Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ένας πόλεμος αντιπροσώπων που δικαιολογείται ως μια προσπάθεια «αποδυνάμωσης και απομόνωσης» της Ρωσίας. Η στρατηγική μας ήττα σ’ αυτή την προσπάθεια μας αφήνει πλέον τρεις δυσάρεστες εναλλακτικές, γράφει σε ανάλυσή του ο Τσας Φρίμαν Τζ.*, πρώην αξιωματούχος των ΗΠΑ (στη φωτογραφία του Reuters/Yevhen Titov, επάνω, αστυνομικός στέκεται μπροστά σε κατεστραμμένο κτίριο, εν μέσω της ρωσικής επίθεσης στην Ουκρανία, στην πόλη Αβντιίβκα της περιοχής του Ντόνετσκ, τη 17η Οκτωβρίου 2023).
Μπορούμε να συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε την Ουκρανία καθώς η Ρωσία την τεμαχίζει και τη μειώνει περαιτέρω σε μέγεθος και πληθυσμό. Μπορούμε να κλιμακώσουμε τον πόλεμο, όπως έχει υποστηρίξει ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, παρά τη ρωσική απειλή να μας απαντήσει με αντικλιμάκωση, πιθανώς σε πυρηνικό επίπεδο. Ή μπορούμε ν’ αποδεχτούμε την αποτυχία και να σώσουμε ό,τι μπορούμε από την Ουκρανία διαπραγματευόμενοι με τη Ρωσία.
«Οι «αέναοι πόλεμοί» μας είναι προϊόν εφαρμογής της ύβρεως σε δύο συγγενείς εθνικές φιλοδοξίες μας»
Ο Τσας Φρίμαν είναι πρέσβης, συνταξιούχος αμερικανός διπλωμάτης και συγγραφέας. Υπηρέτησε στα υπουργεία Εξωτερικών και Αμυνας με πολλές διαφορετικές ιδιότητες σε διάστημα τριάντα ετών (περισσότερα στο τέλος του άρθρου)
Ξέρω ποια από αυτές τις επιλογές θα προτιμούσα, και υποπτεύομαι ότι το κάνετε και εσείς. Και, όπως κι αν τελειώσει αυτός ο ανόητος και περιττός πόλεμος, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι δεν θα υπάρξουν άλλοι σαν αυτόν στο μέλλον.
Λένε ότι ένα λάθος είναι λάθος μόνο αν δεν μάθεις από αυτό. Η χώρα μας το τελευταίο διάστημα έχει κάνει πολλά λάθη στην εξωτερική της πολιτική. Δυστυχώς, δεν φαίνεται να μαθαίνουμε πολλά από αυτήν την εμπειρία.
Αντ’ αυτού επινοήσαμε κάτι μοναδικά αμερικανικό που ονομάζεται «αέναος πόλεμος». Τέτοιοι πόλεμοι συνήθως αποτυγχάνουν. Ωστόσο, συνεχίζουμε να τους εξαπολύουμε. Θέλω να σας πως γιατί το κάνουμε αυτό, γιατί δεν πρέπει και πώς μπορούμε να σταματήσουμε να το κάνουμε. Θα εστιάσω στον αέναο πόλεμο με τη Ρωσία στην Ουκρανία.
Τα κοινά στοιχεία
Οι αέναοι πόλεμοι μπορούν να πάρουν πολλές μορφές. Μπορεί να είναι οικονομικοί ή τεχνολογικοί, όπως αυτοί που ξεκίνησε η κυβέρνηση Τραμπ εναντίον της Κίνας και τους οποίους συνέχισε η κυβέρνηση Μπάιντεν με ακόμη πιο αποφασιστικό τρόπο.
Μπορούν να είναι στρατιωτικοί, όπως ο εικοσιτριάχρονος «παγκόσμιος πόλεμός μας κατά της τρομοκρατίας». Αυτός μας οδήγησε σε μάχη σε περισσότερες από ογδόντα χώρες, σκότωσε πάνω από 900.000 ανθρώπους και μας κόστισε περίπου 8 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Οι αέναοι πόλεμοι δεν χρειάζεται να είναι άμεσοι, όπως δείχνει ο πόλεμός μας στην Ουκρανία. Μπορούν ακόμη και να είναι συγκαλυμμένοι, όπως αποδεικνύουν οι πολλαπλές, όχι και τόσο μυστικές, επεμβάσεις μας στη Συρία.
Τα κοινά στοιχεία που διακρίνουν τους αέναους πολέμους της Αμερικής είναι:
ασάφεια, αβέβαιοι στόχοι, αλλαγές όρων, έντονη προπαγάνδα για να κινητοποιηθεί η υποστήριξή τους, κανένας οίκτος για όσους αμφισβητούν αυτήν την προπαγάνδα, ανυπαρξία σημείων αναφοράς για την αξιολόγηση της επιτυχίας ή της αποτυχίας, ανύπαρκτα όρια στο επίπεδο των πόρων που πρέπει να διαθέσουμε γι’ αυτούς, καμία καθορισμένη τελική κατάσταση που θα δικαιολογούσε τον τερματισμό τους, καμία στρατηγική για τον τερματισμό τους, και κανένα όραμα για μια εφαρμόσιμη τάξη πραγμάτων εάν και όταν τελειώσουν.
