Η ιστορία τον εμβολίων και οι Έλληνες πίσω από τη δημιουργία του πρώτου εμβολίου

Ο όρος εμβόλιο προέρχεται ετυμολογικά από τις λέξεις «εν (=μέσα) + βάλλω», ενώ η αγγλική λέξη vaccine προέρχεται από τη λατινική λέξη vacca, που σημαίνει αγελάδα. Αν και αναφορές για διάφορες μεθόδους πρόληψης ασθενειών, είχαν ξεκινήσει από το 900 π.Χ. με τους Κινέζους να προσπαθούν να βρουν τρόπους να εξαλείψουν την ευλογιά, το πρώτο εμβόλιο αναπτύχθηκε μετά από παρατηρήσεις δεκαετιών και είναι το εμβόλιο εναντίον της ευλογιάς.

Οι πρώτοι που συνέλαβαν την ιδέα ήταν οι ΄Ελληνες ιατροί Εμμανουήλ Τιμόνης, (1669-1720) από τη Χίο και Ιάκωβος Πυλαρινός, (1659-1718), από το Ληξούρι της Κεφαλλονιάς, οι οποίοι προέβησαν στις αρχές του 18^ου αιώνα στην επιστημονική εφαρμογή του εμβολιασμού για την προστασία από την ευλογιά, μέθοδος που εφαρμοζόταν στη λαϊκή ιατρική. Η μέθοδος αυτή του εμβολιασμού συνίστατο στη λήψη υγρού από φλύκταινες ευλογιάς και τον εγκεντρισμό ή εμφύτευση μετά από σκαριφισμούς στο δέρμα υγιών παιδιών, με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται ελαφρότερη νόσο, να καθίστανται άνοσα τα παιδιά και να μην προσβάλλονται πλέον από τη φυσική ευλογιά.

Η μέθοδος περιγράφηκε για πρώτη φορά σε δημοσίευση το 1714 στο περιοδικό Philosophical Transactions και παρουσιάστηκε στην Βασιλική Ιατρική Εταιρεία του Λονδίνου την ίδια χρονιά. Αμφισβητήθηκε από πολλούς ειδικούς της εποχής, με αποτέλεσμα να μην καθιερωθεί η πρακτική αυτή από την ιατρική κοινότητα της εποχής.^1,2,5

Το 1771 ο Βρετανός γιατρός Edward Jenner (1749-1823) παρατήρησε ότι οι γυναίκες που άρμεγαν τις αγελάδες εμφάνιζαν φυσαλίδες στα χέρια τους (cowpox-δαμαλίτιδα) και δεν νοσούσαν από ευλογιά. Ο Jenner, μετά από 25 χρόνια παρατηρήσεων, στις 15 Μαΐου του 1796 εμβολίασε με το υγρό από τις φυσαλίδες αυτές ένα 8χρονο αγόρι, τον James Phipps. O James, όταν ήρθε σε επαφή με άτομα που έπασχαν από ευλογιά, δε νόσησε. Το πρώτο μαζικά χορηγούμενο εμβόλιο εναντίον της ευλογιάς (δαμαλισμός) ήταν γεγονός! Το εμβόλιο του δαμαλισμού δεν ήταν μόνο η σπουδαιότερη ανακάλυψη στον τομέα της προληπτικής ιατρικής τον 18^ου αιώνα, αλλά ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της Ιατρικής όλων των εποχών. Η μέθοδος του Jenner άρχισε να εφαρμόζεται στην Ελλάδα τον 19^ο αιώνα, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αποφάσισε οκτώ χρόνια μετά την ίδρυση του το 1956, τη χορήγηση του εμβολίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Η πλήρης εξάλειψη της ευλογιάς επιτεύχθηκε το 1980.^1,2

