Θέλοντας να ολοκληρώσουμε χρονολογικά τα ιστορικά- πολεμικά τραγούδια που αφορούν τα Σφακιά και τους κατοίκους τους μέχρι και την τελευταία πολεμική περίοδο, καταφύγαμε στο βιβλίο του συνεπαρχιώτη Νίκου Ψαρού, που έχει τίτλο «Ριζίτικα του καιρού μας». «Σηκώνει» βέβαια συζήτηση, αν μπορούν να ονομαστούν «ριζίτικα» με την κανονική έννοια της λέξεως οι στίχοι σύγχρονων ριμαδόρων. Μα η απάντηση είναι καταφατική, αν σκεφθεί κανείς πώς οι αντίστοιχοι των περασμένων αιώνων δεν έκαναν κι εκείνοι τίποτε άλλο, παρά να συνταιριάζουν σε δεκαπεντασύλλαβα περιστατικά της εποχής τους.
Του Πάρι Στ. Κελαιδή
Στην αντίθετη πάλι παρατήρηση πως αυτά τα τραγούδια βγήκαν καθυστερημένα, η απάντηση και πάλι είναι ότι το ίδιο γινόταν και παλιά. Το τραγούδι π.χ. του Δασκαλογιάννη, λέει ο ίδιος ο ριμαδόρος στους στίχους του, ότι δημιουργήθηκε 16 χρόνια μετά τα γεγονότα. Ο Ν. Ψαρός που είανι από το Ασκύφου κι εργαζόταν τα τελευταία χρόνια στη Γερμανία, ζει με την ανάμνηση της επαρχίας μας. Κι όλο το βιβλίο του αναδίδει Σφακιά- και Κρήτη, γενικότερα.
Για να τηρηθεί η ομοιομορφία στη συλλογή μας, χρειάζεται σχόλια στο κάθε τραγούδι. Γι’ αυτό παρακαλέσαμε τον ποιητή να σημειώσει μόνος του μερικά λόγια που να επεξηγούν τους στίχους του, δηλαδή τα γεγονότα που τον ώθησαν να τους γράψει. Και καταχωρούνται εδώ, όπως μας τα’ στειλε. (Γι’ αυτό τα επόμενα σχόλια είναι γραμμένα από …χέρι ποιητή. Μόνο οι επεξηγήσεις των λέξεων είναι του συγγραφέα του βιβλίου).
Είχεν – τα σπούρδα στο λαιμό
Είχεν- τα σπούρδα στο λαιμό τ’ αυτιά των σκοτωμένων
και Χάρος ήταν λόγιαζε και Χάρο δεν εψήφα
του Χίτλερη ο διαλεχτός, καβάλα στο πουλάρι.Μ’ ο Τσόντος τον ανήμενε με τα χοντρά κουφέτα
κι εξάμωσέ του όμορφα κι εκέντησέ του ντρέτα
κι’ εκέρασέ τονε, καλά…
Σαν πέφταν οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές, ο Τσοντοστρατής ήταν εγκατεστημένος κοντά στο Μάλεμε. Αλλά το ντουφέκι που είχε δεν ήταν όπλο του καιρού του, μα του καιρού του παππού του… και έβαλε : Με καψουλάκι στο γαρέφαλο, καπνερό μπαρουτάκι και ψιλά σκαγάκια. Για τσίχλες έκανε μα για φτερωτούς δράκους… ο Θεός μόνο αν ήθελε. Το μπαρούτι καθόλου δεν το λυπήθηκε, αντί για ψιλά σκάγια έβαλε χοντρές στιβανόμπροκες, έκατσε μέσα στα κλαδιά και με δράκου καρδιά ανήμενε τους δράκους.
Και παρουσιάστηκε ξεμοναχιασμένος ένας καβαλάρης σ’ ένα ξέστρωτο πουλάρι, με περασμένα ανθρώπινα αυτιά σ’ ένα σύρμα και κρεμασμένα στο λαιμό του. Κι ο Θεός ήθελε… κι έσπασε ο πετεινός το καψούλι και πήρε φωτιά το μπόλικο μπαρούτι κι η τετράπαλια πατρώνα δεν έσκασε μα δούλεψε τέλεια και καλά, όπως και τον καιρό της Τουρκιάς. Κι ο Τσόντος, πια είχε αυτόματο.
Μερικές λέξεις: Είχεν- τα σπούρδα στο λαιμό= τα είχε σαν περιδέραιο στο λαιμό του (σπούρδα = ορμαθός, κρεμανταλιά). Ψηφώ- υπολογίζω, λογαριάζω. Ανημένω- περιμένω. Ξαμώνω= σκοπεύω. Κεντώ= πυροβολώ. Ντρέτα= ίσια.