Ομιλία Λουκά Μπασιά, πολιτικού μηχανικού – μαθηματικού, προέδρου του Συλλόγου Επιστημόνων Σελίνου στις 15 Μαΐου, στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων, σε εκδήλωση που διοργανώθηκε από την Περιφέρεια Κρήτης, το Ιστορικό αρχείο Κρήτης και το Πνευματικό Κέντρο Χανίων, με την ευκαιρία της δωρεάς στο ΙΑΚ τους αρχείου της ένωσης αγωνιστών εθνικής αντιστάσεως ΕΟΚ Νομού Χανίων:
Ευχαριστώ την Περιφέρεια Κρήτης, το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, και το Πνευματικό Κέντρο Χανίων, που μου έκαναν την τιμή να μιλήσω σήμερα στην εκδήλωση που γίνεται με αφορμή τη δωρεά του αρχείου της Ενώσεως αγωνιστών της ΕΟΚ Ν. Χανίων στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης.
Το δέχθηκα πρόθυμα, γιατί η ομιλία μου αποτελεί μια αναφορά σε μια αντιστασιακή οργάνωση με πολύ μεγάλο έργο, το οποίο όμως ελάχιστα έχει γίνει γνωστό.
Επίσης γιατί ο συγγενής μου ταξίαρχος Θεόδωρος Μπασιάς ήταν μαζί με τον κ. Ανιτσάκη, που έχουμε τη χαρά να έχουμε σήμερα μαζί μας, οι δύο τελευταίοι πρόεδροι της Ενώσεως αυτής και είχα παρακολουθήσει το έργο τους.
Τέλος γιατί έχω μελετήσει τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, επηρεαζόμενος αρκετά και από το γεγονός ότι τόσο ο πατέρας μου ο Κωστ. Μπασιάς, όσο και ο Εμμ. Μπασιάς, ο αδελφός του παππού μου, ανήκαν σε αυτήν, με ρόλους που θα αναφερθούν παρακάτω. Κατά τον πόλεμο αυτό και οι δυο τους υπέστησαν μεγάλα δεινά. Τα σπίτια τους στο χωριό Μονή Σελίνου βομβαρδίστηκαν, κάηκαν και ισοπεδώθηκαν. Ο πατέρας μου στον πόλεμο του 1940-1945 είχε 5 συγγενικά του πρόσωπα νεκρούς. Μεταξύ αυτών ήταν ο αδελφός του Αντώνης, καθηγητής μαθηματικών και έφεδρος λοχαγός που σκοτώθηκε στο Αλβανικό μέτωπο, και δύο αδέλφια της γυναίκας του. Ετσι λοιπόν αυτά που θα αναφερθούν, πέραν από την παρουσίαση της ιστορικής αλήθειας, αποτελεί για μένα και ένα είδος μνημόσυνου για αυτούς.
Η ομιλία μου έχει σαν θέμα την αντιστασιακή οργάνωση με την ονομασία Εθνική Οργάνωση Κρήτης «ΕΟΚ», στο νομό Χανίων. Η ΕΟΚ μαζί με το ΕΑΜ ήταν οι σπουδαιότερες αντιστασιακές οργανώσεις που δημιουργήθηκαν στο νησί μας.
Στο Ιστορικό αρχείο Κρήτης στα Χανιά, υπάρχει το αρχείο του διατελέσαντος Προέδρου της ΕΟΚ Νικολάου Σκουλά, ο οποίος όπως αναφέρει σε κείμενο του που υπάρχει σε αυτό, έχει καταθέσει 2500 περίπου πρωτότυπα έγγραφα και επιστολές της κατοχικής περιόδου. Προκειμένου να είναι όσο το δυνατόν πιο έγκυρα όσα θα αναφέρω, έκανα ευρεία χρήση των εγγράφων του παραπάνω αρχείου. Βεβαίως εκτός από το αρχείο αυτό, χρησιμοποίησα και στοιχεία από διάφορες άλλες αξιόπιστες ιστορικές πηγές και αρχεία.
Λίγα λόγια για την ΑΕΑΚ
Πριν όμως αναφερθώ στην ΕΟΚ Ν. Χανίων θα κάνω μια μικρή αναφορά στην αντιστασιακή οργάνωση ΑΕΑΚ, η οποία αντικαταστάθηκε κατά το δεύτερο δεκαήμερο του Ιουλίου του 1943 υπό της οργανώσεως ΕΟΚ.
Για την οργάνωση της ΑΕΑΚ ο γιατρός Ιωάννης Παϊζης γράφει στην εφημερίδα «Κήρυξ» της 8-11-1951, ότι στις 15 Ιουνίου 1941, ύστερα από προσπάθεια ολίγων ημερών συναντήθηκαν στα Χανιά τέσσερεις άνδρες και σκέφτηκαν για τον τρόπο της συστάσεως οργανώσεως εναντίον του κατακτητού, και κατέληξαν σε σύνταξη πρωτόκολλου τιμής.
Επίσης πως τα τέλη Ιουνίου 1941 τελικά ανέλαβαν ο Ιωάννης Παϊζης για τον Νομό Χανίων, ο Ανδρέας Παπαδάκης για τον Νομό Ρεθύμνης, ο Τίτος Γεωργιάδης για τον Νομό Ηρακλείου και ο Ιωάννης Ιωαννίδης για τον Νομό Λασιθίου. Ο λοχαγός του πυροβολικού Γεώργιος Αλεβιζάκης ορίστηκε υπεύθυνος των πληροφοριών και ο Ανδρέας Πολέντας γραμματέας της οργανώσεως.
Συνεχίζοντας γράφει πως την ίδια εποχή, δηλαδή τα τέλη του Ιουλίου του 1941, στάλθηκε στην Κρήτη από το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, ο πλωτάρχης Πούλ του Βρετανικού Ναυτικού, για να αντιληφθεί την δημιουργηθείσα κατάσταση μετά την κατάληψη της νήσου από τους Γερμανούς και πληροφορήθηκε τη σύσταση της Οργανώσεως. Μετά από προσπάθειες και προφυλάξεις ήλθε σε επαφή με την οργάνωση μέσω του μέλους της Ανδρέα Παπαδάκη στις 7 Αυγούστου 1941.
Την περίοδο εκείνη το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής ενδιαφερόταν αρχικά για την διάσωση μεγάλου αριθμού Βρετανών στρατιωτικών που είχαν παραμείνει στο νησί μετά τη Μάχη της Κρήτης, αλλά και για να δημιουργηθούν δίκτυα πληροφοριών και παρακολούθησης των Γερμανοϊταλικών στρατευμάτων, ώστε να παρεμβληθούν εμπόδια στην ενίσχυση των στρατευμάτων του Γερμανού στρατηγού Ρόμμελ στην Αφρική. Βέβαια ήταν σε συνεννόηση με την εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση του Καίρου.
O Χιούζ στις αρχές Οκτωβρίου 1941 επέστρεψε ξανά στην Κρήτη σταλμένος από το Συμμαχικό στρατηγείο Μέσης Ανατολής, και είχε συνεργασία με ανθρώπους της αντίστασης. Οι εντολές που είχε ήταν:
Η ΑΕΑΚ ασχολήθηκε κυρίως με τη συλλογή και παροχή πληροφοριών που ενδιέφεραν το Συμμαχικό στρατηγείο, τη φυγάδευση καταδιωκομένων ατόμων και τη διαφώτιση του λαού. Συνεργάστηκε με πολλούς άγγλους αξιωματικούς που ερχόντουσαν στο νησί για την οργάνωση της αντίστασης, όπως τον προαναφερθέντα Τζάκ Σμίθ Χιούζ. Ο τελευταίος έφυγε ξανά για το Κάιρο στις 18 Δεκεμβρίου 1941 και λίγο αργότερα έγινε ταγματάρχης και ανέλαβε προϊστάμενος στο γραφείο Κρητικών υποθέσεων στο Συμμαχικό στρατηγείο.
Στην Κρήτη στάλθηκε από το Συμμαχικό στρατηγείο στις 11-12 Ιανουαρίου του 1942 προς ενίσχυση και ανάληψη υπευθυνότητας, ο λοχαγός Φίλντιγκ τον οποίο ονόμαζαν «Αλέκο», με σκοπό να αντικαταστήσει τον Χιούζ.
Σύντομα διαπιστώθηκε πάντως ότι βασικά στελέχη της ΑΕΑΚ, όπως ο Ι. Παίζης και ο Α. Παπαδάκης, δεν είχαν καλή συνεργασία με τους άγγλους συνδέσμους. Τελικά οι δύο τελευταίοι έφυγαν στην Μέση Ανατολή.