Από τη στιγμή που ανακαλύφθηκε το πρώτο εμβόλιο, πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι να υπάρξει μία νέα εξέλιξη στην πρόληψη των ασθενειών μέσω εμβολιασμού. Στη δεκαετία του 1880, ο Louis Pasteur φέρνει την επανάσταση, συνδέοντας το όνομά του με τη διατύπωση της θεωρίας ότι πολλές ασθένειες προκαλούνται από μικρόβια, ενώ ανέπτυξε το πρώτο εμβόλιο για τη λύσσα και τα εμβόλια για τη χολέρα των κοτόπουλων και για το βακτήριο του άνθρακα. Ο Pasteur είναι εκείνος που χρησιμοποίησε και καθιέρωσε την λέξη vaccine για όλα τα εμβόλια. Κατά τον 20ο αιώνα, αναπτύχθηκαν πολλά επιτυχημένα εμβόλια, μέσω των οποίων εξαφανίσθηκαν ή ελέγχθηκαν πλήρως, ασθένειες όπως η διφθερίτιδα, η πολιομυελίτιδα, η ιλαρά, η παρωτίτιδα και η ερυθρά, οι οποίες ευθύνονταν για εκατομμύρια θανάτους και πολλαπλές αναπηρίες ετησίως^1,2.

Η φαρμακευτική έρευνα στα τέλη του 20ου και στις αρχές του 21^ου αιώνα, έχει αποδώσει νέα και ασφαλή εμβόλια, τα οποία προστατεύουν ταυτόχρονα από πολλές ασθένειες (πολυδύναμα εμβόλια), ενώ η πιο πρόσφατη σημαντική κατάκτηση στην ιστορία των εμβολίων (2006) είναι η ανάπτυξη εμβολίου για την πρόληψη του τέταρτου πιο συχνού καρκίνου στις γυναίκες παγκοσμίως, του καρκίνου τραχήλου μήτρας αλλά και άλλων μορφών καρκίνου, το εμβόλιο έναντι του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV – Human Pappilloma Virus). Ήδη, το εμβόλιο έναντι του HPV, περιλαμβάνεται σε πολλά Εθνικά Προγράμματα Εμβολιασμών με πρώτη προτεραιότητα τον εμβολιασμό στην εφηβική ηλικία.

Άλλη μία επιστημονική κατάκτηση είναι το εμβόλιο έναντι του έρπητα ζωστήρα, ενώ οι έρευνες για την ανάπτυξη πολυδύναμων εμβολίων συνεχίζονται με στόχο την ανοσία έναντι όλο και περισσότερων ασθενειών μέσω ενός και μόνο εμβολίου.^2,3,4

Παράλληλα, τα νέα εμβόλια που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια και βρίσκονται σε πειραματικό στάδιο, αναμένεται να προκαλέσουν τη νέα επανάσταση της Βιολογίας. Αμερικανοί επιστήμονες έχουν αναπτύξει ένα νέου τύπου εμβόλιο RNA, το οποίο μπορεί να παραχθεί μέσα σε μια εβδομάδα και επιπλέον είναι εύκολο να τροποποιηθεί ώστε να είναι κατάλληλο για την αντιμετώπιση διαφορετικών λοιμώξεων, επιτρέποντας την άμεση εμβολιαστική παρέμβαση σε επιδημίες.

Το εμβόλιο αποτελείται από τμήματα γενετικού υλικού του μορίου του αγγελιαφόρου RNA, τα οποία τοποθετούνται μέσα σε ένα άλλο μόριο, που μεταφέρει το RNA στα κύτταρα-στόχους. Εκεί μεταφράζεται σε πρωτεΐνες, οι οποίες πυροδοτούν την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού.^2,3,4

Μέχρι τώρα, δοκιμάζονται εμβόλια RNA κατά του ιού Έμπολα, του ιού της γρίπης Η1Ν1 και του τοξοπλάσματος.^2,3,4

Στοιχεία CDC (Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών), Ιανουάριος 2011

Πηγή: CDC, μείωση προλαμβανόμενων με εμβόλια νοσημάτων στις ΗΠΑ μετά τη εφαρμογή μαζικών εμβολιαστικών προγραμμάτων κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα