Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΣΙΛΛΕΡ – FRIEDRICH SCHILLER
(Μάρμπαχ, Βυρτεμβέργη 1759 – Βαΐμάρη 1805)
Διάσημος γερμανός ποιητής, δραματουργός και φιλόσοφος, πρώτος μεγάλος εκπρόσωπος του ρομαντισμού, σπούδασε νομικά και ιατρική, γιατρός στη Βυρτεμβέργη, άρχισε να ασχολείται με την λογοτεχνία, επηρεασμένος από την αρχαία ελληνική τέχνη και διώχθηκε για τις φιλελεύθερες ιδέες του. Ακολούθησε η περιπλάνησή του στο Μανχάιν και στο Μπάουρμπαν, η γνωριμία του με τον Γκαίτε, η έκδοση των περιοδικών Ώραι και Ημερολόγιον των μουσών και ο διορισμός του στην καθηγητική έδρα της ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιένας. Στο έργο του, πλούσιο σε πηγαίο λυρισμό, δραματικό πάθος, υψηλά ιδεώδη και θρησκευτική ανάταση, η τραγωδία εμφανίζεται ως πάλη κατά της κοινωνικής διαφθοράς και της τυραννίας των γερμανών ηγεμόνων της εποχής και ως προσωπική, πνευματική εξέλιξη του ανθρώπου προς την τελειότητα μέσω του κάλλους και της ηθικής. Έτσι ο Σίλλερ παραμένει πάντα επίκαιρος, εκφράζοντας αιώνια και πανανθρώπινα σύμβολα.
Έργα: Γενική συλλογή αξιομνημονεύτων απομνημονευμάτων από του 12ου αιώνος μέχρι των νεοτάτων χρόνων (1770-1807), Οι ληστές (1777-1778), Η συνομωσία του Φιέσκο (1783), Λουίζα Μύλλερ ή Ραδιουργία και έρως (1784), Δον Κάρλος (1787), Οι θεοί της Ελλάδος (1788), Ιστορία της εξέγερσης των κάτω χωρών (1788), Ιστορία του τριακονταετούς πολέμου (1791-1793), Περί χάριτος και αξιοπρεπείας (1790-1794), Περί αφελείας και αισθημάτων ποίησης (1795), Μπαλάντες (1797), Ξένια, Βαλλενστάιν (1796-1799), Το τραγούδι της καμπάνας (1799), Μαρία Στούαρτ (1800), Η παρθένος της Ορλεάνης (1801), Τουραντό πριγκίπισσα της Κίνας (1802), Η νύφη της Μεσσίνης (1803), Η λατρεία των τεχνών, Ουλιέλμος Τέλος (1804), Ύμνος στη χαρά (1805).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. K. Coedeke, Schiller, Historical-critical edition, Stuttgard (1867-1876), Tempel Klassiker, Leipzig (1910-1911)], Thomas Carlyle, The life of Friedrich Schiller, 1825, W. Spengler, Das Drama Schiller’s, 1932, S.S. Kerry, Schiller’s writings on aisthetics, 1961, Peter Lahnstein, Schillers Leben, 1981, Lesley Sharpe, Friedrich Schiller, Drama, thought and politics, 1991, Manfred Engel, Schiller und vir, Ferne aus groven nähe, 2008, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (Ν. Κορκοφίγκας), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Lud. Simanowiz, 1793-1794, Γκαίτε και Σίλλερ, μνημείο, Βαϊμάρη.
Μουσική: Ωδή στη χαρά (Ενάτη Συμφωνία), L. Beethoven, 1824.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΦΡ. ΣΙΛΛΕΡ, ΟΙ ΛΗΣΤΕΣ (ΠΡΑΞ. Ε΄)
** ** **
Η καλλιτεχνική απόλαυση ενός έργου τέχνης ανήκει στον αναγνώστη, στο θεατή, στον ακροατή, προσφέρεται στο κοινό. Το κοινό, για να απολαύσει το καλλιτέχνημα, πρέπει να το αναδημιουργήσει, να χρησιμοποιήσει τη φαντασία και το συναίσθημα, να αποβλέψει στο περιεχόμενο και στη μορφή του, στην προσωπικότητα του καλλιτέχνη, στην εποχή και στο περιβάλλον του. Πρέπει να έχει καλαισθησία, προδιάθεση, που αναπτύσσεται με την άσκηση, συναίσθημα και νόηση.
Η καλλιτεχνική απόλαυση δημιουργείται από καλαισθητική συμπάθεια, ένα είδος ναρκισσισμού, μια συνταύτιση με το έργο της τέχνης. Ή αλλιώς από μια εσωτερική μίμηση του καλλιτεχνήματος, από μια αυταπάτη, από μια αποδοχή του έργου ως δρώντος και αισθανόμενου και κινούμενου. Τέλος η απόλαυση συντελείται από μια εσωτερική εποπτεία, ένα θαυμασμό και μια συγκίνηση που δημιουργείται από το καλλιτεχνικό αντικείμενο.
Ο Γοργίας είπε την τραγωδία απάτη (Fragmenta, 23). Ο Πλωτίνος χαρακτηρίζει την καλλιτεχνική συγκίνηση ως συμπάθεια (Εννεάδες, 5, 8, 2). Το ίδιο και οι Φιλόστρατοι. Τη θεωρία της συμπάθειας ακολουθούν ο Χέρντερ, ο Νοβάλις, ο Σλέγκελ, ο Βουντ, ο Λιππς, ο Βόλκετ και ο Λαλό. Τη θεωρία της μίμησης ανέπτυξε κυρίως ο Γκρόος. Η καλαισθητική θεωρία ανάγεται στον Πλάτωνα, στον Πλωτίνο, στον Κάντιο, στον Σοπενχάουερ, στον Κύλπε, στον Κρότσε.
Το πιο σωστό φαίνεται να είναι ότι η απόλαυση αρχίζει ως συμπάθεια και ολοκληρώνεται ως θεωρία. Ο άνθρωπος έχει την τάση της προσωποποίησης. Όπως συμβαίνει στα παιδιά και στη δημιουργία του μύθου των αρχαίων λαών και γιατί όχι και των σύγχρονων. Τελικά η τέχνη συμπληρώνει την ανθρώπινη ύπαρξη. Σε κάθε απομονωμένη πνευματική μας ενέργεια, μόνον η τέχνη απασχολεί αρμονικά “κεφαλή και καρδιά, οξύνοια και ευφυία, λογική και φαντασία” και έτσι αποκαθιστά τον ολοκληρωμένο άνθρωπο (Σίλλερ).