Σχετικά με τα προβλήματα που υπήρχαν τότε στην ηγεσία της ΑΕΑΚ, ο Νικόλαος Σκουλάς γράφει στην εφημερίδα Κήρυξ στις 7-8-1962, πως εκτελέστηκαν στις 22-12-1942 οι Πολέντας και Ευαγέλλου, ότι σκοτώθηκε σε μάχη με τους Γερμανούς ο Ιωαννίδης, και ότι ο Ζουδιανός δεν ερχόταν στις συνεδριάσεις ούτε και ήθελε καμιά επαφή πλέον. Επίσης ότι οι Καρακουλάκης και Παπαδάκης και αργότερα τον Φεβρουάριο του 1943 ο Παίζης, έφυγαν για την Μέση Ανατολή. Ετσι η δραστηριότητα της ΑΕΑΚ άρχισε να περιορίζεται.
Επίσης σε άλλο κείμενο του γράφει για την ΑΕΑΚ πως «αντικατεστάθη κατά το δεύτερον δεκαήμερον Ιουλίου 1943 υπό της Οργανώσεως ΕΟΚ»
Αλλά και ο Ιωάννης Παίζης σχετικά με την συνέχεια της ΑΕΑΚ, ότι δηλαδή υπήρξε διαδοχή της από την ΕΟΚ, γράφει στην εφημερίδα Παρατηρητής της 24-5-1966:
«Μ’ αυτά θέλω να πώ ότι η ΑΕΑΚ δεν διελύθη, αλλά μετωνομάσθη.»
Η δημιουργία της ΕΟΚ Νομού Χανίων
Σχετικά με την δημιουργία της ΕΟΚ στο νομό Χανίων ο Νικόλαος Σκουλάς, που διετέλεσε πρόεδρος της οργάνωσης αυτής, αναφέρει στην εφημερίδα Κήρυξ της 7-8-1962:
«Κατά τας αρχάς Ιουλίου 1943 ο Αλέκος μοι εζήτησε διά του κ. Σπανουδάκη, όστις είχε μυηθή εις την ΑΕΑΚ , όπως προτείνω εις αυτόν τέσσαρα άτομα ίνα μετ’ εμού, εκπροσωπούντος την Επαρχίαν Κυδωνίας, αποτελέσουν την πενταμελή Επιτροπήν του Νομού Χανίων, εις ήν θα συμπεριλαβάνετο και ο κ. Σπανουδάκης ως έκτον μέλος και σύνδεσμος της Οργανώσεως μεταξύ αυτής και του Αγγλου εκπροσώπου του συμμαχικού Στρατηγείου.
Ως μέλη της Επιτροπής επρότεινα τότε τους κ.κ.
1)Χαρίδημον Πολυχρονίδη διά την επαρχίαν Κισάμου
2)Ιωσήφ Βολουδάκην δια την Επαρχίαν Σφακίων
3)Ιωάννην Σταυριανόν διά την Επαρχίαν Αποκορώνου.
4)Εμμανουήλ Μπασιάν διά την Επαρχίαν Σελίνου.
Η εξαμελής αύτη Επιτροπή απετέλεσε την Διοικούσαν Επιτροπήν του Νομού Χανίων της Εθνικής Οργανώσεως Κρήτης (ΕΟΚ).»
«Παρόμοιαι οργανώσεις υπό τον αυτόν τίτλον συνεστήθησαν και εις τους λοιπούς Νομούς της Κρήτης.
Η ΕΟΚ αναγνωρίσθη υπό των εκάστοτε Αντιπροσώπων του Συμμαχικού Στρατηγείου Μ. Ανατολής και των Αντιπροσώπων της εν Καίρω Ελληνικής Κυβερνήσεως μεθ’ ών συνειργάζετο».
Ο Εμμ. Μπασιάς που διετέλεσε ένας από τους αντιπροέδρους της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΟΚ Νομού Χανίων, σε σημειώσεις του, αφού αναφέρεται στην αρχική επιτροπή της ΑΕΑΚ, συμπληρώνει με τα παρακάτω, όσα ανέφερε προηγούμενα ο Ν. Σκουλάς για την δημιουργία της ΕΟΚ:
«Κατόπιν εκρίθη σκόπιμον ίνα πρός καλυτέραν διεξαγωγήν του αγώνος αντί της εν λόγω επιτροπής σχηματισθή Νομαρχιακή Επιτροπή εις εξ εκάστης επαρχίας. Η επιτροπή αποτελέσθη εκ των Νικ. Σκουλά της επαρχίας Κυδωνίας, Εμμανουήλ Μπασιά της επαρχίας Σελίνου, Ιωσήφ Βολουδάκη της επαρχίας Σφακίων του Στρατηγού Ιωάν. Σταυριανού της επαρχίας Αποκορώνου και επειδή ούτος παρέμενεν εις Αποκόρωναν αντεκατεστάθη υπό του Μιχαήλ Μποτονάκη, Μάρκου Σπανουδάκη της επαρχίας Κισάμου και όταν ούτος περιωρίσθη εις την αντικατασκοπείαν αντεκαταστάθη υπό του Χαρ. Πολυχρονίδη και Γραμματεύς της Επιτροπής διωρίσθη ο Τάκης Αγγελάκης.»
Ας δούμε όμως πότε ιδρύθηκε η αντιστασιακή οργάνωση ΕΟΚ στην Κρήτη
Σύμφωνα με έκθεση του Τζάκ Σμίθ Χιούζ, που είχε αναλάβει προϊστάμενος του Κρητικού τομέα στην Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής στο Κάιρο, την 1η Οκτώβρη 1942 αναγγέλθηκε η ίδρυση της ΕΟΚ στο Ηράκλειο. Ιδρυτικά μέλη της ΕΟΚ στο Ηράκλειο ήταν ο καθηγητής Πετράκης και οι τρείς γιατροί του Ηρακλείου Λιγνός, Γιαμαλάκης και Βρετάκης . Υιοθέτησε τον Αντ/η Αντώνιο Μπετεινάκη ως στρατιωτικό της Διοικητή για το Ηράκλειο και τον Αντ/χη Νικόλαο Πλεύρη για το Λασίθι.
Ο Λυκειάρχης Ε. Πετράκης, που αναφέρθηκε παραπάνω, της ΕΟΚ Ηρακλείου, γράφει στο βιβλίο του «Η ΕΘΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΙΣ ΚΡΗΤΗΣ» πως αρχικά είχε ενταχθεί στην οργάνωση του Ραπτόπουλου και πως αργότερα, κατά τον μήνα Δεκέμβριο 1942, σε συγκέντρωση στην Κλινική του Ιατρού Βρεττάκη, που έλαβαν μέρος διάφορα πρόσωπα, αποφασίστηκε να ιδρυθεί συνωμοτική εταιρεία, υπό την επωνυμίαν «Εθνική Οργάνωσις Κρήτης» (ΕΟΚ) σε σκοπόν την κατά πάντα τρόπον ενίσχυσιν του Συμμαχικού αγώνος, αλλά με χαρακτήρα καθαρώς Ελληνικόν και υπό την έγκρισιν της εν Καίρω ευρισκομένης τότε Ελληνικής Κυβερνήσεως.
Ο Τζάκ Σμίθ Χιούζ αναφερόμενος στις επιλογές των στρατιωτικών αρχηγών που έγιναν, όταν αυτός πλέον βρισκόταν στο Κάιρο, γράφει: «Τον Μάρτη 1943 ο Ταγματάρχης Νταμπάμπιν και εγώ, συνοδευόμενοι από τους Απόστολο Κατεχάκη, και Αριστείδη Καστρινογιάννη, επισκευθήκαμε τον κ. Τσουδερό στο ξενοδοχείο SHEPHERD’s [Καίρου] που μας εξουσιοδότησε ν’ αναγνωρίσουμε εκ μέρους της κυβέρνησης τους Τζιφάκη, Μπεντεινάκη και Πλεύρη ως στρατιωτικούς Διοικητές των αντίστοιχων περιοχών. Επακολούθησε εγκάρδια ανταλλαγή τηλεγραφημάτων.»
Ο ίδιος σχετικά με τον διορισμό στρατιωτικού αρχηγού της ΕΟΚ στο νομό Χανίων γράφει σε έκθεση του στις 2-3-1945:
«Ατυχώς στερούμασταν ηγέτη για τα Χανιά προσπαθήσαμε να φέρουμε από την Αθήνα το Συντ/χη ΠΡΟΥΚΑΚΗ, αλλ’ αρνήθηκε να δεχθεί.»
