Με αφορμή την εξομολόγηση της Σοφίας Μπεκατώρου ξεκίνησε μία συζήτηση και στην Ελλάδα σε σχέση με τη σεξουαλική βία ειδικά στον χώρο του αθλητισμού. Σε παρέμβασή του ο Μιχάλης Λώλης, ακτιβιστής της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και αστυνομικός έφερε στο προσκήνιο μία πτυχή που πολλές φορές χάνεται μέσα στη συζήτηση που μονοπωλείται από περιστατικά βίας εναντίον γυναικών. Ποια είναι αυτή η πτυχή; Ότι πολλές φορές τα θύματα της βίας είναι και άνδρες.
Συνήθως η βία ασκείται από ανθρώπους που έχουν εξουσία και δύναμη πάνω σε αλλους. Η σεξουαλική βία δε θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση.
Σύμφωνα με έρευνες 1 στα 6 αγόρια έχει υποστεί σεξουαλική βία μέχρι την ηλικία των 18 ετών ενώ τα τελευταία χρονια έχουν πληθύνει οι αποκαλύψεις για κατά συρροή κακοποίηση σε ιδρύματα και οργανωμένες ομάδες, αθλητικές ομάδες, ομάδες εθελοντισμού. Πρόκειται για οργανωσεις στις οποίες οι γονείς αισθάνονται ασφάλεια να αφήσουν τα παιδιά τους, τη στιγμή όπου οι ενήλικες που εργάζονται εκεί έχουν σχέσεις εξουσίας και επιβολής επί των παιδιών. Σε αυτό το πλαίσιο ασκείται η σεξουαλική βια.
Σε ένα παρόμοιο περιβάλλον η Σοφία Μπεκατώρου βιάστηκε. Και επέλεξε να σιωπήσει.
Όλοι σιωπούν όταν πιστεύουν ότι οι συνεπειες του να μιλήσουν θα είναι πιο βαριές. Επιλέγουν να σιωπήσουν όταν έχουν χάσει την πίστη τους ότι θα βρουν δικαίωση γιατί είναι τέτοιο το διαμορφωμένο περιβάλλον έτσι ώστε το θύμα να διατρέχει τον κίνδυνο να βρεθεί στη θέση του δικαζόμενου και ο θύτης στη θέση του δικαστή.
Γιατί στην Ελλάδα αυτό να μας προκαλεί εντύπωση; Αυτή είναι η πραγματικότητα σε τόσους τομεις της ζωής μας. “Μη μιλάς για να μη μπλέξεις”, “κοίτα τη δουλειά σου”, “μην ανακατεύεσαι εκεί που δε σε σπέρνουν”, είναι εκφράσεις που ακούμε στην καθημερινότητα μας. Μαθαίνουμε από μικρά παιδιά ότι το κακό μπορεί να συμβαίνει και ότι πολλές φορές το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε για να επιβιώσουμε αυτού είναι να σιωπούμε.
Εκπαιδευόμαστε στο να σιωπούμε.
Στα χωριά ο τραμπούκος μπορεί να καταπατά τα χωράφια, να ξυλοκοπεί χωρικούς και να εγκληματεί, με τις πλάτες πολιτικών και οι χωρικοί μαθαίνουν να σιωπούν, γιατί όποιος μιλά μπλέκει. Στις πόλεις, οι προνομιακές σχέσεις με ανθρώπους που έχουν εξουσια εγγυάται ότι η παραβατική συμπεριφορά δεν θα έχει συνέπειες. Πανίσχυρες εταιρείες παραβιάζουν τους νόμους ή βρίσκουν τρόπους να τους παρακάμψουν, ενίοτε νόμοι διαμορφώνονται από τις κυβερνήσεις σύμφωνα με τις επιθυμίες τους ενάντια σε αυτό που προστάζει η προστασία του δημόσιου συμφέροντος. Κι αν κάποιος “τρελός” πολίτης βρεθεί και τα βάλει μαζί τους, τότε βρίσκει απέναντί του μια στρατιά δικηγόρων κι ένα ολόκληρο σύστημα έτοιμο να τον κατασπαράξει. Ο βιασμός τότε είναι θεσμικος. Η σιωπή επιβάλλεται.
Δεν είναι εικασιες αυτά. Είναι η πραγματικότητα που έχουμε δει να επαναλαμβάνεται πολλές φορές μπροστά στα μάτια μας. Πολλές φορές όσοι αγωνίζονται για το δίκαιο και το σωστό, μπλέκουν. Κι όσο μπλέκουν και τιμωρούνται επειδή μιλούν, όσο οι θύτες βγαίνουν θριαμβευτές και τα θύματα υπόκεινται τις συνέπειες, τόσο οι πολίτες μαθαίνουν τον φοβο, μαθαίνουν οτι το καλύτερο που έχουν να κάνουν είναι να σιωπούν.
