Παΐζει και τους άλλους στις φυλακές της Αγυιάς. Για ένα μήνα είχανε αναθέσει την επιτήρησή τους στην Ελλ. Χωροφυλακή και μετά τους αφήσανε.
Οι δύσμοιροι Καλλικρατιανοί, εκτός που χάσανε τους ανθρώπους και τα σπίτια τους με τα υπάρχοντά τους, έμειναν μόνο με τα ρούχα που φορούσανε. Επιπλέον δε απαγορέψανε την κατοίκηση και την κυκλοφορία στο χωριό.
Ονόματα εκτελεσθέντων αντρών
1) Γεώργιος Μιχ. Μανουσέλης (τ. Ενωματάρχης)
2) Μανώλης Γ. Μανουσέλης (γιος του προηγούμενου)
3) Μανούσος Ν. Μανουσέλης
4) Μανούσος Γ. Μανουσέλης
5) Ευστράτιος Γ. Μανουσέλης
6) Ρούσσος Γ. Γανταδάκης
7) Σπύρος Χρ. Χαιρέτης
8) Νικόλαος Εμμ. Χαιρέτης
9) Ευστράτιος Μιχ. Χαιρέτης
10) Μανούσος Αναγν. Βουγιούκαλος
11) Ιωάννης Ευστρ. Σηφοστρατουδάκης
12) Εμμανουήλ Κωνσταντουδάκης
13) Αλέξανδρος Γ. Βουγιούκαλος
14) Νικόλαος Χοιρογιαννάκης
15) Γεώργιος Καντήρος (που ακούγετο «Μουστάκος»)
16) Μανούσος Γ. Βουγιούκαλος
17) Παύλος Εμμ. Πολάκης
18) Ιωάννης Λυκάκης
19) Μάρκος Μαρκουτσάκης
20) Ένας ξένος άγνωστος που τον πήρανε για οδηγό από την Επισκοπή
Εκτελεσθείσες γυναίκες
1) Ζαμπία Ιωσήφ Παπαδόσηφου
2) Ελένη Πωλάκη
3) Ξανθίππη Καντήρου
4) Αγγελική Γανταδάκη
5) Αθηνά Τσιβολεδάκη
6) Μαρία Χαιρέτη
7) Αικατερίνη Γιαννακάκη
8) Ευαγγελία Τσιβολεδάκη
9) Φανιά Βλαχάκη (80 χρόνων την σκότωσαν στο κρεβάτι)
Οι Καλλικρατιανοί δεν μπορούσανε να ανοίξουνε μέτωπο με την Γερμανία, όμως τον Σεπτέμβριο του 1944 οι Χαράλαμπος Μ. Μανουσέλης, ο Σπύρος Ν. Γιάνναρης και ο Γιάννης Σπ. Βρανάς επήγανε στη θέση Παπαδιάς το Ρεύμα, νοτιοανατολικά των Νομικιανών κι εσκότωσαν τον Γερμανό λοχία δ/τη στο φυλάκιο Φραγκοκαστέλλου και ένα ακόμα Γερμανό στρατιώτη. Επίσης στις 12 Νοεμβρίου 1944 στη Μάχη στο Κλεφτοπέραμα έδρασαν ηρωικά οι Καλλικρατιανοί, όταν εξόρμησαν οι Γερμανοί κι έπεσαν στον σφακιανό λόχο που είχε διοικητή τον Προκόπη Μπολιώτη από το Ασφένδου και που σκοτώσανε πολλούς Γερμανούς και τους ανάγκασαν να υποχωρήσουνε με σπασμένα μούτρα. Δυστυχώς όμως στη μάχη αυτή εσκοτώθηκε ο καπετάνιος Μανούσος Εμμ. Μανουσέλης από τον Καλλικράτη, ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Σήφης Εμμ. Μανουσέλης από τον Καλλικράτη, ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Σήφης Εμμ. Μανούσακας από την Ίμβρο και ο Λακκιώτης Κουτρούλης Χαράλαμπος καπετάνιος.
Με όλον ότι ο Καλλικράτης έχασε 29 ανθρώπους του και του επυρπώλησαν πάνω από 100 σπίτια, εν τούτοις και στα «Χανιώτικα νέα» δεν αναφέρεται όταν γράφανε τα μαρτυρικά χωριά της γερμανικής κατοχής, μα ακόμα και στο περιοδικό του «ΕΘΝΟΥΣ» «Ιστορία» της 24-2-2011 που αναφέρονται εκατοντάδες μαρτυρικά χωριά δεν αναφέρεται ούτε εκεί ο Καλλικράτης. Έστειλα επιστολές διαμαρτυρίας όπου τα «Χανιώτικα νέα» την δημοσιεύσανε την 1 Μαρτίου 2011, το «ΕΘΝΟΣ» δεν ξέρω εάν και πότε την δημοσίεψε.
Ελπίζω ο δραστήριος δήμαρχος μας να φροντίσει για την εξάλειψη της ιστορικής ηθικής αυτής αδικίας.
Θα ήθελα να εκφράσω την άποψη ότι τόσο για τις ομαδικές εκτελέσεις του Καλλικράτους, όσο και για τις ομαδικές εκτελέσεις της Χ. Σφακίων θα ήτανε ενδεδειγμένο να κάνει μνημόσυνο ο δήμος Σφακίων, κάθε χρόνο. Ένας δίσκος στάρι αρκεί.
Αιωνία σας η μνήμη σεβαστοί μας νεκροί που οι κανίβαλλοι του Χίτλερ έχυσαν τόσο άδικα το αθώο αίμα σας.
(Τα στοιχεία τα έζησε ο ομιλητής, που ήδη εισήρχετο στην εφηβεία, και τα συμπλήρωσε από θετικές πηγές)