Σε πεδίο αντιπαραθέσεων με πλούσιο παρασκήνιο εξελίσσεται η διοργάνωση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδοξίας που θα πραγματοποιηθεί στα Χανιά από τις 16 έως τις 27 Ιουνίου.
Τα θέματα που θα συζητηθούν, ο τρόπος εκπροσώπησης των Εκκλησιών, η ίδια η ονομασία της Συνόδου (που δεν θα λέγεται «Οικουμενική»), ακόμα και η επιλογή της Κρήτης για τη διοργάνωσή της εγείρουν ζωηρές διαμάχες, με στρατόπεδα περιχαρακωμένα γύρω από τις διαφορετικές απόψεις μεταξύ «οικουμενιστών» και «υπερορθόδοξων», και ο καβγάς έχει ανάψει για τα καλά σε ένα παράλληλο σύμπαν εκκλησιαστικών και παραεκκλησιαστικών κύκλων.
Το μείζον ζήτημα που προκαλεί αντιδράσεις είναι η προσπάθεια προσέγγισης των Εκκλησιών που έχουν ως βάση τον χριστιανισμό.
Βασικοί εκφραστές της επιδίωξης αυτής είναι τόσο ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος όσο και ο Πάπας Φραγκίσκος. Η κοινή τους εμφάνιση στη Λέσβο και κυρίως η κοινή διακήρυξη που μιλά για την «ανάγκη πλήρους ενότητας όλων των χριστιανών», όσο κι αν γεμίζουν με ελπίδα δισεκατομμύρια ανθρώπους, εν τούτοις προκαλούν… αναφυλαξία σε συντηρητικούς κύκλους και των δύο Εκκλησιών.
Ανοιχτά ωστόσο παραμένουν και ζητήματα ισχύος μεταξύ των ίδιων των ορθόδοξων ιεραρχών, τα οποία αναμένεται να αποτυπωθούν τόσο στην Πανορθόδοξη Σύνοδο όσο και κατά το διάστημα που απομένει μέχρι τη διεξαγωγή της.
Στην Ελλάδα οι αντιδράσεις εκπορεύονται από τους… συνήθεις υπόπτους υπερσυντηρητικούς ιεράρχες Πειραιώς Σεραφείμ και Καλαβρύτων Αμβρόσιο, οι οποίοι με επιστολές τους στην Ιερά Σύνοδο και τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο ζητούν να μη συμμετάσχει η Εκκλησία της Ελλάδος στην επικείμενη Σύνοδο.
Ο Πειραιώς Σεραφείμ στέκεται ιδιαίτερα στην ονομασία της Συνόδου, καθώς λέγεται Πανορθόδοξη και όχι Οικουμενική, αφού είναι η πρώτη που γίνεται μετά το Σχίσμα των Εκκλησιών (1054 μ.Χ.).
Ο Πειραιώς εναντιώνεται στην έμμεση αναγνώριση των άλλων «αιρετικών» Εκκλησιών, ενώ είναι εξοργισμένος και με την πρόβλεψη για την ύπαρξη εκπροσώπων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας με την ιδιότητα των παρατηρητών της Συνόδου στην Κρήτη.
Συγκεκριμένα αναφέρει ότι «η αποκοπή των αιρετικών από το σώμα της Εκκλησίας δεν απομειώνει την οικουμενικότητά της» και πως ουδέποτε οι πατέρες της Εκκλησίας διανοήθηκαν να καλέσουν «καταδικασμένους αιρετικούς» ώστε να προσδώσουν οικουμενικότητα στις Συνόδους.
Η… πονηρή διατύπωση
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Αμβρόσιος χαρακτηρίζει «συνονθύλευμα αιρέσεων» τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και «πονηρή» τη διατύπωση του τελευταίου θέματος της επικείμενης Συνόδου περί των σχέσεων της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο.