Ο Σουν Τσου υποστήριξε ότι οι πόλεμοι πρέπει να διεξάγονται με στρατηγικές που επιτυγχάνουν συγκεκριμένους εθνικούς στόχους με τη μικρότερη καταστροφή. Ο Καρλ φον Κλάουζεβιτς περιέγραψε τον πόλεμο ως την αποτελεσματική συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα. Ο Γουίλιαμ Τ. Ο Σέρμαν είπε ότι ο σκοπός του πολέμου είναι να οδηγήσει σε μια καλύτερη ειρήνη. Ο Φρεντ Ικλε τόνισε ότι κάθε πόλεμος πρέπει να τελειώνει.
Χρήση βίας ατιμώρητα
Τι γίνεται όμως αν η εσωτερική πολιτική δυσλειτουργία εμποδίζει τον καθορισμό συγκεκριμένων εθνικών στόχων; Τι θα συμβεί αν η πολιτική κουλτούρα μιας χώρας υπαγορεύει ότι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος για να επιβληθούν οι επιλογές της σε άλλες χώρες είναι καταναγκαστικά, μέσω πολέμου – οικονομικού ή στρατιωτικού;
Τι θα συμβεί αν μια τέτοια χώρα μετράει την επιτυχία των τιμωρητικών μέτρων όχι από τον βαθμό στον οποίο επιτυγχάνουν επιθυμητές αλλαγές στην ξένη συμπεριφορά αλλά από τον πόνο που προκαλούν στους ξένους; Τι θα συμβεί αν μια τέτοια χώρα πιστεύει ότι μπορεί να καταφύγει στη χρήση βίας ατιμώρητα κάθε φορά που κρίνει ότι οι λιγότερο βίαιες μέθοδοι να κάμπτουν τους ξένους στη θέλησή της είναι λιγότερο πιθανό να το επιτύχουν; Τι θα συμβεί αν οι πόλεμοι αυτής της χώρας δεν οδηγούν συνήθως σε ειρήνη αλλά σε αναταραχή ή αναρχία;
Οι «αέναοι πόλεμοί» μας είναι προϊόν εφαρμογής της ύβρεως σε δύο συγγενείς εθνικές φιλοδοξίες μας απέναντι στον κόσμο, πέρα από τα σύνορά μας: (1) στην εδραίωση μιας παγκόσμιας αμερικανικής σφαίρας επιρροής και (2) στις αλλαγές του ξένου καθεστώτος που απαιτούνται για να πραγματοποιηθεί η εδραίωση. Ο πόλεμος της Ουκρανίας αποτελεί παράδειγμα και των δύο στοιχείων αυτής της ηγεμονικής συμπεριφοράς.
Bολές πυροβολικού από τον αμερικανικό στρατό στην επαρχία Κανταχάρ, στο νότιο Αφγανιστάν, την 12η Ιουνίου 2011 (φωτογραφία Reuters/Baz Ratner)
Συνοδεύεται από συνεχή προπαγάνδα που μπερδεύει την αυτοδικία με την αλήθεια, δαιμονοποιεί τον αντίπαλό μας και αντικαθιστά την ανάλυση με ευσεβείς πόθους και άρνηση, αφήνοντας τα πάντα αληθοφανή και τίποτα βέβαιο.
Τα πιο καταστροφικά ψέματα
Οπως πάντα, τα πιο καταστροφικά ψέματα είναι αυτά που λέμε στον εαυτό μας. Ο πόλεμος της Ουκρανίας δεν γίνεται – όπως υποστηρίζεται – για τη δημοκρατία εναντίον του αυταρχισμού. Πρόκειται για την οριοθέτηση της μεταψυχροπολεμικής σφαίρας επιρροής των ΗΠΑ στην Ευρώπη.
Η χώρα μας επινόησε τη σύγχρονη σφαίρα επιρροής. Με το Δόγμα Μονρόε και την Επέκτασή του από τον Ρούσβελτ, αξιώσαμε το δικαίωμα να περιορίσουμε την ελευθερία ελιγμών των χωρών του Δυτικού Ημισφαιρίου και ν’ απαιτήσουμε τον σεβασμό τους στα πολιτικά και οικονομικά μας συμφέροντα.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ επέκτειναν τη σφαίρα επιρροής μας για να συμπεριλάβουν τη Δυτική Ευρώπη και τη Βορειοανατολική Ασία. Στη μεταψυχροπολεμική περίοδο, η Ουάσιγκτον προσάρμοσε τις ηγεμονικές αρχές του Δόγματος Μονρόε στη μονοπολικότητα και επέκτεινε τη σφαίρα επιρροής μας σ’ ολόκληρο τον κόσμο πέρα από τα σύνορα της Ρωσίας, του Ιράν, της Κίνας και της Βόρειας Κορέας.
