Του Γιάννη Σιώτου *
Τελικά σε αυτόν τον τόπο η μνήμη έχει ημερομηνία λήξης. Με την ίδια ευκολία που ξεχνάμε, εξίσου εύκολα ενθουσιαζόμαστε και απογοητευόμαστε. Με την ίδια έκπληξη που αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα όταν αναφύονται, έτσι απορημένα αντιμετωπίζουμε τις «λύσεις» που προωθούν οι ηγεσίες.
Φαίνεται ότι έχουμε κρυφτεί πίσω από τις λέξεις «ρεαλισμός», «σωσίβιο», «ανάγκη», «καταστροφή» για να ερμηνεύουμε και να δικαιολογούμε. Και για αυτό είμαστε απρόθυμοι να ανατρέξουμε στις μνήμες του πρόσφατου παρελθόντος και να ανασύρουμε γνώσεις από τα σεντούκια της Ιστορίας για να αντιμετωπίσουμε το παρόν. Ισως φοβόμαστε ότι το παρελθόν θα αποκαλύψει τις ευθύνες που έχουμε απέναντι στο παρόν. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, στο χθες δεν βρίσκουμε μόνο τις απαντήσεις στα προβλήματα του σήμερα αλλά και μεζούρες για να μετράμε το… μπόι μας.
Πραγματικά θα εκπλαγεί κανείς για τον πλούτο γνώσεων και εμπειριών που υπάρχουν στα σεντούκια της Ιστορίας. Μπορείς να βρεις τα πάντα. Ακόμα και ιστορίες για «κόκκινα» δάνεια και πρώτες κατοικίες. Πρέπει να εξερευνήσεις για να ανακαλύψεις ότι όλα όσα λέγονται και παζαρεύονται σήμερα, είναι επαναλήψεις του παρελθόντος.
Για παράδειγμα, από τα κιτρινισμένα χαρτιά της Ιστορίας διαπιστώνεις ότι χαρακτηρισμοί όπως «επιπόλαιοι», «απατεώνες», «κακοπληρωτές», που χρησιμοποιούνται σήμερα για να δικαιολογηθούν οι αρπαγές περιουσιών, έχουν αξιοποιηθεί -για τον ίδιο σκοπό- από τα μέσα του 19ου αιώνα. Επίσης συνειδητοποιείς ότι, τότε όπως και σήμερα, διαπόμπευαν χιλιάδες ανθρώπων χαρακτηρίζοντάς τους «εχθρούς της κοινωνίας» για να απενοχοποιηθεί μια δράκα τραπεζιτών που ήθελε να αρπάξει το βιος των αδύναμων.
Αντιλαμβάνεσαι, συνάμα, ότι και τότε η ελίτ έστησε μια τεράστια βιομηχανία πώλησης δανείων, κατασχέσεων, πλειστηριασμών για να γίνει ακόμα πλουσιότερη. Βλέπεις ότι, όπως και τότε, έτσι και σήμερα οι ισχυροί λοιδόρησαν ανθρώπους για να κρύψουν τις δικές τους ανεπάρκειες -πολιτικές και ηθικές- και για να μετακυλήσουν τη λύση προβλημάτων που οι ίδιες προκάλεσαν στους αδύναμους. Ακόμα και το «μαζί τα φάγαμε» είχε αξιοποιηθεί προκειμένου να λεηλατηθούν περιουσίες ανθρώπων που δεν είχαν τα προνόμια των ελίτ.
Στο σεντούκια της Ιστορίας εκτός από ιστορίες αρπαγών και λεηλασιών μπορεί να βρει κανείς και ιστορίες με… λύσεις. Δηλαδή με πολιτικές που εφαρμόστηκαν προκειμένου να αποφευχθεί η βίαιη αναδιανομή εισοδήματος που είναι το αποτέλεσμα όλων των συμφωνιών που περιέχουν όρους, προϋποθέσεις, αστερίσκους και παραρτήματα.