Ο μητροπολίτης Καλαβρύτων βάλλει ευθέως και κατά της απόφασης να γίνει η Σύνοδος στην Κρήτη, καθώς τονίζει πως η συγκεκριμένη επιλογή αποτελεί μεγάλη ταπείνωση της Εκκλησίας της Ελλάδος, ενώ ανοίγει ξανά το ζήτημα των αυτόνομων Εκκλησιών και μητροπόλεων (Κρήτη, Δωδεκάνησα), που αποτελεί πάγια διαμάχη μεταξύ Ελλαδικής Εκκλησίας και Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Στις 14 Αυτοκέφαλες Εκκλησίες που θα εκπροσωπηθούν στην επικείμενη Σύνοδο περιλαμβάνονται το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τα Πατριαρχεία Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων, Μόσχας, Σερβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας και Γεωργίας, καθώς και οι Εκκλησίες Ελλάδος, Κύπρου, Πολωνίας, Αλβανίας και Τσεχίας-Σλοβακίας.
Αυτόνομες επίσης είναι οι Εκκλησίες της Αυστραλίας, της Φινλανδίας και της Εσθονίας, των οποίων όμως η αυτονομία δεν αναγνωρίζεται επισήμως από το Οικουμενικό Πατριαρχείο (σ.σ. το αυτόνομο των Εκκλησιών και η ανακήρυξή του είναι μεταξύ των θεμάτων της Συνόδου).
Η Κρήτη, που επελέγη ως τόπος της διοργάνωσης, δεν υπάγεται στην Εκκλησία της Ελλάδος, αλλά απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και έχει δικό της αρχιεπίσκοπο.
Η προετοιμασία και ο καθορισμός των θεμάτων της Συνόδου δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση, αφού η σχετική συζήτηση έχει ξεκινήσει από τη δεκαετία του ’70.
Τελικά οι εκπρόσωποι των Εκκλησιών συμφώνησαν στις παρακάτω θεματικές ενότητες:
■ Η αποστολή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο
■ H Ορθόδοξη Διασπορά
■ Το αυτόνομο στην Ορθόδοξη Εκκλησία και η ανακήρυξή του
■ Το μυστήριο του γάμου και τα κωλύματα αυτού
■ Η σπουδαιότητα της νηστείας και η τήρηση αυτής σήμερα
■ Οι σχέσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τον λοιπό χριστιανικό κόσμο
Ωστόσο, οι πιο ζωηρές συζητήσεις έγιναν για τα θέματα που τελικώς έμειναν εκτός της ατζέντας της Συνόδου.
Μείζον θέμα αποτελεί η σειρά κατάταξης των Εκκλησιών (τα περιβόητα «Δίπτυχα»), η οποία μέχρι σήμερα καθορίζεται όχι με την παλαιότητα της ίδρυσης κάθε Εκκλησίας αλλά με πιο σύνθετα κριτήρια που προκαλούν προστριβές.
Μεγάλες αντιπαραθέσεις υπήρξαν επίσης για το θέμα των ημερολογίων.
Κάποιες από τις Ορθόδοξες Εκκλησίες (Ρωσία, Ιεροσόλυμα) χρησιμοποιούν ακόμα το ιουλιανό ημερολόγιο, ενώ το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι περισσότερες Εκκλησίες χρησιμοποιούν πλέον το γρηγοριανό.
Μάλιστα κάποια στιγμή έπεσε στο τραπέζι και το θέμα του μόνιμου κοινού εορτασμού του Πάσχα με την Καθολική Εκκλησία, που όμως αποσύρθηκε πολύ γρήγορα μαζί με όλο το θέμα των ημερολογίων από την ατζέντα της Συνόδου.
Μεγάλη συζήτηση γίνεται και για την αντιπροσωπευτικότητα ως προς τη διεξαγωγή της Συνόδου.
Σύμφωνα με τον εσωτερικό κανονισμό της Συνόδου, κάθε μία από τις 14 Αυτοκέφαλες Εκκλησίες που θα συμμετάσχουν θα εκπροσωπείται από τον επικεφαλής της και ακόμα 24 ιεράρχες, εκπροσώπους των τοπικών Εκκλησιών που υπάγονται σε αυτή, χωρίς όμως να έχει καθοριστεί ενιαίος δεσμευτικός τρόπος για την επιλογή των μελών κάθε αντιπροσωπείας.