Τελικά, οι μόνες χώρες που συνορεύουν με τη Ρωσία εκτός από αυτές της Κεντρικής Ασίας που δεν βρίσκονται στη σφαίρα επιρροής μας ήταν η Γεωργία και η Ουκρανία. Οι Αμερικανοί νεοσυντηρητικοί είδαν αυτούς τους γείτονες της Ρωσίας ως κενά που έπρεπε να καλυφθούν από τη στρατιωτική δύναμη των ΗΠΑ.
Προειδοποίηση Πούτιν
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, το ΝΑΤΟ ήταν μια καθαρά αμυντική συμμαχία που προστάτευε αποτελεσματικά τη Δυτική Ευρώπη από μια επιθετική Σοβιετική Ενωση και τους δύστροπους δορυφόρους της.
Ομως, πριν είκοσι πέντε χρόνια, στα τέλη του 20ού αιώνα, μετά την εξαφάνιση της ΕΣΣΔ, το ΝΑΤΟ άρχισε να εξαπολύει επιθετικές επιχειρήσεις – πρώτα εναντίον της Σερβίας, μετά στο Αφγανιστάν και αργότερα στη Λιβύη.
Και καθώς το ΝΑΤΟ επεκτεινόταν προς τα σύνορα της Ρωσίας, τα αμερικανικά στρατεύματα και τα όπλα που τη στόχευαν επέβαλαν, συστηματικά, την παρουσία τους στο έδαφος των νέων μελών του.
Στη διάσκεψη ασφαλείας του Μονάχου το 2007, ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ευθέως προειδοποίησε τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους ευρωπαίους συμμάχους τους ότι η χώρα του θα ένιωθε υποχρεωμένη να δράσει εάν το ΝΑΤΟ – το μέσο με το οποίο οι ΗΠΑ ασκούν επί μακρόν κυρίαρχη πολιτικοστρατιωτική επιρροή στην Ευρώπη – αναπτυσσόταν περαιτέρω . Η προειδοποίησή του απηχούσε εκείνη του προκατόχου του Μπόρις Γέλτσιν ήδη από το 1994.
Το 2008 όπως και το 1994, η Ουάσιγκτον αγνόησε αυτές τις προειδοποιήσεις και έπεισε το ΝΑΤΟ να προσφέρει ένταξη στη Γεωργία και την Ουκρανία, που συνορεύουν και οι δύο με τη Ρωσική Ομοσπονδία.
Ο πόλεμος στη Γεωργία
Οπως λένε τακτικά οι Ρώσοι, δεν ήταν τυχαίο που λίγο αργότερα ξέσπασε πόλεμος μεταξύ Γεωργίας και Ρωσίας. Αυτό οφειλόταν εν μέρει στην πληθωρική αντίδραση της Γεωργίας λόγω της προφανούς απεριόριστης υποστήριξης των Αμερικανών στις εθνικιστικές της φιλοδοξίες.
Πιο συγκεκριμένα, ήταν ένα υπολογισμένο ρωσικό μήνυμα αποφασιστικότητας ν’ αντισταθεί στην περικύκλωση από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ.
Εμείς αγνοήσαμε το μήνυμα και απεικονίσαμε το συντριπτικό πλήγμα της Μόσχας κατά του γεωργιανού τυχοδιωκτισμού ως απρόβλεπτη ρωσική επιθετικότητα που δικαιολόγησε την αποφασιστικότητά μας να φέρουμε τους γείτονες της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ. Κάποιος το συνόψισε δηλώνοντας ότι ο λόγος που το ΝΑΤΟ εξακολουθεί να υπάρχει είναι για να χειριστεί τα προβλήματα που προκαλεί η συνέχιση της ύπαρξής του.
Ταυτόχρονα με τον πόλεμο στη Γεωργία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ κλιμάκωσαν την προσπάθεια επανεξοπλισμού, αναδιάρθρωσης και επανεκπαίδευσης των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων ώστε να είναι έτοιμες για μάχη με τη Ρωσία.
Το πραξικόπημα στο Κίεβο
Το 2014, η Ουάσιγκτον βοήθησε να γίνει ένα πραξικόπημα στο Κίεβο που ανέτρεψε την εκλεγμένη κυβέρνηση και εγκατέστησε στη θέση της επιλεγμένους φιλοαμερικανούς, αντιρωσικούς διαδόχους.
Μέλη της Στρατιωτικής Αστυνομίας των ΗΠΑ οδηγούν κρατούμενο στο κελί του στον χώρο κράτησης της ναυτικής βάσης του Γκουαντάναμο, την 11η Ιανουαρίου 2002 (φωτογραφία Reuters)
Η νέα υπερεθνικιστική ουκρανική κυβέρνηση απαγόρευσε στη συνέχεια τη χρήση των ρωσικών και άλλων μειονοτικών γλωσσών στην εκπαίδευση ή τις κρατικές υποθέσεις.
