Του Απόστολου Δ. Καραμπά
Έχουν περάσει δεκαέξι χρόνια από την έναρξη του πολέμου και πέντε από την Νικίειο ειρήνη. Μια συνθήκη προβλεπομένης διάρκειας πενήντα ετών ,που είχε συνομολογηθεί μεταξύ της Δηλιακής και της Πελοποννησιακής συμμαχίας και σύντομα παραβιάσθηκε εκατέρωθεν. Ένα εκστρατευτικό σώμα Αθηναίων και νησιωτών συμμάχων τους στρατοπεδεύει στην δωρική Μήλο την Άνοιξη του 416 π.χ, είχε προηγηθεί η αποτυχημένη προσπάθεια να την καταλάβουν δέκα χρόνια νωρίτερα .Η Μήλος, ένα μικρό νησί αποικία των Λακεδαιμονίων που προσπαθεί να διατηρήσει την ουδετερότητα του μέσα στην πολεμική σύγκρουση Αθηναίων-Σπαρτιατών, γνωστή ως Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 π.χ).Εκπρόσωποι των Αθηναίων διαπραγματεύονται με την ολιγαρχική ηγεσία του νησιού, η οποία είχε αποκλείσει στις συνομιλίες την συμμετοχή των πολιτών ,και με την απειλή άσκησης βίας απαιτούν αδιάλλακτα την προσχώρηση των Μηλίων στην Αθηναϊκή συμμαχία.
(Mετάφραση από το αρχαίο κείμενο των κυρίων σημείων του διαλόγου).
- Αθηναίοι. Αφού δεν θα αγορεύσουμε ενώπιον του λαού για να μην εξαπατηθεί ακούγοντας να εκθέτουμε τις θέσεις μας, για αυτό άλλωστε μας φέρατε μπροστά σε λίγους, όταν νομίζετε ότι λέμε κάτι ενάντια στο συμφέρον σας να μας διακόπτετε και να λέτε την γνώμη σας. Και καταρχήν απαντήστε αν δέχεστε αυτή την πρόταση μας.
- Μήλιοι. Ο πόλεμος με τον οποίο ήδη μας απειλείτε έρχεται σε αντίφαση με τα λόγια σας. Αντιλαμβανόμαστε πως ήρθατε εδώ σαν δικαστές σε όσα θα συζητήσουμε και θα μας πολεμήσετε αν στηρίζουμε τα δικαιώματα μας χωρίς να υποχωρούμε, αν πάλι πεισθούμε από τα λεγόμενα σας θα οδηγηθούμε στην υποδούλωση.
- Α. Εμείς δεν θα πούμε μεγάλα και πολλά λόγια που δεν είναι πιστευτά άλλωστε, για να αποδείξουμε ότι δικαίως ηγούμαστε της συμμαχίας μετά τις νίκες μας επί των Περσών , τώρα εκστρατεύουμε εναντίον σας επειδή μας αδικήσατε. Να μην προσπαθήσετε όμως να μας πείσετε ότι δεν ανήκετε στην παράταξη των Λακεδαιμονίων ως άποικοι τους ή ότι ποτέ δεν μας έχετε αδικήσει. Αν ενδιαφέρεστε για την σωτηρία της πόλεως σας να συνεχίσουμε αυτή την συνομιλία, και να έχουμε στο νου μας ότι το δίκαιο ισχύει όταν και οι δύο πλευρές είναι ισοδύναμες, αυτό που είναι δυνατόν να συμβεί οι ισχυροί το επιβάλλουν και οι αδύνατοι το αποδέχονται Αυτό που θέλουμε να σας πούμε είναι ότι βρισκόμαστε εδώ για το συμφέρον της συμμαχίας μας και για την σωτηρία της πόλης σας. Θέλουμε να προσχωρήσετε στην συμμαχία χωρίς να φέρεται αντίρρηση και με αυτόν τον τρόπο θα σωθείτε ,κάτι το οποίο θα είναι ωφέλιμο και για τους δύο μας.
- Μ. Και πως θα είναι ωφέλιμο σε μας να γίνουμε δούλοι ,όπως να είναι χρήσιμο σε σας να μας εξουσιάζετε.
- Α. Αν υποταχθείτε θα αποφύγετε τα χειρότερη καταστροφή και αυτό μας εξυπηρετεί, στο να μη σας καταστρέψουμε.
- Μ. Λοιπόν δεν γινόμαστε αποδεκτοί ως φίλοι σας, και να γίνουμε εχθροί σας ,αν και δεν ανήκουμε σε καμία από τις δύο συμμαχίες.
