του Τζόζεφ Στίγκλιτς για το Project Syndicate
Ενώ ταξίδευα σε όλον τον κόσμο τις τελευταίες εβδομάδες, μου έθεταν επανειλημμένα δύο ερωτήματα: Είναι δυνατόν να νικήσει την προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών ο Ντόναλντ Τραμπ; Και πώς σημείωσε τέτοια πρόοδο η υποψηφιότητά του σε πρώτο στάδιο;
Σχετικά με το πρώτο ερώτημα, αν και η πολιτική πρόβλεψη είναι πιο δύσκολη από την οικονομική, οι πιθανότητες είναι έντονα υπέρ της Χίλαρι Κλίντον. Ωστόσο, το ντέρμπι για τον αγώνα της προεδρίας (τουλάχιστον μέχρι πολύ πρόσφατα) υπήρξε ένα μυστήριο: Η Κλίντον είναι μια από τις πιο ικανές και καλύτερα προετοιμασμένες προεδρικές υποψηφίους που είχαν οι ΗΠΑ, ενώ ο Τραμπ είναι ένας από τους λιγότερο ικανούς και ο χειρότερα προετοιμασμένος. Επιπλέον, η εκστρατεία του Τραμπ έχει επιβιώσει από τη συμπεριφορά του, η οποία θα είχε καταστρέψει τις πιθανότητες κάποιου υποψηφίου στο παρελθόν.
Επομένως, γιατί να παίζουν ρώσικη ρουλέτα οι Αμερικάνοι (γιατί αυτό σημαίνει η έστω μια στις έξι πιθανότητες να κερδίσει ο Τραμπ); Οι εκτός των ΗΠΑ θέλουν να ξέρουν την απάντηση, γιατί το αποτέλεσμα επηρεάζει και αυτούς, παρόλο που δεν έχουν καμία επιρροή πάνω του.
Και αυτό μας οδηγεί στη δεύτερη ερώτηση: γιατί το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα πρότεινε έναν υποψήφιο που ακόμα και οι ηγέτες του απέρριψαν;
Προφανώς, πολλοί παράγοντες βοήθησαν τον Τραμπ να κερδίσει τους 16 κύριους ρεπουμπλικάνους ανταγωνιστές του για να προχωρήσει τόσο μακριά. Οι προσωπικότητες έχουν σημασία και κάποιοι άνθρωποι φαίνεται να συμπαθούν την σε στυλ ριάλιτι εκπομπής προσωπικότητα του Τραμπ. Αλλά πολλοί βαθύτεροι παράγοντες φαίνεται να έχουν επίσης συμβάλλει σε αυτήν την αμφίροπη προεδρική κούρσα. Αρχικά, πολλοί Aμερικάνοι είναι οικονομικά σε χειρότερη κατάσταση από ότι ήταν πριν από ένα τέταρτο του αιώνα. Το διάμεσο εισόδημα των εργαζομένων ανδρών με πλήρες ωράριο είναι χαμηλότερο από ότι ήταν πριν από 42 χρόνια και είναι όλο και πιο δύσκολο για αυτούς με περιορισμένη εκπαίδευση να βρουν μια δουλειά πλήρους ωραρίου που δίνει αξιοπρεπείς μισθούς.
Μάλιστα, οι πραγματικοί (προσαρμοσμένοι βάσει πληθωρισμού) μισθοί στο κατώτατο επίπεδο της κατανομής του εισοδήματος είναι περίπου εκεί που βρισκόντουσαν και πριν από 60 χρόνια. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το ότι ο Τραμπ βρίσκει ένα μεγάλο, δεκτικό ακροατήριο όταν λέει ότι η κατάσταση της οικονομίας είναι σαθρή. Αλλά ο Τραμπ κάνει λάθος τόσο στη διάγνωση όσο και στη συνταγή. Η αμερικάνικη οικονομία στο σύνολό της έχει σημειώσει πρόοδο τις τελευταίες έξι δεκαετίες: το ΑΕΠ έχει σχεδόν εξαπλασιαστεί. Οι καρποί όμως αυτής της ανάπτυξης έχουν πάει σε σχετικά λίγους, στην κορυφή- σε ανθρώπους όπως ο Τραμπ, εν μέρει λόγω των μεγάλων φορολογικών περικοπών που ο ίδιος θέλει να επεκτείνει και να εμβαθύνει.
Την ίδια στιγμή, οι μεταρρυθμίσεις που οι πολιτικοί ηγέτες υποσχέθηκαν ότι θα εξασφαλίσουν ευημερία σε όλα τα επίπεδα- όπως το εμπόριο και η οικονομική φιλελευθεροποίηση- δεν έχουν προσφέρει τα αναμενόμενα. Κάθε άλλο. Και εκείνοι των οποίων το βιοτικό επίπεδο έχει μείνει στάσιμο ή έχει πέσει, έχουν καταλήξει σε ένα απλό συμπέρασμα: Οι αμερικάνοι πολιτικοί ηγέτες ή δεν ήξεραν για το τι μιλούσαν, ή έλεγαν ψέματα (ή και τα δύο)
Ο Τραμπ θέλει να αποδώσει την ευθύνη για όλα τα προβλήματα της Αμερικής στο εμπόριο και στη μετανάστευση. Κάνει λάθος. Οι ΗΠΑ θα είχαν να αντιμετωπίσουν την αποβιομηχάνιση ακόμα και χωρίς το πιο ελεύθερο εμπόριο: η παγκόσμια απασχόληση στον τομέα της παραγωγής έχει μειωθεί, με τα κέρδη της παραγωγικότητας να υπερβαίνουν την αύξηση της ζήτησης.