Οι σκοποί της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΟΚ ήταν κυρίως :
1) Δημιουργία παθητικής και ενεργητικής αντίστασης εναντίον των Γερμανών κατακτητών.
2) Προσπάθεια για μύηση νέων μελών που δεν είχαν ενταχθεί στην οργάνωση.
3) Συγκρότηση ενόπλων ανταρτικών σωμάτων τα οποία να δράσουν και να βοηθήσουν εάν πραγματοποιούνταν απόβαση συμμαχικών στρατευμάτων η αν οι ανάγκες το απαιτούσαν για την αντιμετώπιση της δράσης του εχθρού.
4) Οργάνωση ομάδων δολιοφθοράς.
5) Οργάνωση πλήρους δικτύου πληροφοριών.
6) Οργάνωση κυκλοφορίας δελτίων ειδήσεων για την αναπτέρωση του ηθικού των κατοίκων.
7) Οργάνωση εκδόσεως μυστικού εντύπου προς πληροφόρηση των μελών της οργάνωσης για τους σκοπούς και επιδιώξεις της.
8) Η εκτύπωση και διανομή στους Γερμανούς προπαγανδιστικού υλικού, προκηρύξεων κ.τ.λ. προς κατάρριψη του ηθικού των, κτλ
Στα Βρετανικά αρχεία σώζονται πολλές αναφορές Βρετανών στρατιωτικών, που συνεργάστηκαν κατά την κατοχή στην Κρήτη με την ΕΟΚ, από ορισμένες των οποίων φαίνεται το τεράστιο πλήθος των πληροφοριών που μεταδιδόντουσαν στο Συμμαχικό στρατηγείο Μέσης Ανατολής.
Ο Χαρ. Πολυχρονίδης, που ήταν ένας από τους αντιπροέδρους της Ε.Ο.Κ. στο Νομό Χανίων, γράφει το 1962 σε έκθεση του για την οργάνωση της.
Η Οργάνωση ήταν διαρθρωμένη κατά τομείς. Ετσι υπήρξαν:
α) ο τομέας της ιδρύσεως Ανταρτικών Ενόπλων Ομάδων.
β) ο τομέας των Πληροφοριών και της Δολιοφθοράς.
γ) ο τομέας του Μυστικού Εθνικόφρονος Τύπου.
και δ) ο οικονομικός τομέας.
(…)
Η Επιτροπή συνερχόταν τακτικότατα σε συνεδριάσεις σε διάφορα σπίτια στην πόλη και στην ύπαιθρο και λάβαινε αποφάσεις για όλα τα θέματα μετά από εισηγήσεις των υπευθύνων Μελών, εκτελούντο δε οι λαμβανόμενες αποφάσεις με την μέριμνα των Μελών για τις περιφέρειες των. Η διάρθρωση της Οργανώσεως υπήρξε επιτυχής.
(…)
Η Οργάνωση εξέδιδε μηνιαίως το «ΔΕΛΤΙΟΝ Ε.Ο.Κ.» διά πολυγράφου. Διά του Δελτίου τούτου ενημερώνονταν οι οπαδοί της ΕΟΚ, για την πορεία του αγώνα και λάβαιναν θάρρος για την συνέχιση της εθνικής αντιστάσεως. Το Δελτίο αυτό κυκλοφορούσε διά των μελών της Οργανώσεως σε ολόκληρο τον Νομό.
Η κυκλοφορία του υπήρξε έργο πολύ επικίνδυνο, λόγω των συνεχών ερευνών οι οποίες γινόντουσαν από τον εχθρό σε όλα τα μεταφορικά μέσα, έγινε όμως με μεγάλη επιτυχία.
(…)
«Ως προς τον οικονομικόν τομέα, του οποίου είχομεν κυρίως την ευθύνην, εκθέτομεν τα επόμενα:
Η ΕΟΚ Νομού Χανίων ουδεμία έσχεν έξωθεν οικονομικήν βοήθειαν.
Τον εθνικόν αγώνα εξετέλεσε δι’ οικονομικών μέσων εξευρισκομένων δι’ εράνων μεταξύ των Μελών της, πολλά των οποίων συνεισέφερον το υστέρημα των υπό τον όρον να μη δοθούν ποτέ τα ονόματα των εις την δημοσιότητα.»
Επίσης σχετικά με την κατασκοπεία, σε άρθρο του στα Χανιώτικα Νέα στις 24-5-1997 ο ίδιος γράφει:
«Αρχηγός του Τομέα Πληροφοριών και Δολιοφθοράς υπήρξε ο τότε Λοχαγός Μάρκος Σπανουδάκης. Αυτός τελούσε σε επαφή με το Συμμαχικό Στρατηγείο, παρείχε δε πληροφορίες με εκθέσεις και τοπογραφικά σχεδιαγράμματα για κάθε οχυρωμένη θέση του Νομού. Οι με συμμαχικά αεροπλάνα επιτυχημένοι βομβαρδισμοί των εχθρικών στρατιωτικών στόχων στον Νομό οφείλοντο σε πληροφορίες που εδίδοντο από τον Μάρκο Σπανουδάκη.»
Ο λοχαγός Μάρκος Σπανουδάκης αναφέρει σε κείμενο του που υπάρχει στην ιστορία του Ι. Μουρέλλου, πως από την πρώτη στιγμή, επειδή η ανάπτυξη από την ΕΟΚ Νομού Χανίων εν ενεργεία ανταρτικών ομάδων δεν φαινόταν προσεχής, αποφάσισε την οργάνωση ιδιαιτέρας Υπηρεσίας κατασκοπείας και πληροφοριών, τελείως ανεξαρτήτου, δια της οποίας αφ΄ ενός μεν θα συγκέντρωνε και θα διαβίβαζε κάθε πληροφορία, στο Συμμαχικό στρατηγείο Μέσης Ανατολής, που είχε σχέση με τους Γερμανούς, υποβοηθώντας έτσι το έργο της αποβάσεως των συμμάχων στην Κρήτη, την οποία θεωρούσαν επικειμένη και αφ’ ετέρου υποβοηθώντας έτσι την καλλίτερη ανάπτυξη της Εθνικής Οργανώσεως Εσωτερικής αντιστάσεως, στην Διοικούσα επιτροπή της οποίας μετείχε από το θέρος του 1941, ερχόμενος σε επαφή με τους άγγλους αντιπροσώπους στου Συμμαχικού στρατηγείου.
Από κάθε σημείο του νομού που υπήρχε ενδιαφέρον μεταδιδόντουσαν πληροφορίες οι οποίες αφού ελεγχόντουσαν, εστέλνοντο με τους ασυρμάτους και τα πλωτά μέσα στην μέση Ανατολή. Ετσι εστάλη μεγάλος αριθμός κειμένων, σχεδιαγράμματα, τοπογραφικά οχυρών θέσεων, θέσεων ναρκοπεδίων ξηράς και θαλάσσης, διάφορες φωτογραφίες κτλ. Ετσι δεν υπήρχε καμιά άγνωστη οχυρή τοποθεσία, η φωλιά αντιστάσεως, η κινήσεις πολεμικού υλικού, νηοπομπές αεροπλάνα κτλ που δεν ήταν γνωστή στο Συμμαχικό στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Συνεργάτες του αναφέρει τον Κων. Μητσοτάκη, τον Ματθ. Βαλαδάκη, τον ταγματάρχη Ιωάν. Νικολακάκη, τον καθηγητή Μποτωνάκη και άλλους.
H οργάνωση των νέων της ΕΟΚ
Τον Αύγουστο του 1943 από την οργάνωση ΕΟΚ ιδρύθηκε οργάνωση Νέων με την ονομασία Εθνική Ενωσις Νέων (ΕΕΝ)
Από τους νέους αυτούς ετοιχοκολλούντο και μοιραζόντουσαν κάθε είδους προπαγανδιστικά έντυπα της ΕΟΚ και του Συμμαχικού Στρατηγείου, μαζευόντουσαν πληροφορίες που εδίδοντο στους συμμάχους. Επίσης τύπωναν με πολύγραφο δικό τους εφημερίδα και δελτία ειδήσεων που τα διένειμαν.