- Α. Όχι αυτό που μας ζημιώνει δεν είναι η έχθρα σας, αλλά η φιλία σας, διότι για τους υποτελείς μας θα είναι δείγμα της αδυναμίας, ενώ το μίσος σας θα φανερώνει την ισχύ μας.
- Μ. Οι υπήκοοι σας βλέπουν την κατάσταση, έτσι ώστε βάζουν στην ίδια μοίρα και εκείνους που δεν έχουν λόγω καταγωγής καμία συγγένεια μαζί σας ,και τους αποίκους σας που όταν αποστάτησαν υποδουλώθηκαν.
- Α. Όσοι διατηρούν την αυτονομία τους το οφείλουν στην δύναμη τους, και μόνο ο φόβος εμποδίζει εμάς να τους επιτεθούμε. Η υποταγή σας θα επεκτείνει τη κυριαρχία μας και θα μας κάνει ασφαλείς ,αφού εσείς ασθενέστεροι από άλλους νησιώτες δεν γλυτώσατε την καταστροφή από εμάς που επικρατούμε στην θάλασσα.
- Μ. Γιατί πιστεύετε ότι οι δικές μας οι δίκαιες θέσεις σας δημιουργούν ανασφάλεια, και θέλετε να μας επιβάλλετε να υποταχθούμε στις επιλογές σας. Εκείνοι οι οποίοι σήμερα δεν είναι σύμμαχοι με καμία πλευρά, όταν αντιληφθούν τι κάνετε τώρα σε μας πως είναι δυνατόν να μην γίνουν εχθροί σας ,όταν σκεφθούν ότι κάποτε θα εκστρατεύσετε και εναντίον τους.
- Α. Δεν συμφωνούμε οι πλέον επικίνδυνοι δεν είναι οι στεριανοί που διατηρούν την ελευθερία τους αλλά οι ουδέτεροι νησιώτες όπως εσείς και όσοι αισθάνονται καταπιεσμένοι από την κυριαρχία μας.
- Μ .Εκτίθεστε λοιπόν σε μεγάλους κινδύνους για να στηρίξετε την ηγεμονία σας , και οι υποτελείς σας κινδυνεύουν που θέλουν να απαλλαγούν από αυτή. Εμείς που ακόμη διατηρούμε την ελευθερία μας, θα είμαστε δειλοί και ανάξιοι αν δεν κάνουμε τα πάντα να αποφύγουμε την σκλαβιά.
- Α. Αν σκεφθείτε λογικά δεν πρέπει να πράξετε αυτό, δεν αγωνίζεστε με αντίπαλο ισοδύναμο ώστε να ντρέπεστε αν δεν φανείτε ανδρείοι, θα πρέπει να προφυλάξετε την σωτηρία σας μη αντιστεκόμενοι στους κατά πολύ ισχυρότερους σας.
- Μ. Γνωρίζουμε πως μερικές φορές η έκβαση των μαχών είναι και θέμα τύχης , και δεν λαμβάνει υπόψη την διαφορά δύναμης των δύο αντιπάλων, υποχωρώντας τώρα χάνουμε κάθε ελπίδα για την σωτηρία μας, όμως αν αντισταθούμε διατηρούμε κάποιες ελπίδες.
- Α. Στον κίνδυνο η ελπίδα είναι παρηγοριά και σε αυτούς που είναι επαρκείς σε πολεμικά μέσα, ακόμη και να τους βλάψει δεν τους καταστρέφει τελείως. Όσοι όμως βασίζονται μόνο στην ελπίδα την γνωρίζουν καλά μόνο όταν καταστραφούν. Εσείς που είστε ανίσχυροι σε αυτή την κρίσιμη κατάσταση μη μοιάζετε με εκείνους που ενώ μπορούν να σωθούν μέσα στα ανθρώπινα πράγματα, καταφεύγουν στους χρησμούς και στην μαντική που καταστρέφουν τους ανθρώπους γεννώντας τους ελπίδες.
- Μ. Εμείς θεωρούμε εξαιρετικά δύσκολο να δώσουμε την μάχη ταυτόχρονα στις δυνάμεις σας και στην τύχη, αν δεν στηρίξει το δίκαιο η τύχη. Πιστεύουμε όμως ότι οι Θεοί δεν θα θελήσουν να μας την αρνηθούν γιατί είμαστε δίκαιοι και πολεμάμε το άδικο. Μπορεί να μην είμαστε επαρκείς σε πολεμικές δυνάμεις, πιστεύουμε όμως στην συμμαχία των Σπαρτιατών οι οποίοι θα αναγκασθούν να μας βοηθήσουν τουλάχιστον για τους συγγενικούς δεσμούς που μας ενώνουν και για να αποφύγουν την ντροπή.