Όταν οι εμπορικές συμφωνίες απέτυχαν, δεν ήταν επειδή οι ΗΠΑ εξαπατήθηκαν από τους εμπορικούς εταίρους τους• ήταν επειδή οι εμπορικές δραστηριότητες των ΗΠΑ διαμορφώθηκαν από τα εταιρικά συμφέροντα. Οι εταιρείες της Αμερικής έχουν σημειώσει πρόοδο και είναι οι Ρεπουμπλικάνοι που έχουν εμποδίσει τις προσπάθειες για την διασφάλιση του ότι οι Αμερικάνοι, των οποίων η κατάσταση έχει επιδεινωθεί από τις εμπορικές συμφωνίες, θα μοιραστούν τα οφέλη.
Έτσι, πολλοί αμερικανοί νιώθουν χτυπημένοι από δυνάμεις που δεν μπορούν να ελέγξουν, οδηγώντας τους σε αποτελέσματα που είναι σαφώς άδικα. Παλιές αξιώσεις- ότι η Αμερική είναι η γη των ευκαιριών και ότι κάθε γενιά θα είναι σε καλύτερη κατάσταση από την προηγούμενη- έχουν αμφισβητηθεί. Η παγκόσμια οικονομική κρίση μπορεί να είχε συμβολίσει ένα σημείο καμπής για πολλούς ψηφοφόρους: Η κυβέρνησή τους έσωσε τους πλούσιους τραπεζίτες που έφεραν τις ΗΠΑ στο χείλος της καταστροφής, ενώ φαίνεται να μην έκανε τίποτα απολύτως για τα εκατομμύρια των απλών αμερικανών που έχασαν τις δουλειές και τα σπίτια τους. Το σύστημα όχι μόνο έφερε άδικα αποτελέσματα, αλλά φαινόταν και στημένο για να έχει αυτήν την κατάληξη.
Η υποστήριξη στον Τραμπ βασίζεται, τουλάχιστον εν μέρει, στη γενικευμένη οργή που απορρέει από την απώλεια εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση. Οι προτεινόμενες πολιτικές του Τραμπ όμως, θα έκαναν μια άσχημη κατάσταση ακόμα χειρότερη. Σίγουρα άλλη μια διάχυση του πλούτου προς τα κάτω, του είδους που υπόσχεται, με φορολογικές περικοπές που αποσκοπούν σχεδόν αποκλειστικά στους πλούσιους αμερικάνους και στις επιχειρήσεις, δεν θα έφερνε καλύτερα αποτελέσματα από την τελευταία φορά που αυτή η πολιτική δοκιμάστηκε.
Στην πραγματικότητα, η έναρξη ενός εμπορικού πολέμου με την Κίνα, το Μεξικό και άλλους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ, όπως ο Τραμπ υπόσχεται, θα έκανε όλους τους Αμερικάνους πιο φτωχούς και θα δημιουργούσε νέα εμπόδια στην παγκόσμια συνεργασία που χρειάζεται, για να αντιμετωπιστούν κρίσιμα παγκόσμια προβλήματα, όπως το Ισλαμικό Κράτος, η παγκόσμια τρομοκρατία και η κλιματική αλλαγή. Η χρησιμοποίηση των χρημάτων που θα μπορούσαν να επενδυθούν στην τεχνολογία, την εκπαίδευση ή στις υποδομές για να χτιστεί ένα τείχος μεταξύ των ΗΠΑ και του Μεξικού είναι διπλά δαπανηρή σπατάλη πόρων.
Αυτό οδηγεί σε ένα δεύτερο μήνυμα: Πρέπει να ξαναγράψουμε τους κανόνες της οικονομίας ξανά, αυτήν τη φορά για να εξασφαλίσουμε ότι θα επωφεληθούν οι απλοί πολίτες. Οι πολιτικοί στις ΗΠΑ και αλλού, οι οποίοι αψηφούν αυτό το μάθημα θα πρέπει να λογοδοτήσουν. Η αλλαγή εμπεριέχει κίνδυνο, αλλά το φαινόμενο-Τραμπ- και μερικές παρόμοιες πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη- έχουν αποκαλύψει τους πολύ μεγαλύτερους κινδύνους που προέρχονται από το να μην λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψιν αυτό το μήνυμα: διχασμένες κοινωνίες, δημοκρατίες που υπονομεύονται και οικονομίες που αποδυναμώνονται.
Μετάφραση για το TPP: Νικολέττα Αλεξανδρή