Της Gillian Tett
Πόσο ασφαλές και λογικό είναι το σύστημα 5 χρόνια μετά τη Lehman; Οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι, ενώ οι μεγάλες τράπεζες μεγαλύτερες. Η παράλογη εμπιστοσύνη στις κεντρικές τράπεζες και άλλα τρελά που συμβαίνουν στη Χώρα των Θαυμάτων.
Πριν από πέντε χρόνια οι αγορές βυθίστηκαν μαζί με την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων. Γιατί όταν κατέρρευσε η Lehman Brothers, οι επιπτώσεις ήταν τόσο βίαιες που οι επενδυτές αντιμετώπιζαν «6 απίθανα πράγματα πριν το πρωινό» για να παραφράσουμε το Λούις Κάρολ.
Καθώς πλησιάζει, λοιπόν, η επέτειος από την κατάρρευση της Lehman, ας αξιολογήσουμε εάν το σύστημα είναι ασφαλέστερο και πιο λογικό. Και στα δύο η απάντηση είναι «και ναι και όχι». Τα καλά νέα είναι πως η πιθανότητα νέας μεγάλης τραπεζικής κρίσης έχει μειωθεί. Έχουν χαλιναγωγηθεί οι πιο τρελές καινοτομίες, οι τράπεζες έχουν καλύτερη κεφαλαιοποίηση και οι τραπεζικοί είναι πιο προσεκτικοί.
Τα κακά νέα, όμως, είναι ότι το σύστημα εξακολουθεί να είναι εξίσου παράλογο – αν όχι περισσότερο. Υπάρχουν πολλές εξελίξεις που είναι αντιπαραγωγικές, αν όχι επικίνδυνα παράδοξες. Οι επενδυτές αντιμετωπίζουν πλέον έξι νέα τραπεζικά σοκ πριν από το πρωινό στη μετά Lehman εποχή, που θα έκαναν την Αλίκη να απορήσει.
1) Οι μεγάλες τράπεζες είναι μεγαλύτερες, όχι μικρότερες. Όταν κατέρρευσε η Lehman υπήρξε οργή για το γεγονός ότι πολλές δυτικές τράπεζες είχαν αποκτήσει τέτοιο μέγεθος που πλέον ήταν «πολύ μεγάλες για να επιτραπεί η κατάρρευσή τους», δημιουργώντας έτσι μεγάλη συγκέντρωση κινδύνου. Οι μεταρρυθμιστές ζήτησαν διάσπαση των τραπεζών, να γίνουν μικρότερες και να υπάρξει η απολύτως αναγκαία διασπορά. Ορισμένοι αξιωματούχοι, όπως ο Ρίτσαρντ Φίσερ της Fed στο Ντάλας, εξακολουθούν να ζητούν αυτό το τόσο λογικό βήμα. Όπως όμως επισημαίνει και ο Χέντρι Κάουφμαν, ο τραπεζικός κλάδος, ειδικότερα στις ΗΠΑ, είναι πιο συγκεντρωτικός από ποτέ. Αυτό είναι ανησυχητικό, δεδομένου μάλιστα ότι κανείς δεν ξέρει πώς θα μπορέσουν ποτέ οι ρυθμιστικές αρχές να κλείσουν μία πραγματικά μεγάλη τράπεζα.
2) Ο κόσμος του σκιώδους τραπεζικού συστήματος αναλαμβάνει περισσότερη δράση, όχι λιγότερη. Όταν κατέρρευσε η Lehman, οι ρυθμιστικές αρχές ξαφνικά συνειδητοποίησαν ότι αγνοούσαν τη σφαίρα του μη τραπεζικού κόσμου, επιτρέποντας σε σκανδαλώδεις συμπεριφορές να ανθήσουν. Με αυτό το δεδομένο, κάποιος θα περίμενε ότι το σκιώδες τραπεζικό σύστημα θα συρρικνωνόταν. Αλλά όχι. Από το 2008, το μέγεθός του επεκτάθηκε από τα 59 τρισ. δολ. στα 67 τρισ. σύμφωνα με το Financial Stability Board. Και πιθανότατα θα διευρυνθεί ακόμη περισσότερο λόγω των αυστηρότερων τραπεζικών κανόνων που ωθούν περισσότερη χρηματοοικονομική δραστηριότητα στον μη τραπεζικό κόσμο. Το FSB επιμένει ότι έχει καταγραφεί πρόοδος στην εποπτεία του σκιώδους συστήματος. Ας ελπίσουμε ότι έχει δίκιο.