- Α. Και εμείς πιστεύουμε στην εύνοια των Θεών, όσα ζητάμε και πράττουμε δεν αντιβαίνουν την ευσέβεια των ανθρώπων στους Θεούς ούτε στις αρχές μεταξύ ανθρώπων. Νομίζουμε πως και οι Θεοί και οι άνθρωποι χωρίς αμφιβολία το έχουν έμφυτο να επιβάλλουν την εξουσία τους, όταν έχουν την δύναμη να το κατορθώσουν αυτό. Αυτός ο νόμος δεν είναι δικό μας έργο, και δεν είμαστε και οι πρώτοι που τον εφαρμόζουν. Τον χρησιμοποιούμε γιατί τον βρήκαμε, και μετά από εμάς θα κάνουν χρήση αυτού αιώνια οι άνθρωποι. Kαι εσείς ξέρουμε αλλά και κάθε άλλος θα κάνατε το ίδιο αν αποκτούσατε δύναμη σαν την δική μας. Είσθε πεπεισμένοι ότι οι Λακεδαιμόνιοι θα σας βοηθήσουν για να μην ντροπιαστούν, σας μακαρίζουμε για την αφέλεια σας αλλά δεν ζηλεύουμε την ανοησία σας. Οι Σπαρτιάτες σέβονται τα ήθη του τόπου τους και είναι έντιμοι στις αναμεταξύ τους σχέσεις, αλλά πολλά θα μπορεί να πει κανείς στην συμπεριφορά τους με τους ξένους ,χωρίς πολλά λόγια για να τους χαρακτηρίσουμε η νοοτροπία τους δεν ταιριάζει με τις παράλογες ελπίδες σας.
- Μ. Πιστεύουμε και εμείς ότι για το δικό τους το συμφέρον δεν θα προδώσουν τους Μήλιους που είναι άποικοι τους, διαφορετικά θα χάσουν την εμπιστοσύνη που τους έχουν οι Έλληνες φίλοι τους και θα ωφεληθούν οι εχθροί τους.
- Α. Το συμφέρον συμβαδίζει με την ασφάλεια, η δικαιοσύνη και εντιμότητα με κινδύνους αποκτώνται στους οποίους οι Λακεδαιμόνιοι συνήθως αποφεύγουν να εκτεθούν.
- Μ. Πρόθυμα πιστεύουμε θα ριψοκινδυνεύσουν για χάρη μας και θα θεωρήσουν τον κίνδυνο μικρότερο που αναλαμβάνουν σε άλλες περιπτώσεις, γιατί είμαστε κοντά στην Πελοπόννησο, πράγμα το οποίο διευκολύνει τις εκστρατείες τους, και επιπλέον τους είμαστε πιο πιστοί από άλλους λόγω της συγγενικής μας σχέσης.
- Α. Εγγύηση για να πολεμήσουν κάποιοι μαζί με άλλους δεν θεωρούν τα φιλικά αισθήματα εκείνων που τους ζήτησαν βοήθεια, αλλά τις πολεμικές τους δυνατότητες. Οι Λακεδαιμόνιοι επειδή δεν εμπιστεύονται τις δυνάμεις τους πάντα στις πολεμικές τους επιχειρήσεις έχουν και πολλούς συμμάχους. Σε ένα νησί δεν υπάρχει πιθανότητα να εκστρατεύσουν την στιγμή που εμείς κυριαρχούμε στη θάλασσα.
- Μ. Μπορούν όμως να στείλουν τους συμμάχους τους να μας βοηθήσουν, το Κρητικό πέλαγος είναι μεγάλο και δεν είναι εύκολο να αντιμετωπισθούν από αυτούς που κυριαρχούν στη θάλασσα. Ακόμη και να αποτύχουν (Σπαρτιάτες) στη θάλασσα είναι σε θέση να πολεμήσουν εναντίον της χώρας σας και της επικράτεια σας.