Ιστορίες τέτοιες μπορεί να βρει κανείς τόσο στο εγγύς παρελθόν όσο και στο πιο μακρινό. Για παράδειγμα, στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ο τεράστιος όγκος των «κόκκινων» δανείων απειλούσε τη βιωσιμότητα της Εθνικής Τράπεζας.
Η τότε κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον πατέρα του σημερινού προέδρου της Ν.Δ., είχε να αντιμετωπίσει ένα τεράστιο κεφαλαιακό έλλειμμα. Ο Μιχάλης Βρανόπουλος είχε αποκαλύψει ότι η Εθνική είχε δανείσει τα προηγούμενα 20 χρόνια, χωρίς επιστροφή, το αστρονομικό ποσό των 2.326 δισ. δραχμών.
Πώς έκλεισε αυτή η μαύρη τρύπα; Αυξάνοντας το μετοχικό της κεφάλαιο κατά 120 δισ. δραχμές, με την έκδοση ομολογιακού δανείου αντίστοιχου ύψους, μετατρέψιμου σε μετοχές που καλύφθηκε από το υπουργείο Οικονομικών. Η δανειακή σύμβαση προέβλεπε ότι κάθε χρόνο θα μετατρεπόταν το 20% των ομολόγων σε μετοχές και θα αυξανόταν ανάλογα το μετοχικό κεφάλαιο της τράπεζας με ενίσχυση της συμμετοχής του Δημοσίου.
Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η λύση αυτή άνοιγε τις πύλες για την πλήρη ιδιωτικοποίηση της Εθνικής. Ναι. Αλλά τελικά, το Δημόσιο διατήρησε τον χαρακτήρα της τράπεζας μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2000. Επίσης -πράγμα που δεν έγινε- είχε την ευκαιρία να αξιοποιήσει τις προσόδους από τις μετοχές του σε κοινωνικές πολιτικές.
Για να μη βγαίνουν λαθεμένα συμπεράσματα για τα κίνητρα της συγκεκριμένης επιλογής θα πρέπει να τραβήξουμε από το σεντούκι της Ιστορίας τον φάκελο «πανωτόκια». Ηταν το 1992 όταν η πολιτική που ήθελε να ακολουθήσει η τότε κυβέρνηση για να δώσει συγχωροχάρτι στις τράπεζες, ανατράπηκε από τις σφοδρές αντιδράσεις του κόσμου, που επηρέασαν ακόμα και βουλευτές της τότε πλειοψηφίας!
Θέλετε μία ακόμα ιστορία από το πολύ μακρινό παρελθόν; Στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν μία από τις σταφιδικές κρίσεις έπληξε το μοναδικό εξαγώγιμο προϊόν της χώρας, οι ξένοι σύμβουλοι της Εθνικής υπέδειξαν στη διοίκηση της τράπεζας να προχωρήσει σε διεκδίκηση των οφειλών που είχαν παραγωγοί αλλά και έμποροι σταφίδας. Πρότειναν δηλαδή αρπαγή περιουσιών, χωρίς εξαιρέσεις, ρυθμίσεις και διευθετήσεις.
Οι «σύμβουλοι» έλεγαν ότι η μετριοπάθεια θα δημιουργούσε άσχημο προηγούμενο. Η διοίκηση «συμμορφώθηκε με τις υποδείξεις». Ο κόσμος αντέδρασε και βγήκε στους δρόμους. Η ένταση των αντιδράσεων ανάγκασε τους τραπεζίτες να τα «μαζέψουν» και να παραδεχτούν ότι εκτός από τις ακρότητες των ξένων υπήρχε και ο δρόμος της… μετριοπάθειας.
Αυτές οι ιστορίες δείχνουν ότι πάντα υπάρχουν ήπιες και ευαίσθητες λύσεις. Αυτό που χρειάζεται όμως είναι παρρησία, ευαισθησία και κυρίως θάρρος που από το 2010 και μετά έχει χαθεί.
*δημοσιογράφος, συγγραφέας