Αλλά για σχεδόν το 30% των Ουκρανών η ρωσική είναι η μητρική τους γλώσσα. Οι ρωσόφωνοι αυτονομιστές στην περιοχή του Ντονμπάς αντιστάθηκαν στην αναγκαστική αφομοίωση και ξεκίνησαν έναν εμφύλιο πόλεμο με τους ουκρανούς υπερεθνικιστές. Αυτός σύντομα εξελίχθηκε σ’ έναν πόλεμο αντιπροσώπων μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιβεβαίωσαν την πρόθεσή τους να εντάξουν την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ και ενίσχυσαν τη βοήθειά μας στις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις.
Αλλά αν η Ουκρανία έμπαινε στο ΝΑΤΟ ενώ η Κριμαία θα παρέμενε ακόμη τμήμα της, η ρωσική ναυτική βάση στη Σεβαστούπολη, ηλικίας 250 ετών, θα περνούσε στον έλεγχο των ΗΠΑ και της βορειοατλαντικής συμμαχίας.
Η προσάρτηση της Κριμαίας
Σε μεγάλο βαθμό για να το αποτρέψει αυτό, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία. Μπόρεσε να το κάνει χωρίς βία, επειδή οι κάτοικοι της Κριμαίας είχαν καταστήσει σαφές σε αρκετές προηγούμενες περιπτώσεις ότι δεν ήθελαν ν’ αποτελούν μέρος της Ουκρανίας.
Το 2014, ένα δημοψήφισμα που διοργανώθηκε από τη Ρωσία αποκάλυψε ότι οι απόψεις των περισσότερων κατοίκων της Κριμαίας δεν είχαν αλλάξει. Αν δεν μπορούσαν να ανεξαρτητοποιηθούν, προτιμούσαν να ενταχθούν στη Ρωσία. Δεν είναι καθόλου ρεαλιστικό να περιμένουμε ότι θα συμφωνήσουν ποτέ να τεθούν ξανά υπό ουκρανική κυριαρχία.
Μέχρι το 2021, με τη βοήθειά μας, η Ουκρανία είχε αποκτήσει έναν εκπαιδευμένο και εξοπλισμένο από το ΝΑΤΟ στρατό, μεγαλύτερο από τις ένοπλες δυνάμεις της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας μαζί.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Μόσχα θεώρησε αυτή την τεράστια εχθρική δύναμη στα δυτικά της σύνορα ως σοβαρή απειλή για την εθνική της ασφάλεια.
Οι πρόσφατες επιθέσεις βαθιά στη ρωσική επικράτεια από ουκρανικές δυνάμεις επιβεβαίωσαν άθελά τους τις ανησυχίες της Ρωσίας για τις συνέπειες της ένταξης της Ουκρανίας σε μια εχθρική προς τη Μόσχα συμμαχία.
Ζήτησε διαπραγματεύσεις
Ακριβώς όπως οι σοβιετικές δυνάμεις που στάθμευαν στην Κούβα το 1962 απειλούσαν την Ουάσιγκτον, οι αμερικανικές δυνάμεις που σταθμεύουν στην Ουκρανία θα μπορούσαν να μειώσουν τον χρόνο προειδοποίησης ενός χτυπήματος στη Μόσχα σε περίπου πέντε λεπτά.
Ετσι, τον Δεκέμβριο του 2021, η Ρωσία συγκέντρωσε στρατεύματα στα σύνορά της με την Ουκρανία και ζήτησε διαπραγματεύσεις για να επιλύσει τις ανησυχίες της σε θέματα ασφαλείας.
Επέμεινε στην ουκρανική ουδετερότητα, τον σεβασμό των δικαιωμάτων των ρωσόφωνων στην Ουκρανία και τη συζήτηση για μια νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας που δεν θα απειλούσε ούτε τη Ρωσία ούτε τα μέλη του ΝΑΤΟ.
Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ απάντησαν απορρίπτοντας τις διαπραγματεύσεις, ενώ προειδοποίησαν – σε μια χαρακτηριστική περίπτωση αυτοεκπληρούμενης μανίας καταδίωξης – ότι η Ρωσία σχεδίαζε να εισβάλει στην Ουκρανία.
Ο Γενς Στόλτενμπεργκ, ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, το έθεσε ως εξής: «Ο πρόεδρος Πούτιν … έστειλε ένα προσχέδιο συνθήκης που ήθελε να υπογράψει το ΝΑΤΟ, για να υποσχεθεί ότι δεν θα υπάρξει άλλη διεύρυνσή του. Αυτό… ήταν προϋπόθεση για να μην εισβάλει [η Ρωσία] στην Ουκρανία. Φυσικά δεν το υπογράψαμε».
Δεν δέχτηκαν συζήτηση
Στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ δεν δέχτηκαν καθόλου να το συζητήσουν, αφήνοντας στη Ρωσία την επιλογή είτε ν’ αποδεχθεί την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και την ενδεχόμενη ανάπτυξη αμερικανικών δυνάμεων εκεί είτε να χρησιμοποιήσει βία για να το αποτρέψει.
Αυτή η ανεπιθύμητη επιλογή ήταν κατά προσέγγιση η αιτία της κρίσιμης απόφασης της Μόσχας να εισβάλει στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ήταν ξεκάθαρα παράνομη σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αλλά το να πει κανείς ότι ήταν «απρόκλητη» αψηφά την αξιοπιστία.