Ο ορισμός στρατιωτικού αρχηγού της ΕΟΚ στο Νομό Χανίων και αρχηγών στις επαρχίες
Αναφέρθηκε προηγούμενα ότι έγινε η αναγνώριση από την Κυβέρνηση του Καίρου και του Συμμαχικού στρατηγείου, των στρατιωτικών αρχηγών της ΕΟΚ στους νομούς Ρεθύμνης, Ηρακλείου και Λασιθίου και ότι στον νομό Χανίων δεν είχε επιλεγεί ακόμη αρχηγός. Σχετικά με τον ορισμό στον νομό Χανίων ο Νικ. Σκουλάς αναφέρει ότι κατά τα τέλη Ιουλίου 1943, ο τακτικός ακόλουθος του άγγλου λοχαγού Αλέκου Παύλος Βερναδάκης, ήλθε στην οικία του Ν. Σκουλά και ζήτησε να τον φέρει σε επαφή με τον οπλαρχηγό Εμμανουήλ Νικολούδη. Κατά την συνάντηση των ο Βερναδάκης ανακοίνωσε εις τον Νικολούδη ότι ο αντιπρόσωπος του συμμαχικού Στρατηγείου επιθυμούσε να τον συναντήσει στον Ομαλό. Πραγματοποιηθείσης της συνάντησης έγινε πρόταση στον Νικολούδη να αναλάβει την στρατιωτική διοίκηση του Νομού Χανίων την οποίαν και αυτός δέχθηκε.
Ο Εμμ. Μπασιάς, που όπως προαναφέρθηκε ήταν μέλος της αρχικής Νομαρχικής επιτροπής της ΕΟΚ, με αρμοδιότητα το Σέλινο, γράφει στις σημειώσεις του πως είχε μεταβεί στο Σέλινο για να εξετάσει την εκεί κατάσταση και είχε προηγουμένως συνεννοηθεί με την οργάνωση ότι μετά από λίγες μέρες θα ερχόντουσαν στο Σέλινο και άλλα μέλη της Οργανώσεως όπως από κοινού μεταβούν στην θέση Αχλάδα των Λευκών Ορέων και διά του εκεί ευρισκομένου ασυρμάτου αποστείλουν τηλεγραφήματα προς την Ελληνική Κυβέρνηση να διορίσει στρατιωτικό Διοικητή του Νομού Χανίων τον Εμμ. Νικολούδη.
Πράγματι μετά από λίγες μέρες αφίχθησαν στο Σέλινο ο λοχαγός Μάρκος Σπανουδάκης και ο υπολοχαγός Γεώργιος Παπαδάκης από την Χαλέπα για τον παραπάνω σκοπό.
Οι παραπάνω με τον Εμμ. Μπασιά μετέβησαν στο φυλάκιο Αχλάδας (Πιθαράκι) των Λευκών ορέων όπου υπήρχε ασύρματος και έστειλαν τα σχετικά τηλεγραφήματα προς την Ελληνική Κυβέρνηση.
Επίσης γράφει παρακάτω:
Μετά από τρείς ημέρες μετά την αποστολή των τηλεγραφημάτων ο ασύρματος ελάμβανε απαντήσεις στα αποσταλέντα τηλεγραφήματα. Και διοριζόταν προσωρινός στρατιωτικός Διοικητής του Νομού Χανίων της Εθνικής Οργανώσεως Κρήτης ο ταγματάρχης Εμμ. Νικολούδης.
Τα δύο τηλεγραφήματα που εστάλησαν προς τον Νικολούδη για την επιλογή του ως στρατιωτικού αρχηγού στον νομό Χανίων ήταν του Πρωθυπουργού και του Βασιλιά. Το τηλεγράφημα του Τσουδερού, του Πρωθυπουργού δηλαδή της εξόριστης Ελληνικής Κυβέρνησης του Καίρου, ήταν το εξής:
«Σας αναγνωρίζω επισήμως ως αντιπρόσωπον εις τον Νομόν σας (Χανίων) της Κεντρικής Επιτροπής Εθνικής Οργανώσεως Κρήτης και διά μέσου υμών αι Ελληνικαί και Βρεττανικαί Κυβερνήσεις θα δώσουν τας διαταγάς των πρός τον Κρητικόν Λαόν. Αναγνωρίζω όλους τους Αξιωματικούς και στρατιώτας οι οποίοι υπηρετούν υπό τας διαταγάς σας, ως μέλη των Βασιλικών Ελληνικών στρατευμάτων διά το ζήτημα μισθού και προαγωγής, επί της ιδίας βάσεως του Στρατού Μέσης Ανατολής.
Ολοι της Επιτροπής βρίσκονται τώρα στο Κάϊρο θα γυρίσουν με πρώτην ευκαιρίαν. Σας εύχομαι πλήρη επιτυχίαν και ελπίζω να σας δώ όλους σας στην Κρήτη.»
Παρόμοια τηλεγραφήματα είχαν σταλεί πριν από μερικούς μήνες και στους τότε αναγνωρισθέντες ως στρατιωτικούς αρχηγούς στους νομούς Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Λασιθίου.
Ο Νικόλαος Σκουλάς γράφει πως Κεντρική Επιτροπή Εθνικής Οργανώσεως Κρήτης, ήταν η Οργάνωση Ε.Ο.Κ. , γνωστοτάτη σε ολόκληρο την Κρήτη, ως Εθνική Οργάνωση, συνεργαζομένη με το Συμμαχικό Στρατηγείο και της Ελληνικής Κυβερνήσεως στο Κάιρο.
Σε αναφορά του που βρίσκεται στα Βρετανικά αρχεία ( HS 5/726) και υπεβλήθη στις 28-8-1943 προς το Συμμαχικό Στρατηγείο, σχετικά με τον ορισμό στρατιωτικού αρχηγού στον νομό, αλλά και τον ορισμό άλλων προσώπων για την ηγεσία και την οργάνωση στις επαρχίες του Νομού Χανίων, ο άγγλος αντιπρόσωπος του συμμαχικού στρατηγείου στη Δυτική Κρήτη Φίλντιγκ η Αλέκος γράφει μεταξύ των άλλων:
«Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο Νικολούδης είναι ο πιο κατάλληλος άνδρας για το σκοπό μας στην πόλη των Χανίων. Ως εκ τούτου είναι κατά πάσα πιθανότητα ο πλέον κατάλληλος να εκπροσωπήσει τον Νομό Χανίων.
Και συνεχίζει:
(ii) Αρχηγοί επαρχιών και οργάνωση
Λίγο μετά το διορισμό του Νικολούδη οι ακόλουθοι διοργανωτές έχουν επιλεγεί για τις πέντε επαρχίες:
ΚΥΔΩΝΙΑ: Σκουλάς
ΑΠΟΚΟΡΩΝΑΣ: Σταυριανός
ΣΕΛΙΝΟ: Μπασιάς
ΚΙΣΣΑΜΟΣ:
ΣΦΑΚΙΑ:»
Η σύλληψη του ταγματάρχη Εμμ. Νικολούδη
Στις 24 Αυγούστου του 1943, δηλαδή πολύ σύντομα μετά τον ορισμό του ως στρατιωτικού αρχηγού, ο Εμμ. Νικολούδης συνελήφθη από τους Γερμανούς. Φυλακίστηκε για μήνες και υπέστη μεγάλα και φρικτά βασανιστήρια στις φυλακές.
Στο σημείο αυτό, πρέπει να σημειωθεί ότι ο ταγματάρχης Νικολούδης είχε από τον πρώτο καιρό της κατοχής ασχοληθεί με την οργάνωση της αντίστασης στον νομό Χανίων. Είχε έλθει σε επαφή με τον Ηρακλειώτη ταγματάρχη Ραπτόπουλο, αρχηγό της ΚΕΕΕ, μιας σημαντικής οργάνωσης που ήταν σε συνεννόηση με την εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση στη Μέση Ανατολή. Ο Νικολούδης μαζί με τον Ραπτόπουλο, που είχε έλθει στα Χανιά στο τέλος του 1941 με αρχές 1942, είχαν συναντηθεί με τον Κωνσταντίνο Μπασιά και του είχαν αναθέσει να οργανώσει ανταρτική ομάδα στην επαρχία Σελίνου για να τους βοηθήσει στο έργο τους.
Ο Κωντ. Μπασιάς είχε ορκίσει στις 10-1-1942 ανταρτικό σώμα 200 και πλέον συνεπαρχιωτών του, από τους οποίους 109 έχουν υπογράψει σε ένα πρακτικό ορκωμοσίας που διασώθηκε. Αντίγραφα του υπάρχουν στα Μουσεία Σούγιας, Θερίσου και στο διαδίκτυο. Με την εμφάνιση της ΕΟΚ στο νομό Χανίων ο Κωνστ. Μπασιάς ίδρυσε την ΕΟΚ στο Σέλινο, όπως αναφέρει σε έκθεση του το 1945, και εντάχθηκε με τους άνδρες του σε αυτή την αντιστασιακή οργάνωση.