Δρακόντεια μέτρα
Με βάση τους κανόνες της Συνόδου, για να ληφθεί απόφαση επί κάποιου θέματος απαιτείται ομοφωνία. Ωστόσο, κάθε αντιπροσωπεία εκ των 14 Αυτοκέφαλων Εκκλησιών θα έχει μόνο μία ψήφο στη Σύνοδο.
Η ψήφος αυτή θα προκύπτει από εσωτερική ψηφοφορία των 25 μελών κάθε αντιπροσωπείας με απλή πλειοψηφία.
Συνεπώς, ο τρόπος επιλογής των μελών που θα συνοδεύουν κάθε έναν από τους επικεφαλής των Εκκλησιών παίζει καθοριστικό ρόλο και για την τελική έκβαση της Συνόδου, γεγονός που έχει προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις, με μητροπολίτες και επισκόπους να μιλούν για αποκλεισμό της διαφορετικής άποψης.
Ο σχεδιασμός για τη διοργάνωση στην Κρήτη έχει ξεκινήσει εδώ και έναν μήνα και η φύλαξη τόσων υψηλών προσκεκλημένων αποτελεί πονοκέφαλο για τη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση του νησιού, ενώ σχεδιάζονται δρακόντεια μέτρα ασφαλείας μέσα και γύρω από το κτίριο της Ορθόδοξης Ακαδημίας Κρήτης, στο Κολυμπάρι Χανίων, όπου θα πραγματοποιηθεί η Σύνοδος και θα διαμένουν οι ιεράρχες.
Οι συνολικός αριθμός συμμετεχόντων θα ξεπεράσει τους 500, ενώ για κάποιους από αυτούς υπάρχει ειδική μέριμνα από τις υπηρεσίες ασφαλείας των χωρών τους (π.χ. ΗΠΑ, Ρωσία), που φυσικά θέλουν να έχουν τον πρώτο λόγο στην κατάρτιση των μέτρων φύλαξης.
Βραχνά αποτελεί και η προγραμματισμένη μετάβαση όλων των ιεραρχών από τα Χανιά στο Ηράκλειο την Κυριακή της Πεντηκοστής (19 Ιουνίου), όπου θα τελεσθεί συλλείτουργο του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου και όλων των προκαθημένων στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Μηνά.
Το «παρών» στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο θα δώσει εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, ενώ είναι πολύ πιθανό στην έναρξη της Συνόδου να βρίσκεται και ο πρωθυπουργός.
Διαπίστευση για τη Σύνοδο έχουν ζητήσει περισσότεροι από 300 δημοσιογράφοι από όλο τον κόσμο, ενώ οι εργασίες θα πραγματοποιηθούν στις πέντε επίσημες γλώσσες της Συνόδου (ελληνικά, ρωσικά, γαλλικά, αγγλικά και αραβικά).
Οπως ήταν μάλλον αναμενόμενο, οι εργασίες της Συνόδου δεν θα είναι ανοιχτές στους δημοσιογράφους, αλλά στο τέλος κάθε μέρας θα γίνεται αναλυτική ενημέρωση με συνέντευξη Τύπου.
Η τελευταία Οικουμενική Σύνοδος συνεκλήθη πριν από περίπου 1.300 χρόνια (787 μ.Χ.) στη Νίκαια της Βιθυνίας.
Κεντρικό ζήτημα της εποχής ήταν η εικονομαχία και η Σύνοδος αποφάσισε την αναστήλωση των εικόνων, προσπαθώντας να δώσει τέλος σε μια ιδιαίτερα αιματηρή και σκοτεινή περίοδο του χριστιανισμού.
Στις Οικουμενικές Συνόδους αποδίδεται ιστορικά ο ρόλος του ανώτατου εκκλησιαστικού σώματος, του οποίου οι αποφάσεις δεν αμφισβητούνται παρά μόνον «εκ Θεού».
Ως θέλημα Θεού εξάλλου εξηγείται από τους αντίμαχους του «Οικουμενισμού» το γεγονός ότι δεν κατάφερε να διοργανωθεί έκτοτε αντίστοιχη συνάντηση των ηγετών της Εκκλησίας.