Θα μπορούσε μια διαπραγμάτευση με τη Ρωσία ν’ αποτρέψει τον πόλεμο; Eχουμε τουλάχιστον δύο αξιόπιστα στοιχεία που υποδηλώνουν ότι μπορεί να τον είχε αποτρέψει.
Παρά τη συμπάθεια και την υποστήριξή της στους ρωσόφωνους αυτονομιστές του Ντονμπάς, η Μόσχα αποδέχτηκε τις συμφωνίες του Μινσκ του 2014 και του 2015, οι οποίες προέβλεπαν ότι η περιοχή τους θα πρέπει να παραμείνει μέρος της Ουκρανίας, υπό τον όρο να διασφαλίζεται η γλωσσική τους αυτονομία. (Οι συμφωνίες του Μινσκ εγκαταλείφθηκαν στη συνέχεια, όχι από τη Ρωσία, αλλά από την Ουκρανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία).
Η απόρριψη του προσχεδίου ειρήνης
Στη συνέχεια, επίσης, έξι εβδομάδες μετά την εισβολή της, η Μόσχα συμφώνησε με το Κίεβο σ’ ένα προσχέδιο συνθήκης βάσει του οποίου θ’ απέσυρε τα στρατεύματά της με αντάλλαγμα την παραίτηση της Ουκρανίας από την ένταξη στο ΝΑΤΟ και τη διακήρυξη ουδετερότητας. Αυτή η συνθήκη επρόκειτο να υπογραφεί στις 15 Απριλίου 2022, αλλά οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και το ΝΑΤΟ αντιτάχθηκαν. Στις αρχές Απριλίου, η Ουκρανία απέρριψε την προηγούμενη συμφωνία της με τους όρους της ειρηνευτικής συνθήκης.
Ρωσικά στρατιωτικά οχήματα στη Νότια Οσετία της Γεωργίας, τον Αύγουστο του 2008 (φωτογραφία Reuters)
Καθώς ο πόλεμος έχει ξεκινήσει, η Ρωσία έχει επανειλημμένα επαναλάβει την προθυμία της να συνομιλήσει, και οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και η Ουκρανία έχουν επανειλημμένα αρνηθεί να το πράξουν. Η άρνηση να συζητηθεί μια φόρμουλα για ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας και μεταξύ Ουκρανών και ρωσόφωνων ουκρανών είχε σοβαρές συνέπειες, κυρίως για την Ουκρανία.
Ο πόλεμος όχι μόνο της προκάλεσε τεράστιο κόστος αλλά αποδυνάμωσε σημαντικά τη διαπραγματευτική της δύναμη σ’ οποιαδήποτε μελλοντική διαπραγμάτευση με τη Ρωσία. Εάν υπάρξει συμφωνημένος τερματισμός αυτού του πολέμου, θα είναι σε μεγάλο βαθμό με ρωσικούς όρους και πολύ λιγότερο ευνοϊκούς για την Ουκρανία από την ειρήνη που οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ την έπεισαν ν’ απορρίψει τον Απρίλιο του 2022. Το Κίεβο, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ βρίσκονται τώρα στο τελικό στάδιο μιας ταπεινωτικής στρατηγικής ήττας.
Τραγικές συνέπειες
Το 2022, όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, ο πληθυσμός της Ουκρανίας ανερχόταν περίπου σε 32 εκατομμύρια.
Εκτοτε, έχει μειωθεί σε περίπου 20 εκατομμύρια. Το ένα τρίτο του πληθυσμού της έχει εκτοπιστεί. Πάνω από 2 εκατομμύρια έχουν καταφύγει στη Ρωσία και 6 έως 8 εκατομμύρια στη Δύση και αλλού. Ο αριθμός των θυμάτων της Ουκρανίας αποτελεί ένα μυστικό, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να φτάνει περίπου το μισό εκατομμύριο.
Η βιομηχανική βάση και η υποδομή της έχουν καταστραφεί. Καθώς ξεκίνησε ο πόλεμος, ήταν η φτωχότερη και πιο διεφθαρμένη χώρα στην Ευρώπη. Τώρα είναι ακόμα πιο φτωχή και πιο διεφθαρμένη.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει περιγράψει τακτικά τον πόλεμο με τη Ρωσία ως στόχο για να την «απομονώσει και να την αποδυναμώσει» και δεσμεύτηκε να στηρίξει την Ουκρανία «όσο χρειαστεί».
Διακεκριμένοι πολιτικοί των ΗΠΑ έχουν εκθειάσει τα οφέλη τού να πολεμούν Ουκρανοί, αντί Αμερικανοί, με τους Ρώσους. Οι Ουκρανοί το έκαναν με αξιοσημείωτη γενναιότητα. Ομως, έχουν πεθάνει τόσο πολλοί που η Ουκρανία δεν μπορεί πλέον ν’ αναπτύξει επαρκή άμυνα, πόσο μάλλον να προχωρήσει στην επίθεση.