Δραστηριότητες και συγκεντρώσεις στο Σέλινο. Η πολεμική του ΕΑΜ και στρατηγού Μάντακα κατά του Φίλντιγκ. Τριβές ΕΟΚ-ΕΑΜ
Σύμφωνα με τον Νταμπάμπιν, που ήταν επικεφαλής της Συμμαχικής αποστολής στην Κρήτη, μετά από το πρώτο παγκρήτιο συνέδριο της ΕΟΚ στον Πρινέ Ρεθύμνης, στις 15-6-1943, ο Φίλντιγκ μετακίνησε το αρχηγείο του στο Σέλινο
Εκεί παρέμεινε μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου 1943. Στο διάστημα αυτό παρέλαβε εφόδια που έλαβε από αεροπλάνα και πλοία και συμμετείχε στα πολιτικά της περιοχής.
Η περιοχή των τριών χωριών Μονής, Λιβαδά και Κουστογέρακου, καταστράφηκε ολοκληρωτικά στις 30-9-1943.
Το Νοέμβριο του 1942 εγκαταστάθηκε φυλάκιο με ασύρματο στο βουνό κοντά στο Λιβαδά και το Κουστογέρακο, από τον λοχαγό Παπαδερό. Σκοπός του η συλλογή πληροφοριών και η μετάδοση τους στο Συμμαχικό Στρατηγείο στη Μέση Ανατολή.
Λίγο αργότερα, στο τέλος της άνοιξης του 1943, εγκαταστάθηκε και άλλο φυλάκιο στην Μαδάρα πάνω από το Κουστογέρακο, από τον άγγλο ταγματάρχη Φίλντιγκ η Αλέκο. Σύμφωνα με όσα γράφει ο ίδιος σε κείμενο του το 1943, είχε σαν αντικείμενο την προπαγάνδα, τα σαμποτάζ και την οργάνωση.
Τον Αύγουστο του 1943 βρισκόταν στην περιοχή του Κουστογεράκου και ο στρατηγός Μάντακας του ΕΑΜ.
Το σοβαρότερο πρόβλημα που υπήρχε ήταν ότι αντίθετα με ότι συνέβαινε με την άλλη Ελλάδα, στην Κρήτη το Συμμαχικό στρατηγείο δεν αναγνώριζε το ΕΑΜ παρά μόνο την ΕΟΚ.
Όπως γράφει ο Νταμπάμπιν, το ΕΑΜ εκπροσωπούμενο από το Στρατηγό Μαντακα και το Συντ/χη Κοντεκά επικοινωνούσε με την Ελληνική Κυβέρνηση, μέσω του σταθμού ISLD Σελίνου, παραπονούμενο για τις «σκανδαλώδεις παρεμβάσεις στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας μας» του λοχαγού Φίλντιγκ ενώ εξαπολύθηκε βίαιη εκστρατεία πλέον με σημεία αναφοράς:
1)Το ΕΑΜ είναι αναγνωρισμένο ως η Οργάνωση Αντίστασης στην Ελλάδα με τη συμφωνία των «Εθνικών Ομάδων» της 5ης Ιουλίου 1943
2)Η μη αναγνώριση του ΕΑΜ στην [Κρήτη] οφείλεται στον λοχαγό Φίλντιγκ
3)Ο Λοχαγός δεν είναι αντιπρόσωπος του ΣΣΜΑ αλλά ένας λιποτάκτης.
Η έκθεση του επικεφαλής της Συμμαχικής αποστολής στην Κρήτη Νταμπάμπιν συνεχίζει γράφοντας πως:
Το ΕΑΜ προσπάθησε να κατευθεύνει την ISLD εναντίον του λοχαγού Φίλντιγκ, που αποτελούσε τον αυθεντικό κρίκο με το Γενικό Στρατηγείο και ισχυριζόταν πως είχε λάβει μέσω της ISLD μήνυμα αναγνώρισης που πήρε ευρεία δημοσιότητα. Μερικοί από τους υποπράκτορες της ISLD ακολούθησαν την εκστρατεία διασυρμού [του Φίλντιγκ], ωστόσο ο χειριστής Α/Τ διατάχθηκε από το αρχηγείο του ν’ αποφεύγει πολιτική ανάμιξη και να παύσει να μεταδίδει σχετικά με το θέμα μηνύματα, όμως ο πόλεμος συνεχιζόταν.
Πάντως σε μήνυμα του στο Κάιρο στις 29 Αυγούστου 1943 (Βλ. HS5/669), ο Φίλντιγκ ρωτούσε αν το ΕΑΜ στην άλλη Ελλάδα αναγνωρίστηκε επίσημα. Και αν ναι γιατί όχι το ΕΑΜ Κρήτης; Επίσης ότι πολλοί από τους καλύτερους Κρητικούς αξιωματικούς είναι μέλη του ΕΑΜ και αρνούνται να προσχωρήσουν στην ΕΟΚ. Υπάρχει πλήρης σύγχυση λόγω της εχθρότητας μεταξύ αυτών των οργανώσεων. Η θέση μου είναι πολύ δύσκολη. Παρακαλώ να μου δώσετε λεπτομερείς οδηγίες άμεσα.
Φαίνεται όμως πως οι οδηγίες που δόθηκαν δεν ήταν σαφείς.
Σχετική με την αντιπαλότητα και την διαμάχη μεταξύ του Αγγλου λοχαγού Αλέκου και του ΕΑΜ είναι τα κείμενα διαφόρων επιστολών που υπάρχουν στα αγγλικά αρχεία στον φάκελο HS5/726, που αφορούν τον Φίλντινγκ.
Η συμφωνία της ΕΟΚ και του ΕΑΜ στις 6-7 Νοεμβρίου 1943
Μετά από την αναγγελία του άγγλου αρχιστρατήγου Ουίλσον για κοινό αγώνα όλων συμφωνήθηκε συνάντηση αντιπροσώπων των οργανώσεων ΕΟΚ και ΕΑΜ.
Την νύκτα της 6 προς 7 Νοεμβρίου 1943 συναντήθηκαν σε οικίσκο μεταξύ των Μεσκλών και του Θερίσου , εκ μέρους της ΕΟΚ οι Νικ. Σκουλάς, Μάρκος Σπανουδάκης , Κωνστ. Μητσοτάκης και Μιχ. Μποτωνάκης και εκ μέρους του ΕΑΜ οι Εμμ. Μάντακας, Αντ. Μαρής, Εμμ. Ζεβελάκης και Στυλ. Σφακιωτάκης συνοδευόμενοι και από τον Μιλτ. Πορφυρογένη. Παρίστατο και ο άγγλος αντιπρόσωπος του Συμμ. Στρατηγείου Αλέκος, που τον συνόδευε ο Παύλος Βερναδάκης.
Μεταξύ των άλλων συμφωνήθηκε να συγκροτηθεί επταμελής ανωτέρα Διοικούσα επιτροπή.
Μετά το τέλος της συζητήσεως υπεγράφη συμφωνητικό μεταξύ των 2 οργανώσεων με χρονολογία 7-11-1943 για την κοινή οργάνωση και διεξαγωγή του απελευθερωτικού αγώνα.
Ο Σκουλάς γράφει πως επειδή δεν κατέστη δυνατόν να επέλθη συμφωνία για την διοίκηση του κοινού στρατού, αποφασίστηκε να διατηρηθούν οι εκατέρωθεν ένοπλοι δυνάμεις των οργανώσεων. Όμως η συμφωνία δεν επρόκειτο να επιζήσει για πολύ. Ετσι μετά από λίγες κοινές συνεδριάσεις κάθε οργάνωση είχε δικιά της δράση.
Η σημασία της συμφωνίας του Θερίσου συνίσταται στο ότι βοήθησε να μην γίνει εμφύλιος πόλεμος.
Η Διεύρυνση της επιτροπής της ΕΟΚ σε δεκαπενταμελή
Η αρχική εξαμελής Νομαρχιακή Επιτροπή της ΕΟΚ διευρύνθηκε αργότερα κατά τα τέλη 1943 με αρχές 1944 σε 15μελή προστεθέντων νέων 10 μελών (του Ιωάννου Σταυριανού αποχωρήσαντος για λόγους υγείας) ως ακολούθως:
1)Αγγελάκη Δημητρίου που εκτελούσε και χρέη Γραμματέα.