Φυσικά από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι της Ιστορίας και της θρησκείας. Το 1054 οι αντιπαραθέσεις ισχύος μεταξύ των Πατριαρχείων Κωνσταντινούπολης και Ρώμης οδήγησαν στο Σχίσμα και τη δημιουργία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
Παρά τους ακραιφνείς χαρακτηρισμούς περί «αιρετικών» που διατυπώνουν οι συντηρητικοί ιεράρχες, η συγκεκριμένη «αίρεση» αριθμεί πλέον 1,2 δισ. πιστούς και ασφαλώς η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν μπορεί να κάνει πως δεν το βλέπει.
Το αντίθετο, μάλιστα, οι προσπάθειες των τελευταίων χρόνων είναι να βρεθεί κοινός βηματισμός μπροστά στα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας.
Η ονομασία
Ως ελάχιστο δείγμα σεβασμού, λοιπόν, η επικείμενη Σύνοδος δεν θα μπορούσε να ονομαστεί «Οικουμενική» αλλά μόνο των Ορθόδοξων Εκκλησιών.
Επισήμως πάντως ο ίδιος ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχει εξηγήσει πως η Σύνοδος δεν ονομάζεται «Οικουμενική», καθώς «δεν θα αντιμετωπίσει ζητήματα Ορθοδόξου δόγματος και αλήθειας της χριστιανικής διδασκαλίας, αλλά έχει στόχο να αναδείξει την ενότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας».
Ωστόσο, είναι προφανές πως πίσω από την ονομασία γίνεται προσπάθεια να αποφευχθούν οι κίνδυνοι που θα τίναζαν στον αέρα μια τόσο σημαντική συνάντηση, η οποία αποτελεί προσωπικό στοίχημα και για τον ίδιο.
Εκτός από τις επιθέσεις που δέχονται οι επικεφαλής των Εκκλησιών από τους πολέμιους του «Οικουμενισμού», έχουν να αντιμετωπίσουν και τις μεταξύ τους έριδες και αντιπαραθέσεις. Κάποιοι εκ των συμμετεχόντων πατριαρχών, αν και συμφώνησαν στη διοργάνωση της Πανορθόδοξης Συνόδου, εν τούτοις έχουν προσπαθήσει να χαμηλώσουν τον πήχη και τη σημασία της, προσπαθώντας να περιορίσουν την εμβέλεια που δίνει η διοργάνωσή της στον προεδρεύοντα Οικουμενικό Πατριάρχη.
Στην κατηγορία αυτή υπάγονται ο Αλέξιος της Μόσχας και οι Εκκλησίες-δορυφόροι της Ρωσίας, όπως εκείνη της Σερβίας.
Οι «Νέες Χώρες»
Ομως και οι σχέσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος με το Οικουμενικό Πατριαρχείο χαρακτηρίζονταν πάντα από ψυχρότητα, με κομβικότερο ζήτημα το θέμα των «Νέων Χωρών».
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια υπάρχει σαφώς καλύτερο κλίμα, γεγονός που αποτυπώθηκε και στην κοινή παρουσία Ιερώνυμου και Βαρθολομαίου στη Λέσβο.
Αντίθετα, πολεμικό είναι το κλίμα μεταξύ του Πατριάρχη Αντιοχείας Ιωάννη και του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλου για το θέμα της πνευματικής δικαιοδοσίας επί της Μητρόπολης του Κατάρ.
Το θέμα του ελέγχου της μητρόπολης στη χώρα των σεΐχηδων (που έχει προφανώς οικονομικές προεκτάσεις) έχει προκαλέσει μεγάλη ένταση μεταξύ των δύο Εκκλησιών.
Γεγονός είναι ότι και οι δύο ιεράρχες εκπροσωπούν χριστιανικούς πληθυσμούς που δοκιμάζονται υπό το βάρος πολέμων (Συρία, Παλαιστίνη), εν τούτοις ο καβγάς δεν λέει να κοπάσει.
Ο Αντιοχείας Ιωάννης έχει θέσει ως απαραίτητη προϋπόθεση την εξεύρεση λύσης στο συγκεκριμένο ζήτημα προκειμένου να συμμετάσχει στη Σύνοδο, ενώ απειλεί πως ακόμα και αν παραστεί, δεν πρόκειται να προσυπογράψει τις αποφάσεις της Συνόδου εάν δεν έχει ικανοποιηθεί το αίτημά του.