3) Το σύστημα εξαρτάται περισσότερο από ποτέ από την εμπιστοσύνη των επενδυτών στις κεντρικές τράπεζες. Ένα θέμα που προκάλεσε την πιστωτική φούσκα ήταν η υπερβολική εμπιστοσύνη των τραπεζών στους κεντρικούς τραπεζίτες αφενός για να κρατήσουν σε χαμηλά επίπεδα τον πληθωρισμό, αφετέρου για να κατανοήσουν πώς λειτουργεί η χρηματοοικονομική καινοτομία. Η λογική θα υποδείκνυε ότι αυτή η τυφλή πίστη θα είχε μειωθεί μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers. Αλλά όχι. Πλέον, η πορεία όλων των τοποθετήσεων στηρίζεται στην ευτυχή πεποίθηση των επενδυτών ότι οι κεντρικές τράπεζες ξέρουν τι κάνουν με την ποσοτική χαλάρωση, ακόμη κι αν κανείς δεν το έχει ξαναδοκιμάσει, τουλάχιστον όχι σε τέτοια κλίμακα, ούτε ξέρει πώς θα βγει από αυτήν την κατάσταση.
4) Οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι. Η κρίση της Lehman Brothers πυροδότησε τη λαϊκή οργή ενάντια στην πλούσια ελίτ. Έτσι βγήκαν στην επιφάνεια το Tea Party, το κίνημα Occupy Wall Street και άλλες ομάδες διαμαρτυρίας. Η ελίτ, όμως, δεν έχασε τον πλούτο της. Αντιθέτως, μία από τις συνέπειες της ποσοτικής χαλάρωσης (που έχει περάσει σχεδόν απαρατήρητη) είναι πως με την άνοδο των αξιών ευνοείται η πλούσια ελίτ, διευρύνοντας την ανισότητα. Η Τράπεζα της Αγγλίας για παράδειγμα υπολογίζει ότι το 40% του οφέλους από την ποσοτική χαλάρωση απορροφήθηκε από το ανώτερο 5%, εκ του οποίου και οι εν λόγω τραπεζίτες.
5) Οι τραπεζικοί διώχθηκαν, αλλά όχι για την πιστωτική φούσκα. Μετά την κατάρρευση της Lehman, οι πολιτικοί ζήτησαν τη δίωξη των τραπεζιτών. Αρχικά φάνηκε κιόλας ότι κάτι θα μπορούσε να γίνει. Εξάλλου, περίπου 2.000 επαγγελματίες του χρηματοοικονομικού κλάδου καταδικάστηκαν μετά την κρίση της δεκαετίας του 1990 στις ΗΠΑ. Ενώ, όμως, υπήρξαν ισχυρές προσωπικότητες του χρηματοοικονομικού κλάδου στους οποίους μπήκαν χειροπέδες, ο λόγος δεν ήταν θέματα που σχετίζονται με την πιστωτική φούσκα (δείτε τις υποθέσεις των Bernie Madoff, Alan Stanford, Raj Rajaratnam, Rajat Gupta και άλλων).
6) Η Fannie και η Freddie ζουν και βασιλεύουν. Το 2008 φαινόταν αυτονόητο ότι σάπιοι οργανισμοί όπως η Fannie Mae και η Freddie Mac θα προχωρούσαν σε μεταρρυθμίσεις. Η κρίση στους δύο αυτούς κρατικούς οργανισμούς για την αγορά κατοικιών, άλλωστε, ξεκίνησε τα αλυσιδωτά γεγονότα που οδήγησαν στο σοκ της Lehman. Πέντε χρόνια αργότερα, όμως, η Fannie και η Freddie είναι πιο κατοχυρωμένες από ποτέ και αντιστοιχούν στο 90% της αμερικανικής αγοράς ενυπόθηκων δανείων (από 60% μέχρι πρότινος).
Ο αισιόδοξος παρατηρητής θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι αυτοί οι έξι παράγοντες είναι απλώς προσωρινές στρεβλώσεις. Ορισμένοι ίσως επιμείνουν μάλιστα ότι είναι αναπόφευκτες. Η αγορά κατοικιών, για παράδειγμα, θα είχε υποφέρει σημαντικά εάν δεν υπήρχαν η Fannie και η Freddie που ανέλαβαν τα ενυπόθηκα δάνεια. Αν μη τι άλλο, όμως, τα θέματα αυτά αποτελούν τρανό παράδειγμα των ακούσιων επιπτώσεων του νόμου και ισχυρή υπενθύμιση του τεράστιου όγκου εργασίας που μένει να γίνει ώστε να έχουμε έναν χρηματοοικονομικό κόσμο λογικό και ασφαλή.