2)Βαλαδάκη Ματθαίου, 3)Ησυχάκη Αντωνίου, 4)Κωνσταντινίδη Κ. 5)Μητσοτάκη Κων/τίνου 6)Μποτωνάκη Μιχαήλ 7)Νικολακάκη Ιωάννου 8)Νιαουνάκη Θεοδώρου 9)Νικολούδη Εμμανουήλ και 10)Χαζίρη Εμμανουήλ
Η αντικατάσταση του άγγλου Αλέκου από τον άγγλο ταγματάρχη Διονύση Τσικλητήρα
Στις 20-12-1943 έφθασε στην Κρήτη ο άγγλος ταγματάρχης Διονύσης Τσικλητήρας, ο οποίος ήταν εκπρόσωπος του Συμμαχικού στρατηγείου σε αντικατάσταση του άγγλου ταγματάρχη Φίλντιγκ η Αλέκου, ο οποίος έφυγε από την Κρήτη για το Κάιρο στις 20 Ιανουαρίου 1944, παίρνοντας μαζί του και το Γερμανικό φυλάκιο του Ροδοβανίου Σελίνου, που αυτομόλησε.
Η άφιξη του Εμμ. Κελαϊδή στις αρχές του 1944
Στις 26-2-1944 έρχεται στην Κρήτη από την Μέση ανατολή ο σμήναρχος Εμμανουήλ Κελαϊδής, ως εκπρόσωπος της Ελληνικής Κυβερνήσεως του Καίρου
Η συνάντηση στο Ρέθυμνο στις 2 Απριλίου ΕΟΚ και ΕΑΜ για συνεργασία που όμως δεν έγινε
Στις 2 Απριλίου 1944 συνήλθαν στο Ρέθυμνο ο Εμμ. Πετράκης εκ μέρους της ΕΟΚ Ηρακλείου, ο Τζηφάκης της Ρεθύμνης, ο Μάρκος Σπανουδάκης των Χανίων, ο εκπρόσωπος του Συμμ. Στρατηγείου Τομ Νταμπάμπιν, ο εκπρόσωπος του ΕΑΜ Κρήτης Ιωάν. Τσίβης κτλ, και συμφώνησαν να συνεργαστούν στενά οι οργανώσεις τους. Όμως τελικά και η συμφωνία αυτή δεν υλοποιήθηκε.
Στις 17-8-1944 έγινε επίσης αποτυχημένη συνάντηση ΕΟΚ-ΕΑΜ στο Μελιδόνι
Η δημιουργία κυβέρνησης Εθνικής ενότητας με υπουργούς και από το ΕΑΜ
Στις 2 Σεπτέμβρη του έτους 1944, έναν περίπου μήνα πριν την απελευθέρωση της Αθήνας, το ΕΑΜ προσχώρησε στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» του Γ. Παπανδρέου.
Ετσι έγιναν υπουργοί και από το ΕΑΜ στην κυβέρνηση αυτή.
Πρόσκληση για ενοποίηση του αγώνα ΕΟΚ- ΕΑΜ από τους αντιπροσώπους ΣΣΜΑ και της Κυβέρνησης
Η συμφωνία των οργανώσεων ΕΟΚ-ΕΑΜ το φθινόπωρο του 1944 και η δημιουργία της Κοινής Διοικητικής Επιτροπής
Στο νομό Χανίων, το τέλος του Αυγούστου 1944 η ηγεσία του ΕΑΜ βρισκόταν στην Τρομάρισσα. Στις 15 Σεπτεμβρίου 1944 συναντήθηκαν στα Λευκά Ορη και στην θέση Τρομάρισσα εκπρόσωποι και από τις δύο αντιστασιακές οργανώσεις ΕΟΚ και ΕΑΜ. Υπογράφτηκε συμφωνητικό μετά την επίτευξη συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ τους.
Κύρια σημεία της ήταν:
Συγκροτήθηκε Κοινή Διοικητική Επιτροπή του Νομού Χανίων, η οποία αποτελείτο από πέντε μέλη.
Η Διοικητική επιτροπή είχε σκοπό να διευθύνει τον απελευθερωτικό αγώνα στο Νομό, να εξασφαλίσει την τήρηση της τάξεως και την ομαλή μετάβαση στην ελεύθερη πολιτική ζωή, να εγκατασταθεί ως πολιτική εξουσία του Νομού μέχρι τον ερχομό της Πανεθνικής Κυβερνήσεως.
Οι συνεργαζόμενες οργανώσεις δήλωσαν, πως αποκηρύσουν το Τάγμα Χωροφυλακής Παπαγιαννάκη, όπως και κάθε άλλη ομοία οργάνωση
Οι συνεργαζόμενες οργανώσεις ανέλαβαν το άμεσο καθήκον της συγκροτήσεως ενιαίου εθνικού στρατού, στον οποίον θα συγχωνευθούν και οι ανταρτικές ομάδες που υπάρχουν.
Ο Εθνικός στρατός στον Νομό Χανίων θα είχε δύναμη Συντάγματος υπό τη Διοίκηση κοινής εμπιστοσύνης και από αξιωματικούς των δύο οργανώσεων ισοτίμως.
Στις 24-9-1944 συντάχθηκε συμπληρωματικό πρωτόκολλο για την ερμηνεία και συμπλήρωση της συμφωνίας της 15-9-44. Βασικά της σημεία ήταν:
Διοικητής του 14ου Συντάγματος και Φρούραρχος της πόλεως Χανίων ορίστηκε ο Συν/χης Στυλιανός Σφακιωτάκης και Υποδ/της του ίδιου Συν/τος ο ταγματάρχης Εμμ. Νικολούδης.
Συμφωνήθηκε να αναλάβει Γεν. Διοικητής Κρήτης (της κατεχόμενης από τους Γερμανούς περιοχής της Κρήτης), ο Επίσκοπος Κυδωνίας και Αποκορώνου Αγαθάγγελος Ξηρουχάκης.
Ο ερχομός στην Κρήτη του στρατηγού Νικολάου Παπαδάκη
Ο Νικ. Παπαδάκης έρχεται τα τέλη Σεπτεμβρίου 1944
ως πολιτικός και στρατιωτικός Διοικητής της Κρήτης, σταλμένος από την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Οι Γερμανοί μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου είχαν υποχωρήσει από όλη την Κρήτη και είχαν περιοριστεί στην πόλη των Χανίων και σε μια μικρή εδαφική λωρίδα στο βόρειο μέρος του νομού. Όμως είναι περίπου 15000 άνδρες, μαζί με τους Ιταλούς που είναι μαζί τους, δηλαδή μια ισχυρή στρατιωτική δύναμη, και διαθέτουν πολύ μεγάλο εξοπλισμό, αφού συγκέντρωσαν πολλά από τα όπλα που είχαν σε όλη την Κρήτη το προηγούμενο διάστημα. Οι ανταρτικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ και της ΕΟΚ έλαβαν θέσεις απέναντι τους και τους κρατούν περιορισμένους στην εδαφική λωρίδα που κατέχουν. Μάλιστα έδωσαν και μάχες μαζί τους όπως στον Φουρνέ-Μυλωνιανά, Παναγιά, Βαφέ, Κολένη – Καμάρα κτλ
Αδύνατη η συγκρότηση εθνικού στρατού
Βάσει της συμφωνίας των οργανώσεων ΕΟΚ – ΕΑΜ της 15-9-1944 και του συμπληρωματικού πρωτοκόλλου της 24-9-1944, που προαναφέρθηκαν, οι συνεργαζόμενες οργανώσεις ανέλαβαν το άμεσο καθήκον της συγκροτήσεως ενιαίου εθνικού στρατού, στο οποίο θα συγχωνευθούν και οι ανταρτικές ομάδες που υπάρχουν. Η δύναμη θα ήταν ενός συντάγματος.
Διοικητής του κοινού συντάγματος θα ήταν ο συνταγματάρχης Σφακιωτάκης του ΕΛΑΣ, με υποδιοικητή τον ταγματάρχη Νικολούδη της ΕΟΚ.