Ούτε απομόνωση ούτε αποδυνάμωση
Ο πόλεμος την έχει καταστρέψει χωρίς ούτε να απομονώσει ούτε ν’ αποδυναμώσει τη Ρωσία. Εχει αποκόψει την Ευρώπη από τον ρωσικό ενεργειακό εφοδιασμό και έχει επαναπροσανατολίσει τη Ρωσία προς την Κίνα, την Ινδία, το Ιράν, τις αραβικές χώρες της Δυτικής Ασίας και την Αφρική.
Η οικονομία της Ρωσίας έχει αναπτυχθεί, δεν συρρικνώνεται. Ο αμυντικός προϋπολογισμός της Μόσχας έχει διπλασιαστεί και η παραγωγή εξοπλισμών της είναι τώρα τριπλάσια από αυτή των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ μαζί.
Οπως και οι απώλειες των Ουκρανών, έτσι και αυτές των Ρώσων είναι δύσκολο να υπολογιστούν. Αλλά με πληθυσμό τέσσερις έως πέντε φορές μεγαλύτερο από τον πληθυσμό της Ουκρανίας, η Ρωσία μπορεί να έχει το περιθώριο των περισσότερων θυμάτων απ’ ό,τι η Ουκρανία.
Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ περίμεναν μια εύκολη νίκη επί της Ρωσίας. Αλλά και οι δύο αντιμετωπίζουν τώρα μια ταπεινωτική στρατιωτική ήττα. Ο πόλεμος έχει αποδυναμώσει σημαντικά τη διαπραγματευτική θέση της Ουκρανίας σε οποιαδήποτε μελλοντική διαπραγμάτευση με τη Ρωσία. Η Γερμανία αισθάνεται πλέον ν’ απειλείται αρκετά γι’ αυτό έχει ξεκινήσει μια συζήτηση για το αν θ’ αποκτήσει πυρηνικά όπλα.
Ως αποτέλεσμα των κυρώσεων των ΗΠΑ και της δολιοφθοράς του υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου της Ρωσίας προς τη Γερμανία, η Ευρώπη έχει χάσει την πρόσβασή της σε φθηνές ρωσικές πηγές ενέργειας. Αυτές έχουν αντικατασταθεί με εισαγωγές από τις Ηνωμένες Πολιτείες που είναι έως και τέσσερις φορές ακριβότερες.
Η Γερμανία αποβιομηχανοποιείται
Οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες έντασης ενέργειας δεν είναι πλέον διεθνώς ανταγωνιστικές. Η Γερμανία, η βασική οικονομία της Ευρώπης, αποβιομηχανοποιείται. Οι τρέχουσες τάσεις εγείρουν ανησυχητικά ερωτήματα για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Ο πόλεμος της Ουκρανίας, σε συνδυασμό με άλλες πολεμικές ενέργειες, έχει κοστίσει στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Δύση το ηθικό επιχείρημα διεθνώς. Δεν μπορούμε να τα έχουμε και τα δυο – καταδικάζοντας τις παράνομες ενέργειες της Ρωσίας στην Ουκρανία ενώ υποστηρίζουμε ενεργά τις ακόμη πιο παράνομες και θανατηφόρες ενέργειες του Ισραήλ στην Παλαιστίνη.
Η Δύση έχει δίχως πρόθεση επιδείξει τεράστια υποκρισία, με δυο μέτρα και δυο σταθμά. Μας λένε οι ηγέτες μας και οι πολιτικοί τους ακόλουθοι ότι η Ουκρανία και άλλοι τρέχοντες και πιθανοί «αέναοι πόλεμοι» έχουν να κάνουν με την υπεράσπιση των δημοκρατικών αξιών.
Αλλά καθώς χτίζουμε στο εσωτερικό ένα κράτος εθνικής ασφάλειας για να υποστηρίξουμε τους πολέμους μας, θυσιάζουμε όλο και περισσότερες από τις πολιτικές ελευθερίες και τον σεβασμό στη νόμιμη οδό και στο κράτος δικαίου που είναι κεντρικά για τη συνταγματική δημοκρατία.
Η «θεωρία του ντόμινο»
Οπως σοφά επισήμανε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, ένα έθνος που είναι έτοιμο ν’ ανταλλάξει τις ελευθερίες του για την ασφάλειά του θέτει και τα δύο σε κίνδυνο. Και, σ’ αυτήν την περίπτωση, δεν διακυβεύεται καν η ασφάλειά μας, αλλά η ασφάλεια άλλων.
Η «θεωρία του ντόμινο» στη Νοτιοανατολική Ασία ήταν ανοησία. Εξίσου παραπλανητική είναι στην Ανατολική Ευρώπη. Οι πόλεμοί μας είναι πόλεμοι επιλογής, όχι ανάγκης, και έχουν ελάχιστη ή καθόλου άμεση σχέση με την ασφάλεια και την ευημερία των Αμερικανών.
Λέγεται ότι στην Ουκρανία διακυβεύεται η αξιοπιστία των ΗΠΑ με συμμάχους και αντιπάλους. Ωστόσο, οι πολιτικές και οι ενέργειές μας εκεί δεν ενίσχυσαν την εμπιστοσύνη στην αμερικανική σταθερότητα, αλλά αντιθέτως κλόνισαν την εμπιστοσύνη στην κρίση μας και ήγειραν αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα των στρατιωτικών μας δογμάτων και των όπλων μας.