- Α. Γνωρίζετε πολύ καλά ότι οι Αθηναίοι δεν έλυσαν ποτέ πολιορκία από το φόβο του εχθρού. Διαπιστώνουμε ότι τα ισχυρότερα επιχειρήματα σας είναι οι ελπίδες για το μέλλον ενώ οι δυνάμεις σας είναι λίγες σε σύγκριση με την δύναμη πού αντιμετωπίζετε. Θα είστε απερίσκεπτοι αν μετά από αυτή τη συνάντηση δεν πάρετε μια συνετή απόφαση. Αν σκεφθείτε λογικά και δεν θεωρήσετε ντροπή να υποταχθείτε στην ισχυρότερη πόλη η οποία σας προτείνει λογικούς όρους, δηλαδή να γίνετε σύμμαχοι της φόρου υποτελείς κατέχοντας τη χώρα σας. Σκεφθείτε καλά τώρα που θα φύγουμε ότι πρόκειται για την τύχη της πατρίδας σας, με μια απόφαση θα την σώσετε η θα την καταστρέψετε.
- Μ. Αθηναίοι ,δεν πρόκειται να αλλάξουμε την αρχική μας απόφαση και ούτε θα αφαιρέσουμε την ελευθερία μιας πόλης επτακοσίων χρόνων σε λίγες στιγμές ,θα προσπαθήσουμε να σωθούμε έχοντας εμπιστοσύνη στην καλή μας τύχη από τους Θεούς που μέχρι τώρα μας έχει σώσει, και στους ανθρώπους κυρίως των Λακεδαιμονίων. Προτείνουμε να είμαστε φίλοι και εχθροί κανενός, να φύγετε από την χώρα μας αφού κάνουμε συνθήκη προς το συμφέρον και των δύο.
- Α. Μετά από αυτή την απόφαση σας πιστεύουμε ότι μόνο εσείς από όλους τους ανθρώπους νομίζετε πως το μέλλον είναι πιο σίγουρο από την τωρινή σας κατάσταση .Όμως, όσο περισσότερο στηρίζεστε στην ελπίδα, στην τύχη και στους Σπαρτιάτες η αποτυχία σας θα είναι ακόμη μεγαλύτερη.
Οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν και το αθηναϊκό στράτευμα πολιόρκησε την Μήλο, και τον χειμώνα της επόμενης χρονιάς οι κάτοικοι εξαντλημένοι από την πείνα ενδεχομένως και από προδοσία συνθηκολόγησαν χωρίς όρους. Οι Αθηναίοι εξόντωσαν όλους τους άνδρες και πούλησαν δούλους γυναίκες και παιδιά, κατόπιν μετέφεραν και αποίκησαν το έρημο νησί με πεντακόσιους Αθηναίους κληρούχους.
Μέσα από αυτό το ιστορικό κείμενο σε μορφή διαλόγου ακόμη και αν αμφισβητείται η αξιοπιστία του, όπως το έχει διασώσει o Θουκυδίδης παρουσιάζεται το δίκαιο του Ισχυρού ,η ανηθικότητα η αλαζονεία και η κυνική απροκάλυπτη πολιτική του Αθηναϊκού ιμπεριαλισμού.Ανεξαρτησία, ουδετερότητα, οι αποστασίες και οι εξεγέρσεις πόλεων-κρατών δεν θα μπορούσαν να γίνουν αποδεκτές, μόνο σχέσεις υποταγής και υποτέλειας που ρυθμίζονταν στα πλαίσια της Αθηναϊκής συμμαχίας. Όταν Μυτιλήνη αποστατεί από την συμμαχία το 427π.χ ο αθηναϊκός στόλος την κυριεύει και την καταστρέφει, πάνω από χίλιοι Λέσβιοι εστάλησαν στην Αθήνα αιχμάλωτοι και εκτελέστηκαν. Η Σκιώνη υποτελής των Αθηναίων τέσσερα χρόνια αργότερα το έτος 423 επαναστάτησε και προσχώρησε στους Σπαρτιάτες. Οι Αθηναίοι ύστερα από πολιορκία δύο ετών την κατέλαβαν και όλοι οι ενήλικοι εκτελέστηκαν ,τα γυναικόπαιδα οδηγήθηκαν στη υποδούλωση και η πόλη παραχωρήθηκε στους Πλαταιείς.
Οι Μήλιοι αντιστάθηκαν και αγωνίσθηκαν για την ανεξαρτησία, την αξιοπρέπεια και την ελευθερία τους ολομόναχοι, οι Σπαρτιάτες τους οποίους εμπιστεύτηκαν και υπολόγιζαν τους αγνόησαν και δεν διακινδύνευσαν την εμπλοκή τους. Η οπτική του δικαίου είχε να κάνει μόνο με ότι εξυπηρετούσε την εξωτερική πολιτική και τα συμφέροντα του κράτους των Λακεδαιμονίων.
ΠΗΓΕΣ
Θουκιδίδου Ιστορία., Άπαντα Αρχαίων Ελλήνων Ιστορικών, Εκδ. Πάπυρος,1976