Επειδή όμως υπήρξε διαφωνία, αποφασίστηκε με απόφαση της Κοινής Διοικητικής Επιτροπής των δύο οργανώσεων, στις 11-10-1944, κάθε μία Οργάνωση να έχει συγκροτημένες και να διοικεί όπως αυτή νομίζει τις ένοπλες δυνάμεις της, αλλά να υπάρχει συνεργασία των δύο Διοικητών για τον συντονισμό των ενεργειών όλων των μονάδων είτε για στρατιωτικές ενέργειες είτε για τήρηση της τάξεως.
Ετσι οι δυνάμεις της ΕΟΚ θα οργάνωναν τις δυνάμεις τους σε ξεχωριστό σύνταγμα, ενώ οι δυνάμεις του ΕΑΜ θα υπαγόντουσαν σε δικό τους σύνταγμα του ΕΛΑΣ
Πάντως το ΕΑΜ διατήρησε και την 5η Μεραρχία Κρήτης του ΕΛΑΣ, που είχε δημιουργήσει τους προηγούμενους μήνες.
Η απελευθέρωση της Αθήνας.
Στις 12 Οκτωβρίου 1944, ημέρα Πέμπτη, ύστερα από 1264 μέρες Κατοχής η Αθήνα είναι και πάλι ελεύθερη. Οι Γερμανοί υποστέλλουν τη σημαία τους από την Ακρόπολη. Όμως τα κατοχικά στρατεύματα, πάνοπλα, θα παραμείνουν στην Κρήτη για 7 περίπου μήνες ακόμη. Ετσι οι ανταρτικοί σχηματισμοί του ΕΛΑΣ και ΕΟΚ κατέχουν θέσεις απέναντι στον εχθρό και τον επιτηρούν.
Η ίδρυση του ανεξαρτήτου Συντάγματος της ΕΟΚ
Μετά την απόφαση της 11-10-1944 της ΚΔΕ ότι κάθε μία οργάνωση να έχει συγκροτημένες και να διοικεί όπως αυτή νομίζει τις ένοπλες δυνάμεις της, άρχισε να γίνεται προσπάθεια για να δημιουργηθεί το ανεξάρτητο Σύνταγμα της ΕΟΚ.
Κατά τον Νικ. Σκουλά ιδρύθηκε στις 25-10-1944, υπό τον ταγματάρχη Νικολούδη αρχικά.
Ας δούμε όμως μερικά στοιχεία για τις ομάδες που προϋπήρχαν και ήλθαν για να σχηματίσουν τα τάγματα του ανεξαρτήτου Συντάγματος της ΕΟΚ. Δηλαδή για τις ανταρτικές δυνάμεις που υπήρχαν κατά τα τέλη του Σεπτεμβρίου και τον Οκτώβριο του 1944. Τα στοιχεία υπάρχουν σε σχετικά έγγραφα στο αρχείο του Νικ. Σκουλά, στους τόμους 1 και 2 (αντίγραφα ιστορικών εγγράφων). Όμως λόγω του πλήθους των εγγράφων του αρχείου αυτού, δεν αποκλείω να υπάρχουν και άλλα.
Για την Κίσαμο, ο ταγματάρχης Ντιγριντής αναφέρει σε έγγραφο του στις 16 Οκτωβρίου 1944 για συνολική δύναμη του τάγματος Κισσάμου 110 άνδρες που σε 2 μέρες θα είναι 300 ένοπλοι, και ότι υπάρχουν και 1000 άοπλοι που θέλουν να καταταγούν.
Για τα Σφακιά στην εφημερίδα «Παρατηρητής» 6-11-1951 σε επιστολή του Νικολάου Σκουλά περιλαμβάνεται έγγραφο της 3-10-1944 με υπογραφή του Βολουδάκη που λέει και τα εξής:
Εις τα Σφακιά είναι έτοιμοι να μας ακολουθήσουν 200-250 άνδρες τους οποίους ετακτοποίησα με τους διμοιρίτας των και με τους οποίους ήμουν έτοιμος να κατέλθω εις Αποκόρωνα
Για τον Αποκόρωνα ο ταγματάρχης Λιόδης στέλνει έγγραφο στις 29-9-1944 που αναφέρει ότι κατά την 28ην Σεπτεμβρίου 1944 συνελθούσα εις Πανεπαρχιακήν ένοπλον συγκέντρωσιν η ΕΟΚ Αποκορώνου περί το χωρίον Χιλιομουδού Αποκορώνου, προέβη εις την οργάνωσιν Τάγματος Εθνικού στρατού ως κάτωθι: Παρόντες περίπου 600 ένοπλοι…
Για την Κυδωνία, σύμφωνα με τον Νικ. Σκουλά, είχε κληθεί για επιθεώρηση στην Παναγιά το τάγμα Βελεγρή, στις 7-10-1944, που είχε δύναμη 435 άνδρες.
Για το Σέλινο ο Κ. Μπασιάς σε έγγραφο του στις 29-9-1944 προς Κωστ. Φεραρόλη με παράκληση πληροφόρησης των Σκουλά, Νικολούδη και Εμμ. Μπασιά, ζητά να του πουν αν θέλουν να έλθει (στην Κυδωνία) με 100 ενόπλους, η και παραπάνω, η μόνο τους 50 που έχει μαζί του. Τελικά ήλθε και εντάχθηκε αμέσως στο τάγμα Κυδωνίας που είχε ήδη συγκροτηθεί, γιατί στο Σέλινο δεν είχε ακόμη δημιουργηθεί τάγμα.
Όμως δεκαοκτώ μέρες μετά, 300 Σελινιώτες με απόφαση τους στην Κάνδανο στις 17-10-1944 ιδρύουν ένοπλο Τάγμα Σελίνου, και το θέτουν υπό τις διαταγές του στρατιωτικού και Πολιτικού Διοικητή Κρήτης Στρατηγού Νικ. Παπαδάκη.
Παράλληλα με την παραπάνω συγκέντρωση δυνάμεων, ο Νικόλαος Σκουλάς γράφει πως με την εγκατάσταση στην Παναγιά της ΚΔΕ, το εδρεύον στο Σέλινο από την αρχή Αγγλικό φυλάκιο 40 ανδρών μεταστάθμευσε στην Παναγιά και ότι εκεί μετέφερε τον ασύρματο του.
Η συγκρότηση των ανταρτικών δυνάμεων.
Είκοσι μέρες μετά την απόφαση να διατηρήσει κάθε οργάνωση τις δυνάμεις της ξεχωριστά, ο στρατηγός Νικ. Παπαδάκης, στρατιωτικός και πολιτικός διοικητής Κρήτης, με γενική διαταγή του αποφάσισε ως εξής την συγκρότηση των ανταρτικών δυνάμεων.
Συγκεκριμένα με την με αριθμό 1 της 27-10-1944, Γενική διαταγή της Στρατιωτικής Διοίκησης Κρήτης, συγκροτήθηκαν δύο Συντάγματα. Ένα του ΕΛΑΣ και ένα της ΕΟΚ.
Την ίδια μέρα, δηλαδή στις 27-10-1944, ορίζεται ο Συνταγματάρχης Αντώνιος Παπαδάκης ως διοικητής του Συντάγματος της ΕΟΚ, με υποδιοικητή τον Εμμ. Νικολούδη.
Για το ανεξάρτητο Σύνταγμα της ΕΟΚ, ακολούθησε η Ε.Π.1/5-11-1944 Γενική διαταγή του Συνταγματάρχη Αντ. Παπαδάκη που αφορά την συγκρότηση του.
Σε αυτή αναφέρεται πως συγκροτούνται 3 τάγματα.
Το 1ο με 4 λόχους, δύο από τα Σφακιά και 2 από τον Αποκόρωνα
Το 2ο με 3 λόχους
Το 3ο με 3 λόχους
Η δύναμη εκάστου λόχου 120 άνδρες (Αξιωματικοί και οπλίτες).
Βέβαια οι τρομερές συνθήκες έλλειψης τροφίμων και ιματισμού, τους δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα. Αποτέλεσμα ήταν η σημαντική ελάττωση της δύναμης των ανταρτικών σχηματισμών και των δύο οργανώσεων ΕΟΚ και ΕΑΜ.
Τελικά δημιουργήθηκαν τα εξής τάγματα της ΕΟΚ στο Ανεξάρτητο σύνταγμα που είχε διοικητή τον συνταγματάρχη Αντ. Παπαδάκη, σύμφωνα με τον Νικ. Σκουλά:
Ένα στην Κυδωνία υπό τον Ταγματάρχη Ιωάννη Βελεγρή.
Ένα στην Επαρχία Αποκορώνου υπό τον Ταγματάρχη Γ. Λιόδη.
Ένα στην Επαρχία Κισσάμου υπό τον Ταγματάρχη Γ. Ντιγριντή.
