Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΛΟΜΠΡΟΖΟ – CESARE LOMBROSO
(Βερόνα 1835 – Τορίνο 1909)
Διάσημος ιταλός γιατρός, ανθρωπολόγος και εγκληματολόγος, καθηγητής στα Πανεπιστήμια Παβίας και Τορίνου. Μελετώντας ανθρωπολογικούς τύπους κατά την στρατιωτική του θητεία, επέσυρε την προσοχή στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προσώπου και του κρανίου, τα λεγόμενα εκφυλιστικά στίγματα των εγκληματιών, καθώς και την επίδραση των ψυχικών νόσων και της τοξικομανίας στην εγκληματική ιδιοσυστασία. Διατύπωσε την άποψη ότι το έγκλημα αποτελεί μάλλον ασθένεια παρά ενοχή και μελέτησε την ψυχολογική και ψυχιατρική πλευρά των εγκληματιών, κατηγοριοποιώντας τους σε εγκληματίες εκ γενετής, σε ψυχοπαθείς, σε εκ περιστάσεως και σε εκ πάθους. Εφαρμόζοντας τη θεωρία του στην ποινική επιστήμη, οι μαθητές του Φέρρι και Γκαρόφαλλο οδήγησαν την εγκληματολογία στην ανασκευή των θεωριών του Λομπρόζο, τονίζοντας πάντως τη μεγάλη σχέση ψυχοπαθολογίας και εγκλήματος.
Έργα: Μεγαλοφυία και παραφροσύνη (1864), Κλινική μελέτη επί των φρενικών παθήσεων (1865), Η ιατροδικαστική των ψυχοπαθών εξεταζομένη δια πειραματικής μεθόδου (1873), Ο εγκληματίας άνθρωπος εν σχέσει προς την εγκληματολογία, την ποινική δικαιοσύνη και την ψυχιατρική (1875), Γραφολογία (1894), Παράφρονες και ανώμαλοι (1897), Οι αναρχικοί (1897), Το έγκλημα, αίτια και θεραπεία (1900), Το έγκλημα στην αρχαιότητα και στη νεώτερη εποχή (1902), Η γυνή εγκληματίας (1909).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. L’ opera di Cesare Lombroso nella scienza e nella sue applicazioni (1906)], Hans Kurella, Cesare Lombroso, A modern man of science, 1911, St.J. Could, The mismeasure of man, 1996, R.M.E. Sabbatini, Cesare Lombroso, A brief biography, 1997, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Σ.Ε.Π.).
Εικονογραφία: Μνημείο Λομπρόζο, Βερόνα.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΛΟΜΠΡΟΖΟ, Ο ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ (ΜΕΡ. ΔΕΥΤΕΡΟ)
** ** **
Έχομε δεχθεί τη νομική ως επιστήμη σχεδόν σαν αυτονόητο γεγονός. Όμως όλα τα αυτονόητα προφανώς δεν είναι επιστημονικά. Έτσι εκτός από την άποψη που δέχεται τη νομική αδιαίρετη και πάντοτε ως επιστήμη, υπάρχει και η άποψη που τη θεωρεί απλή τεχνική. Και ανάμεσά τους υπάρχει η θεωρία για τον διχασμό της νομικής ως τεχνικής, όταν ασχολείται με την ερμηνεία του θετικού δικαίου και ως επιστήμης, όταν ερευνά τη φύση και την ιστορία του δικαίου ως κοινωνικού φαινομένου. Χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι των θεωριών αυτών είναι, μεταξύ των άλλων, της πρώτης ο Τσάτσος, της δεύτερης ο Κίρχμαν, της τρίτης ο Κορδάτος.