Και τα παιδιά μαθαίνουν… Μαθαίνουν ότι ο ισχυρός είναι αυτός που η βία που ασκει μένει ατιμώρητη έτσι ώστε η ισχύ να ταυτιζεται με την ατιμωρησια, κι ότι αν δεν είσαι ισχυρός, τότε καλό είναι να σιωπείς. Η αδικία έτσι γινεται το φυσικό και η επικράτηση του δίκαιου το αξιοπερίεργο.
Γι’ αυτό και η απόφαση της Σοφίας Μπεκατώρου να μιλήσει είναι εξόχως πολιτική. Δεν αφορά μόνο τις γυναίκες, αφορά ένα ολόκληρο σύστημα εξουσίας. Η Σοφία Μπεκατώρου είναι ισχυρή επειδή μίλησε.
Και μπορεί στο χώρο της άθλησης τις θέσεις εξουσίας να κατέχουν κυρίως άντρες, όμως, εφόσον η πλειοψηφία σε αυτές τις θέσεις ήταν γυναίκες, μην έχουμε αυταπάτες, η βία δε θα εξαφανιζόταν.
Σύμφωνα με μια μελέτη μεγάλης κλίμακας που δημοσιεύθηκε το 2005 από ερευνητές στα ομοσπονδιακά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, γυναίκες ήταν το 40% των δραστών σεξουαλικής κακοποίησης αγοριών.
Από τη μελέτη προκύπτει και το εξής στοιχείο: Ότι τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες που είχαν κακοποιηθεί ως παιδιά ήταν δυο φορές πιο πιθανό σε σύγκριση με άλλους ανθρώπους να προσπαθήσουν να αυτοκτονήσουν αργότερα στη ζωή τους. Άνδρες και γυναίκες, θύματα βίας, βιώνουν με τον ιδιο τρόπο τις συνέπειές της.
Η εξουσιαστική βία έχει θύμα τον άνθρωπο.
Και πολλοί όταν την αντιμετωπίζουν επιλέγουν να σιωπούν. Για παρόμοιους λόγους όπως αυτούς που περιέγραψε η Μπεκατώρου. Επειδή αν μιλούσε, μπορεί με την εξουσία που είχε αυτός ο άνθρωπος στα χέρια του να κατάστρεφε το όνειρο της που σχετιζόταν με τη συμμετοχή στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ήξερε ότι οι ισορροπίες ήταν λεπτές στην ομάδα και ότι οι δεσμοί μεταξύ των μελών δεν ήταν ιδιαιτέρως ισχυροί, ότι δεν υπήρχαν οι συνθήκες για να μπορέσει να μιλήσει στον προπονητή της, ότι αν το έλεγε στους γονείς της, θα σταμάταγε την ιστιοπλοϊά που ήταν αυτό που αγαπούσε, ότι ουδείς στην Ομοσπονδία θα άκουγε, ότι θα την κατηγορούσαν επειδή “κάτι θα έκανε κι αυτή”.
20 χρόνια μετά μίλησε.
Τι συντέλεσε σε αυτή την αποφαση; Πολλά ίσως. Η δικια της ωριμότητα, η διαμόρφωση μίας νέας πραγματικότητας στην οποία υπάρχει πολύ μικρότερη ανοχή προς τέτοιας φύση εγκλήματα, η άνοδος του φεμινιστικού κινήματος. Όμως θα είναι λάθος αν κάποιοι επιλέξουν να μείνουν στο χρονικό διάστημα που πέρασε μέχρι να γίνει η αποκάλυψη. Είναι συνήθες τα θύματα σεξουαλικής βίας να αδυνατούν να προχωρήσουν στην αποκάλυψη της βίας που έχουν δεχθεί, ειτε είναι άνδρες, είτε είναι γυναίκες.
Άνδρες που έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής βίας ως παιδιά ή νέοι άνθρωποι συνήθως προχωρούν στην αποκάλυψη των περιστατικών μετά από 20 χρόνια, σύμφωνα με σειρά ερευνών. Οι περισσότεροι αποφεύγουν να μιλήσουν τελείως για τη βια που έχουν υποστεί.
Γιατί αυτή είναι μία ακόμα πτυχή που πρέπει να αναδειχθεί. Ότι η σεξουαλική κακοποίηση δεν περιορίζεται στο ένα φύλλο. Αν οι γυναίκες δε μιλούν επειδή φοβούνται ότι θα βρεθούν στη θέση του κατηγορουμενου, και οι άνδρες δε μιλούν επειδή φοβούνται ότι θα κατηγορηθούν, οτι ήταν αδύναμοι, ότι ίσως κι αυτοί να το θέλανε, οτι φταίγανε που είναι θύματα.
Οι δράστες της βίας – αυτοί που ασκούν τη βια εκμεταλλευόμενοι την εξουσία που κατέχουν – το γνωρίζουν και εκμεταλλεύονται. Επιθυμούν τα θύματα να σιωπούν. Επιθυμούν να ζουν υπό ένα καθεστώς διαρκούς φόβου.