Η Δύση υποφέρει τώρα από την κόπωση του «αέναου πολέμου». Οι αμερικανοί και οι ευρωπαίοι φορολογούμενοι γίνονται απρόθυμοι να συνεχίσουν να στέλνουν χρήματα για έναν σκοπό που όλο και περισσότερο αντιλαμβάνονται ως μάταιο και διεφθαρμένο.
Σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ την 24η Μαρτίου 2022 στις Βρυξέλες για να συζητηθεί η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία (φωτογραφία Reuters/Gonzalo Fuentes)
Και μας υπενθυμίζεται ότι, όπως έδειξε ο 20ός αιώνας, δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη στην Ευρώπη που να βασίζεται στον εξοστρακισμό της Ρωσίας ή οποιασδήποτε άλλης μεγάλης ευρωπαϊκής δύναμης. Καθώς ο πόλεμος συνεχίζεται, η διαπραγματευτική θέση της Ρωσίας εξακολουθεί να ενισχύεται.
Η αδέξια αμερικανική διπλωματία
Εάν ποτέ τερματιστεί αυτή η σύγκρουση, θα είναι με όρους πολύ λιγότερο ευνοϊκούς για την Ουκρανία από την ειρήνη που οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ την έπεισαν ν’ απορρίψει τον Απρίλιο του 2022. Στο μεταξύ, η αδέξια αμερικανική διπλωματία συνεχίζει να σπρώχνει τη Ρωσία, την Κίνα, το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα μαζί σε μια ευρύτερη αντιαμερικανική συμφωνία και ν’ αυξάνει τον κίνδυνο ενός ή περισσότερων πυρηνικών πολέμων.
Το άρθρο 5 της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού ορίζει ότι «μια ένοπλη επίθεση εναντίον ενός ή περισσότερων [κρατών μελών του ΝΑΤΟ] στην Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική θα θεωρείται επίθεση εναντίον όλων». Αυτή είναι μια αναμφισβήτητη δέσμευση για την υπεράσπιση οποιουδήποτε και όλων των μελών του ΝΑΤΟ από επίθεση.
Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα μέλη του ΝΑΤΟ έχουν ήδη αποδείξει ότι στην πραγματικότητα δεν είμαστε διατεθειμένοι ν’ απαντήσουμε άμεσα σε μια ένοπλη επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ως απάντηση σε μια τέτοια ενέργεια, έχουμε καταφύγει σε υπεκφυγές και σ’ έναν πόλεμο πληρεξουσίων που φέρνει τους Ουκρανούς – αλλά όχι εμάς – εναντίον του επιτιθέμενου.
Εάν η Ουκρανία ήταν μέλος του ΝΑΤΟ, το άρθρο 5 θ’ απαιτούσε από τον πρόεδρο να ζητήσει την έγκριση του Κογκρέσου για την κήρυξη του πολέμου στην πιο τρομερή πυρηνική δύναμη του κόσμου. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει απειλήσει να εξαπολύσει έναν τέτοιο πυρηνικό πόλεμο.
Το αλλόκοτο ρίσκο
Μπορεί να μην είναι η δαιμονική φιγούρα που θέλει να παρουσιάσει η προπαγάνδα μας. Πέρα όμως από τους λεονταρισμούς, το να παρασυρθούμε στην μπλόφα του σημαίνει ότι αναλαμβάνουμε το αλλόκοτο ρίσκο για εμάς, τους συμμάχους μας και τον κόσμο γενικότερα.
Οπως και σε άλλους «αέναους πολέμους», έχουμε καταπιεί αμάσητη τη δική μας προπαγάνδα για την Ουκρανία. Η δονκιχωτική προσπάθειά μας να εκμεταλλευτούμε τον ουκρανικό εθνικισμό για ν’ «αδυνατίσουμε και να απομονώσουμε» τη Ρωσία ή να προκαλέσουμε την αλλαγή καθεστώτος στη Μόσχα οδήγησε στην καταστροφή τους Ουκρανούς και σε στρατηγική ήττα τη Δύση.
Εφερε τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ στο σημείο στο οποίο πρέπει είτε να μπούμε απευθείας στη μάχη είτε να παρακολουθήσουμε τη Ρωσία να κομματιάζει την Ουκρανία ή ν’ αποδεχτούμε ένα αποτέλεσμα από τις διαπραγματεύσεις που θ’ ανταποκρίνεται στα ρωσικά συμφέροντα και στόχους.
Η Μόσχα έχει περιγράψει αυτά τα συμφέροντα και έχει δηλώσει αυτούς τους στόχους με σαφήνεια και συνέπεια. Δεν περιλαμβάνουν την εισβολή στο έδαφος του ΝΑΤΟ. Ο ισχυρισμός ότι θα το κάνουν συνιστά διασπορά απειλών που έχει σχεδιαστεί για να κινητοποιήσει τη λαϊκή υποστήριξη στη Δύση για τον πόλεμο των αντιπροσώπων μας στην Ουκρανία, να ενισχύσει τους αμυντικούς προϋπολογισμούς των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ και ν’ αυξήσει τα κέρδη του στρατιωτικο-βιομηχανικού συγκροτήματος.