Βασικά η απαξία της νομικής δεν οφείλεται σε αυτή καθ’ εαυτή τη νομική, αλλά συσχετίζεται, είτε με τον κακό επαγγελματισμό, είτε με τον σχολαστικισμό και την μικρολογία πολλές φορές των νομικών. Πρώτος ίσως ο Πλάτων βρίσκει πολλά μειονεκτήματα στους νομικούς, συγκρίνοντάς τους με τους φιλοσόφους (Θεαίτητος, 172c – 173b). Ο Γκαίτε και ο Χάινε είναι διάσημοι αντιπρόσωποι των κατηγόρων της νομικής, όπως ο Βολταίρος και ο Ουγκώ είναι χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι των θαυμαστών της. Γι’ αυτούς η νομική δεν είναι επιστήμη, γιατί ερμηνεία και κριτική των κανόνων του δικαίου δεν αποτελεί παρά μια δογματική, μια εμπειρική γνώση, μια πρακτική ικανότητα. Άλλοι προσθέτουν για τη νομική, όπως κάνουν και για άλλες θεωρητικές επιστήμες, ότι όπου δεν υπάρχει παρατήρηση, πείραμα, επαλήθευση δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις της επιστήμης. Έτσι όμως όχι μόνο στενεύει απελπιστικά το επιστημονικό πεδίο, αλλά αναιρείται η ίδια η έννοια της επιστήμης, αφού περιορίζεται μόνο στη γνώση της φύσης, αφήνοντας έξω τον άνθρωπο και την κοινωνία. Άλλωστε παρατήρηση, πείραμα και επαλήθευση αποτελούν μεθόδους και των κοινωνικών επιστημών.
Η ενδιάμεση πάλι άποψη παίρνει το θετικό δίκαιο δεδομένο, γνωστό, βέβαιο και την ερμηνεία του ως απλή εφαρμογή μιας τεχνικής, ένα τυφλοσούρτη που εξειδικεύει το νομικό κανόνα σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Όμως, εκτός από το ότι και η γνώση του δεδομένου είναι επιστημονική λειτουργία, τις περισσότερες φορές η εύρεση του ισχύοντος κανόνα δικαίου δεν είναι δεδομένη και ανευρίσκεται μόνο ύστερα από την επιστημονική έρευνα. Κυρίως η δικαιοδοτική πράξη αντιμετωπίζει το πρόβλημα της ερμηνείας και της εφαρμογής του ισχύοντος δικαίου. Προηγείται ο έλεγχος της αλήθειας των προβαλlόμενων ισχυρισμών, η απόδειξη, ακολουθεί ο νομικός χαρακτηρισμός τους, η επιλογή του εφαρμοστέου κανόνα δικαίου, και συντελείται η υπαγωγή του πραγματικού στο νόμο. Και αντίστοιχα από τη γλωσσική διατύπωση του νόμου και τη γραμματική ερμηνεία περνούμε στην υποκειμενική – ιστορική ερμηνεία (βούληση του νομοθέτη), στη συστηματική ερμηνεία, από την ενότητα της έννομης τάξης, και στην αντικειμενική – τελολογική ερμηνεία. Καλύπτoμε επίσης τα κενά του δικαίου. Τελευταίος ο δικανικός συλογισμός οδηγεί στην τελική κρίση. Η λογική, η αξιολογική, η ιστορική, άλλωστε, ενότητα της νομικής αποκλείει κάθε διχασμό της σε επιστήμη και τεχνική. Η νομική επομένως, που συνενώνει την οντολογική και δεοντολογική πλευρά της έννοιας και της ιδέας του δικαίου διακρίνεται πλήρως από την τεχνική. Αυτή σχετίζεται με τους φυσικούς νόμους, εκείνη με τους κοινωνικούς νόμους, αυτή με τους υλικούς σκοπούς, εκείνη με τις αξιολογικές κρίσεις, αυτή με ειδικές εφαρμογές, εκείνη με γενικές έννοιες. Η τεχνική είναι επάγγελμα, η νομική είναι επιστήμη.
Στη βάση όμως του όλου προβλήματος κρύβεται η φιλοσοφική αντιμετώπιση του δικαίου ως αντικειμένου της γνώσης, της βούλησης ή του συναισθήματος, κατά την πλατωνική τριμερή διαίρεση της ψυχής (Πολ. 581). Το δίκαιο κατά την ελληνική αντίληψη ανήκει στη νόηση, άρα στην επιστήμη και στη θεωρία, ενώ κατά τη χριστιανική άποψη αναφέρεται στη βούληση και στην πρακτική. Ήδη ο Αριστοτέλης ομιλεί για τη φρόνηση μεταξύ επιστήμης και τέχνης και οι ρωμαίοι ορίζουν τη νομική ως jurisprudentia και όχι juriscientia. Τέλος, ο μεταμοντερνισμός προσεγγίζει το δίκαιο με τη μορφική και αισθητική πολλαπλότητα. Είναι η σειρά της τέχνης να επανέλθει στη λατινική ars του Κέρσου (jus est ars boni et aequi).