Τελειώνουμε αυτό το κείμενο με ένα ποίημα του Τούρκου συγγραφέα και πολιτικου ακτιβιστή Αζίν Νεσίν, που αποτελεί ένα κάλεσμα προς ολους μας, να πάψουμε να σιωπούμε και να αρχίσουμε να μιλάμε. Ίσως έτσι να καταφέρουμε, όπως έλεγε κι ο δικός μας ποιητής, ο Ρίτσος, να μάθουμε να κουβεντιαζουμε ήσυχα κι απλά έτσι ώστε να λέμε πια τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη.
Για να καταλαβαινόμαστε…
Σώπα μη μιλάς…
Σώπα, μη μιλάς , είναι ντροπή
κόψ’ τη φωνή σου
σώπασε επιτέλους
κι αν ο λόγος είναι αργυρός
η σιωπή ειναι χρυσός.
Τα πρώτα λόγια που άκουσα από παιδί
έκλαιγα,γέλαγα,έπαιζα μου λέγανε:
“σώπα”.
Στο σχολείο μού κρύψαν την αλήθεια τη μισή,
μου λέγανε :”εσένα τι σε νοιάζει ; Σώπα!”
Με φιλούσε το πρώτο κορίτσι που ερωτεύτηκα και μου λέγανε:
“κοίτα μην πείς τίποτα, σσσσ….σώπα!”
Κόψε τη φωνή σου και μη μιλάς, σώπαινε.
Και αυτό βάσταξε μέχρι τα εικοσί μου χρόνια.
Ο λόγος του μεγάλου
η σιωπή του μικρού.
Έβλεπα αίματα στο πεζοδρόμιο,
“Τι σε νοιάζει εσένα;”, μου λέγανε,
“θα βρείς το μπελά σου, σώπα”.
Αργότερα φωνάζανε οι προϊστάμενοι
“Μη χώνεις τη μύτη σου παντού,
κάνε πως δεν καταλαβαίνεις ,σώπα”
Παντρεύτηκα , έκανα παιδιά ,
η γυναίκά μου ήταν τίμια κι εργατική και
ήξερε να σωπαίνει.
Είχε μάνα συνετή , που της έλεγε “Σώπα”.
Σε χρόνια δίσεκτα οι γονείς, οι γείτονες με συμβουλεύανε :
“Μην ανακατεύεσαι, κάνε πως δεν είδες τίποτα. Σώπα”
Μπορεί να μην είχαμε με δ’αύτους γνωριμίες ζηλευτές,
με τους γειτονες, μας ένωνε , όμως, το Σώπα.
Σώπα ο ενας,σώπα ο άλλος σώπα οι επάνω, σώπα η κάτω,
σώπα όλη η πολυκατοικία και όλο το τετράγωνο.
Σώπα οι δρόμοι οι κάθετοι και οι δρόμοι οι παράλληλοι.
Κατάπιαμε τη γλώσσά μας.
Στόμα έχουμε και μιλιά δεν έχουμε.
Φτιάξαμε το σύλλογο του “Σώπα”.
και μαζευτηκαμε πολλοι
μία πολιτεία ολόκληρη, μια δύναμη μεγάλη ,αλλά μουγκή!
Πετύχαμε πολλά,φτάσαμε ψηλά, μας δώσανε παράσημα,
τα πάντα κι όλα πολύ.
Ευκολα , μόνο με το Σώπα.
Μεγάλη τέχνη αυτό το “Σώπα”.
Μάθε το στη γυναίκα σου,στο παιδί σου,στην πεθερά σου
κι όταν νιώσεις ανάγκη να μιλήσεις ξερίζωσε τη γλώσσά σου
και κάν’την να σωπάσει.
Κόψ’την σύρριζα.
Πέτα την στα σκυλιά.
Το μόνο άχρηστο όργανο από τη στιγμή που δεν το μεταχειρίζεσαι σωστά.
Δεν θα έχεις έτσι εφιάλτες , τύψεις κι αμφιβολίες.
Δε θα ντρέπεσαι τα παιδιά σου και θα γλιτώσεις απο το βραχνά να μιλάς ,
χωρίς να μιλάς να λές “έχετε δίκιο,είμαι σαν κι εσάς”
Αχ! Πόσο θα ‘θελα να μιλήσω ο κερατάς.
και δεν θα μιλάς ,
θα γίνεις φαφλατάς ,
θα σαλιαρίζεις αντί να μιλάς .
Κόψε τη γλώσσά σου, κόψ’την αμέσως.
Δεν έχεις περιθώρια.
Γίνε μουγκός.
Αφού δε θα μιλήσεις , καλύτερα να το τολμησεις Κόψε τη γλώσσά σου.
Για να είμαι τουλάχιστον σωστός στα σχέδια και στα όνειρά μου
ανάμεσα σε λυγμούς και σε παροξυσμούς κρατώ τη γλώσσά μου,
γιατί νομίζω πως θα’ρθει η στιγμή που δεν θα αντέξω
και θα ξεσπάσω και δεν θα φοβηθώ και θα ελπίζω
και κάθε στιγμή το λαρύγγι μου θα γεμίζω με ένα φθόγγο ,
με έναν ψιθυρο , με ένα τραύλισμα , με μια κραυγή που θα μου λεει:
ΜΙΛΑ!…