Οι δηλωμένοι στόχοι της Μόσχας
Η Μόσχα διεξήγαγε έναν περιορισμένο πόλεμο – μια αποκαλούμενη «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» – στην Ουκρανία. Δεν έχει συγκεντρώσει τις απαραίτητες δυνάμεις για να υποτάξει, να καταλάβει ή να προσαρτήσει ολόκληρη την Ουκρανία.
Οι επιδόσεις της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης δεν φανερώνουν δυνατότητα εισβολής στη Δύση και η Μόσχα δεν έχει εκφράσει καμία φιλοδοξία να το πράξει. Είναι καιρός να σταματήσουμε να της αποδίδουμε στόχους που δεν έχει δηλώσει και δεν έχει.
Οι δηλωμένοι στόχοι της Μόσχας ήταν και παραμένουν: (1) ν’ αποκαταστήσει την ουδετερότητα της Ουκρανίας και ν’ αποτρέψει την ανάπτυξη δυνάμεων και εγκαταστάσεων των ΗΠΑ και άλλων ΝΑΤΟϊκών στην Ουκρανία. (2) ν’ αποκαταστήσει και να διασφαλίσει τα γλωσσικά και άλλα δικαιώματα της μεγάλης ρωσόφωνης μειονότητας της Ουκρανίας, και (3) να διαπραγματευτεί μια νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας που μπορεί να μετριάσει την απειλή που θέτουν η Ρωσία και άλλα ευρωπαϊκά κράτη μεταξύ τους, οικοδομώντας μια διαρκή ειρήνη.
Ελλείψει διπλωματίας, η χρήση βίας απέτυχε για άλλη μια φορά. Ο πόλεμος της Ουκρανίας δεν αποδυνάμωσε τη Ρωσία, αλλά την ενίσχυσε. Ο πόλεμος της Ουκρανίας δεν απομόνωσε τη Ρωσία, αλλά την ανάγκασε ν’ αγκαλιάσει την Κίνα και το Ιράν και ενίσχυσε τους δεσμούς της με την Ινδία, τον αραβικό κόσμο και την Αφρική. Η οικονομία της Ουκρανίας έχει διαλυθεί, ο πληθυσμός της έχει μειωθεί, η στρατιωτική της ικανότητα έχει καταστραφεί και το έδαφός της έχει συρρικνωθεί.
Να συνθέσουμε μια ειρήνη
Εάν επιτραπεί να συνεχιστεί η σύγκρουση, θα σκοτωθούν περισσότεροι Ουκρανοί καθώς και Ρώσοι, θα προκληθεί μόνο μεγαλύτερος όλεθρος στην Ουκρανία, το έδαφος της οποίας θα συρρικνωθεί περαιτέρω, αφήνοντάς την πιθανόν περίκλειστη.
Οι υποστηρικτές της στρατιωτικοποιημένης εξωτερικής πολιτικής μας ζήτησαν για άλλη μια φορά να δώσουμε μια ευκαιρία στον πόλεμο. Το κάναμε ανόητα. Αυτό δεν μας άφησε πλέον καμία εναλλακτική από την προσπάθεια της διπλωματίας.
Δεν μπορούμε να ελπίζουμε ότι θ’ ανακτήσουμε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ό,τι χάσαμε στο πεδίο της μάχης, αλλά πρέπει τώρα να προσπαθήσουμε να συνθέσουμε μια ειρήνη με τη Μόσχα που θα επιτρέψει στην Ουκρανία να γίνει ταυτόχρονα φραγμός και γέφυρα μεταξύ της Ρωσίας και της υπόλοιπης Ευρώπης.
Αυτό – όχι η ένταξη στο ΝΑΤΟ – είναι η προϋπόθεση για την ανάδυση μιας ευημερούσας και δημοκρατικής Ουκρανίας, αμόλυντης από τη διαφθορά. Και αυτό – όχι η ένταξή της στο ΝΑΤΟ – είναι η προϋπόθεση για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην Ευρώπη.
* Ο Τσας Φρίμαν είναι πρέσβης, συνταξιούχος αμερικανός διπλωμάτης και συγγραφέας. Υπηρέτησε στα υπουργεία Εξωτερικών και Αμυνας με πολλές διαφορετικές ιδιότητες σε διάστημα τριάντα ετών. Ξεκίνησε τη διπλωματική του καριέρα στην Ινδία αλλά ειδικεύτηκε στις κινεζικές υποθέσεις. Πιο συγκεκριμένα, εργάστηκε ως κύριος διερμηνέας για τον Ρίτσαρντ Νίξον κατά την επίσκεψή του στην Κίνα το 1972 και, μεταξύ άλλων, διετέλεσε πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Σαουδική Αραβία από το 1989 έως το 1992, στη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου