Κείμενα – Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΑΡΝΟΛΝΤ ΤΟΫΝΜΠΗ – ARNOLD J. TOYNBEE
(Λονδίνο 1889 – Γιορκ 1975)
Σπουδαίος σύγχρονος βρετανός ιστορικός, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (King’s College, School of Economics, Royal Institute of International affairs). Εργάστηκε για το Φόρεϊν Όφφις στους δύο παγκοσμίους πολέμους, δίδαξε Βυζαντινή και Νεοελληνική ιστορία και εξέδωσε πλήθος ιστορικών μελετών, επηρεασμένος από τις απαισιόδοξες αντιλήψεις γένεσης και παρακμής του πολιτισμού. Παρουσιάζοντας την ιστορία του πολιτισμού, στα πλαίσια συγκριτικής ιστορίας, με όρους πρόκλησης και απάντησης για κάθε περίοδο, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι πολιτισμοί δεν δολοφονούνται, αλλά αυτοκτονούν όταν παύσουν να ανταποκρίνονται δημιουργικά στις απαιτήσεις των καιρών. Διαιρώντας τον πολιτισμό, όχι με εθνικά αλλά με πολιτιστικά και θρησκευτικά κριτήρια, διακρίνοντας το σύγχρονο δυτικό από τον ορθόδοξο πολιτισμό, αλλά και από τον ελληνορωμαϊκό και τους ανατολικούς πολιτισμούς που προηγήθηκαν, επιχειρεί μια μεγάλη σύνθεση, που προβληματίζει για το μέλλον της εποχής μας.
Έργα: Εθνικισμός και πόλεμος (1915), Τουρκία, Παρελθόν και μέλλον (1917), Το Δυτικό πρόβλημα στην Ελλάδα και στην Τουρκία (1922), Επισκόπηση των διεθνών υποθέσεων (1920-1962) (1925-1977), Ο ελληνικός πολιτισμός και χαρακτήρας (1924), Ταξίδι στην Κίνα (1931), Σπουδή της ιστορίας (1934-1961), Ο πολιτισμός υπό δοκιμασία (1948), Ο κόσμος και η Δύση (1953), Η Δημοκρατία στην ατομική εποχή (1956), Μία ιστορική προσέγγιση της θρησκείας (1957), Η Aμερική και η παγκόσμια επανάσταση (1961), Μερικά προβλήματα της ελληνικής ιστορίας (1969), Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος και ο κόσμος του (1973), Οι Έλληνες και οι κληρονομιές τους (1981).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. A study of history, Oxford University Press, I-III (1934), ΙV-VI (1939), VII-X (1954), XI (1959), XII (1961)], S. Fiona Morton, A bibliography of Arnold J. Toynbee, 1980, Will.H. McNeill, Arnold J. Toynbee, A life, 1989, Alf. Marschall, On Arnold Toynbee, 1996, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ
«Ο πολιτισμός είναι κίνηση και όχι κατάσταση, ταξίδι και όχι λιμάνι» (Άρνολντ Τόϋνμπη).
ΚΕΙΜΕΝΑ
ΑΡΝΟΛΝΤ ΤΟΫΝΜΠΗ, ΣΠΟΥΔΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (ΒΙΒΛ. Ι)
* * *
Ο Ησίοδος είναι ο αρχηγέτης της ιστορικής θεωρίας, της θεωρίας της παρακμής, που διδάσκει ότι ο ιστορικός βίος προχωρεί από το καλύτερο στο χειρότερο, περνώντας από πέντε εποχές. Από τον χρυσό αιώνα στον αργυρό, στον χάλκινο, στον αιώνα των ηρώων και τέλος στον ανθρώπινο αιώνα. Ο χριστιανισμός εμφορείται από μια ανάλογη αντίληψη για την ιστορία του υλικού κόσμου, ο οποίος θα παρακμάσει στους έσχατους καιρούς και τελικά θα καταργηθεί με την ανακαίνιση της κτίσης κατά τη Δευτέρα Παρουσία.
Η προοδευτική εβραϊκή αντίληψη αντίθετα δέχεται την ιστορική πορεία του κόσμου προς το καλύτερο, από τον Αδάμ μέχρι την εμφάνιση του Μεσσία, ως επίγειου βασιλέα του Ισραήλ. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι η περίοδος από τη δημιουργία του κόσμου μέχρι την πτώση βαδίζει προφανώς αντίστροφα. Αλλά και ο χριστιανισμός από πνευματική άποψη είναι προοδευτικός, αφού δέχεται την πραγμάτωση της βασιλείας του Θεού με τη Δευτέρα Παρουσία, οπότε ο χρόνος μεταβάλλεται σε αιωνιότητα. Ο Κοντ επίσης βλέπει την ιστορία να προχωρεί προοδευτικά, από το θεοκρατικό στάδιο στο μεταφυσικό και ακολούθως στο θετικιστικό. Ο Έγελος και ο Μαρξ ακολουθούν επίσης την προοδευτική πορεία της ιστορίας, ο πρώτος προς την πραγμάτωση της ηθικής ελευθερίας, ο δεύτερος προς την επικράτηση της κομμουνιστικής κοινωνίας.
Η ελληνική φιλοσοφική αντίληψη του Αναξίμανδρου, του Εμπεδοκλή, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και των στωϊκών, δέχεται, αντίθετα με την αντίληψη για την ευθύγραμμη πορεία, την κυκλική πορεία της ιστορίας, τις περιοδικές ανακυκλήσεις, την αιώνια επιστροφή. Ο Βίκο κατά τον 18ο αιώνα δέχεται επίσης την κυκλική πορεία της ιστορίας, από τον αιώνα των θεών στον αιώνα των ηρώων και στον αιώνα των ανθρώπων. Ο Νίτσε ακολουθεί την ελληνική κυκλική αντίληψη της ιστορίας, τη θεωρία της αιώνιας επιστροφής. Ο Σπένγκλερ επίσης διακρίνει τα στάδια της νεότητας, της ωριμότητας και της γήρανσης κάθε πολιτισμού, σε μια κυκλική πορεία.
Ο Τόϋνμπυ, τροποποιώντας τη θεωρία της κυκλικής πορείας της ιστορίας, δέχεται κάποιο προοδευτικό διαχωρισμό δια μέσου των ανακυκλίσεων. Έτσι η ιστορία δεν διαγράφει απλούς κύκλους, αλλά προχωρεί σε μια σπειροειδή γραμμή. Η συγχώνευση όλων των θρησκειών σε μια ενιαία βαδίζει πάντα προς μια προοδευτική κατεύθυνση.
Αλλά και θεωρίες τοπικής ή και χωροχρονικής διαίρεσης και ερμηνείας της ιστορίας διατυπώθηκαν. Η θεωρία της κίνησης του πολιτισμού εξ Ανατολών προς Δυσμάς κατά την αρχαιότητα και αντίθετα εκ Δυσμών προς Ανατολάς κατά τη νεότερη εποχή. Η θεωρία των εθνοτήτων άλλοτε στη Σοβιετική Ένωση. Επίσης οι θεωρίες της κατά στάδια εξέλιξης της ανθρωπότητας. Η θεωρία του Λάμπρεκτ, που περιλαμβάνει το στάδιο του ατομικισμού και το στάδιο της υποκειμενικής νοοτροπίας και η θεωρία του Μπρέισινγκ, που διατυπώνει ιστορικούς νόμους σχετικά με την ψυχική εξέλιξη των λαών και τη διαδοχή ομάδων και προσωπικοτήτων. Την ισχυρή προσωπικότητα ακολουθεί ομαδική ηγεσία.