Από το βιβλίο «Ριζίτικα για τα Σφακιά» του Πάρι Στ. Κελαϊδή
Το Σέλινο ως τ’ άκουσε
κάνει συνωμοσία,
καθίζει, κάνει μια γραφή
στη Σφακιανή επαρχία.
Πρώτη γραφή εστείλανε
του καπετάνι Γιάννη,
του Βαρδινάκη των Σφακιών,
να δουν είντα θα κάνη
Να βρη τσοι πρώτους Σφακιανούς
όσ’ έχουνε θρησεία,
να που είντα θα κάμομε……….
…………………..
1. Σφακιά 1858
2. Όπως είναι γνωστό ύστερα απ’ τον δεκάχρονο αγώνα του 1821 δημιουργήθηκε με το πρωτόκολλο του Λονδίνου (22.1.1830) το πρώτο ελληνικό κράτος. Αλλά η Κρήτη που ‘χε δώσει το παν για την επιτυχία της επαναστάσεως, έμεινε έξω από τα σύνορά του. Και χρειάστηκε μια σειρά ακόμα εξεγέρσεων, χρειάστηκαν νέοι ποταμοί αιμάτων στα 1833, στα 1841, στα 1858, στα 1866-69, στα 1877-78, για να φθάσομε στην «τυχερή» επανάσταση του 1895-98 και ν’ αποκτήσομε τη λευτεριά μας.
3. Απ’ την εξέγερση του 1858 και σ’ όλες τις μετέπειτα έδωσε ζωντανό «παρών» η οικογένεια Βαρδινογιάννη, απ’ το χωριό Άγιος Ιωάννης Σφακίων, στην οποία αναφέρεται το παραπάνω τραγούδι
Πρόγονοι της ίδιας οικογένειας, αλλά με διαφορετικά επώνυμα, έδρασαν στους προηγούμενους χρόνους.
4. Υπενθυμίζεται στον αναγνώστη πως η επανάσταση του 1858 έγινε, διότι ο θηριώδης Τούρκος διοικητής του νησιού Βελή Εδίν Πασάς «ξέχασε» τα προνόμια που είχαν αποκτήσει δυναμικά οι Κρητικοί με τις προηγούμενες εξεγέρσεις τους κι επέβαλε διακυβέρνηση καταπιεστική στο έπακρο και ποικιλώνυμες φορολογίες, αβάσταχτες.Αποτέλεσμα του νέου αυτού ξεσηκωμού ήταν να αντικατασταθεί ο ανυπόφορος πασάς και ν’ αποκτήσουν οι ντόπιοι τέσσερα αξιόλογα δικαιώματα: 1) Να οπλοφορούν, 2) να μην πληρώνουν παρά δύο μόνο φόρους (της δεκάτης των προϊόντων και τον στρατιωτικό), 3) να συστήσουν δημογεροντίες, με αρμοδιότητες δικαστικές, 4) να εκλέγουν χριστιανούς διοικητικούς συμβούλους
5. Στον αγώνα για την απόκτηση των πολύ σοβαρών αυτών προνομίων, οι Σφακιανοί (ελεύθεροι ουσιαστικά οι ίδιοι αλλά ενδιαφερόμενοι πάντα ζωηρά για το σύνολο της Κρήτης), ήταν πρωταγωνιστές.
6. Αυτό ακριβώς μας λένε και οι παραπάνω στίχοι της εποχής που περιλαμβάνονται στη «Συλλογή δημοτικών ασμάτων της Κρήτης» η οποία τυπώθηκε το 1909.
Το πλήρες κείμενο του τραγουδιού, που αποτελείται από 146 στίχους, αναφέρεται αρχικά στην τουρκική απόφαση για νέα πρόσθετη βαριά φορολογία. Οι Κρητικοί βρίσκονται σε απόγνωση. Και οι γενναίοι Σελινιώτες αποφασίζουν να αντιδράσουν – «να κάνουν συνωμοσία».
«Στέλνουν γραφή» λοιπόν, πρώτα-πρώτα, στον καπετάν Βαρδινογιάννη, τον οποίο αναγνωρίζουν – όπως αποδεικνύεται από την ενέργειά τους. Αυτός θα πρέπει να συγκεντρώσει «τσοι πρώτους Σφακιανούς» να συσκεφθούν και να βγάλουν απόφαση για το «είντα πρέπει να κάμομε» οι Κρητικοί.
Στη συνέχεια, το μακροσκελές τραγούδι εξιστορεί τη συγκέντρωση των οπλοφόρων στη θέση Μπουτσουνάρια, λίγο έξω απ’ τα Χανιά, και τις κατηγορηματικές αξιώσεις τους – που είχαν ως αποτέλεσμα να υποχωρήσει η Υψηλή Πύλη (η οποία, για γενικότερους λόγους δεν ήθελε να αρχίσει εκείνην την εποχή νέος πόλεμος) και να αναγνωρισθούν τα πιο πάνω προνόμια των Κρητικών.