Μία διλοχία εις την Επαρχία Σφακίων υπό τον Ταγματάρχη Γ. Βολουδάκη και ένα Τάγμα εις την Επαρχία Σελίνου, αρχικώς υπό τον Ταγματάρχη Ιωάννη Μαρκετάκη και έπειτα αλληλοδιαδόχως υπό τους ομοιόβαθμους του Σεργεντάνη Αντώνιο, Σεργεντάνη Εμμ. και Πολυθεοδωράκη Ιωάννη.
Το τάγμα Σελίνου υπαγόταν απ΄ ευθείας στον στρατηγό Νικ. Παπαδάκη.
Επίσης δημιουργήθηκε μία διλοχία Κεραμιών υπό τον Νικ. Παπαδάκη
Υποδιοικητής του Ανεξαρτήτου Συντάγματος της ΕΟΚ ήταν ο ταγματάρχης Εμμ. Νικολούδης.
Η διάταξη των Ελληνικών ανταρτικών δυνάμεων έναντι του εχθρού
Αναφέρθηκε προηγούμενα ότι οι Γερμανοί υποχώρησαν από όλη την Κρήτη στα Χανιά και κοντά σε αυτά.
Όπως γράφει σε βιβλίο του, ο τότε σμήναρχος Εμμ. Κελαϊδής, ο οποίος ανέλαβε επιτελάρχης της Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, την 1η Οκτωβρίου 1944 είχε ολοκληρωθεί η αποχώρηση των Γερμανών από τον Νομό Λασιθίου, το πρώτο 5ήμερον Οκτωβρίου από τον Νομό Ηρακλείου και μέχρι της 13ης ιδίου μηνός από τον Νομό Ρεθύμνης.
Ο γερμανικός στρατός συμπτυχθείς στο Νομό Χανίων περιορίστηκε στην Πόλη των Χανίων και τις πέριξ πεδινές περιοχές. Προς ανατολάς οι προφυλακές του ήταν μέχρι την Γεωργούπολη. Προς δυσμάς μέχρι Καστέλι Κισάμου και ήλεγχε την αμαξιτή οδό.
(…)
Επίσης γράφει παρακάτω: Τα φίλια τμήματα (ανταρτικές ομάδες) είχαν συμπτυχθεί επί της γραμμής: ΒΔ χωρίου Επισκοπής, ΒΔ χωρίου Κουρνά, Νοτίως χωρίου Μαθέ, Φονές, Φιλίππου, ύψ. 273, Κεφάλα Βρυσών, Βαφές, Τζιτζιφές, Φρές, Μελιδόνι, Κάμποι, Γερόλακκος, Ποροφάραγγο, Μεσκλά (Βορ. Λάκκων), Σκορδαλού, Σκονίζο, Δρομόνερο, Ζυμβραγού, Κρύα Βρύση, Δολιανά, Δ. Κορφαλώνας. Εμπροσθεν της γραμμής αυτής είχαν προηγηθεί τμήματα επιτηρήσεως.
Το δεξιό και το αριστερό της παρατάξεως κατείχαν τα τμήματα της ΕΟΚ. Το κέντρο τα τμήματα του ΕΛΑΣ. Η δύναμη του Γερμανικού στρατού ανερχόταν τότε σε 10000 περίπου και του ιταλικού σε 5000. Τα φίλια τμήματα που ετάχθηκαν απέναντι του Γερμανικού στρατού προερχόντουσαν κυρίως από τον Νομό Χανίων . Η δύναμις τους ήταν περίπου 3000.
Πως βρήκε την διάταξη των δυνάμεων της ΕΟΚ απέναντι στον εχθρό ο στρατηγός Νικ. Παπαδάκης
Μια εικόνα της κατάστασης που βρήκε όταν ήλθε στην Κρήτη ο στρατηγός Νικ. Παπαδάκης, σχετικά με διάταξη των δυνάμεων της ΕΟΚ, δίνει σε δημοσίευμα του στην εφημερίδα “Κήρυξ” στις 13 και 14- 10-1951.
Οταν με σύντομη διαδρομή στις αρχές Οκτωβρίου 1944 εις τα ανατολικά της Κρήτης έφθασε εις την περιοχή Αποκορώνου από όπου άρχιζε το μέτωπο της οχυρής θέσεως Χανίων, βρήκε τις εξής δυνάμεις παραταγμένες, οργανωμένες από την ΕΟΚ Χανίων.
1) Εις την Επισκοπή Ρεθύμνου λόχο υπό τον καπετάν Πέτρακα . Πιστεύει και αυτός ότι ο καπετάν Πέτρακας δεν ανήκε εις την ΕΟΚ Χανίων. Ητο πάντως οργανωμένος από την ΕΟΚ Χανίων.
2)Εις Κουρνά λόχο υπό τον κ. Ζυμβραγουδάκη (ΕΟΚ)
3)Εις Μετόχια Αλικάμπου λόχο, υπό τον αείμνηστο Ξανθό (ΕΟΚ)
4)Εις Βαφέ Αποκορώνου διλοχία Σφακίων υπό τους καπετάνιους Ιωάννη Μανούσακα και Πολέντα και διοικητή της διλοχίας τον έφεδρο εκ μονίμων ταγ/χην Βολουδάκη Γ. δυνάμεως επίσης οργανωθείσης και ανηκούσης εις την ΕΟΚ.
5)Εις Μελιδόνι Αποκορώνου λόχο υπό την διοίκηση του μονίμου υπολοχαγού Βαλαδάκη Ματθαίου.
Εις Μελιδόνι βρισκόταν και η έδρα του τάγματος Αποκορώνου εις το οποίο υπαγόντουσαν όλες οι παραπάνω μνημονευθείσες δυνάμεις υπό την διοίκηση του Ταγματάρχου Λιόδη Γεωργίου.
Επίσης γράφει πως τελικώς αποφασίστηκε ο διαχωρισμός των τομέων του μετώπου και οργανώθηκε το ανεξάρτητο Σύνταγμα Χανίων, από τις δυνάμεις της ΕΟΚ με έδρα τους Λάκκους και με διοικητή τον Συνταγματάρχη κ. Παπαδάκη Αντώνιο και Εμμανουήλ Νικολούδην Υποδιοικητή.
Εις το Σύνταγμα τούτο καθορίστηκε τομέας από Μεσκλά συμπεριλαμβανομένων και προς δυσμάς, καταλήφθηκε δε από τις δυνάμεις του Τάγματος Βελεγρή Ιωάννου, των Λόχων Παπήλαρη Γεωργίου και Φεραρόλη Κων/νου, καπετάν Ελευθερίου Βολάνη, καπετάν Μπασιά Κων/νου, καπετάν Γαλάνη Γεωργίου.
Ιδρύθηκε επίσης Στρατιωτική Διοίκηση Κισάμου, υπό τον αντισυνταγματάρχη Ραισάκη Θεόδωρο, Ντιγριντή Γεώργιο Διοικητή Τάγματος και Αθουσάκη Νικόλαο, Χαλατσάκη Επαμεινώνδα και Κουνελάκη Εμμανουήλ Δοικητάς λόχων. Επίσης το ανεξάρτητο Τάγμα Σελίνου υπό τον Ταγματάρχη κ.Μαρκετάκη Ιωάννη ως εφεδρικό και τους Διοικητάς των τριών λόχων, Θ. Ξενάκη, Α. Τζιάκη, Μ. Μαθιουδάκη και Γ. Πετράκη, εις την διάθεση της Διοικήσεως. Λίγο βραδύτερο πρός ευκολία της Διοικήσεως οι
Δυνάμεις Αποκορώνου απετέλεσαν ιδιαίτερο συγκρότημα, υπό την Διοίκηση του Συνταγματάρχου κ. Γαλάνη.
Η εκλογή Προέδρου και αντιπροέδρων της ΕΟΚ
Σύμφωνα με το πρακτικό συνεδρίασης της Διοικούσης επιτροπής της ΕΟΚ, της 1-11-1944, Πρόεδρος της Οργανώσεως ΕΟΚ εξελέγη την 28η Οκτωβρίου 1944 ο Νικόλαος Σκουλάς. Επίσης την 1η Νοεμβρίου 1944 εξελέγησαν ως αντιπρόεδροι της ΕΟΚ οι Εμμανουήλ Χαζίρης, Ιωσήφ Βολουδάκης, Χαρίδημος Πολυχρονίδης, Αντώνιος Ησυχάκης , Μιχαήλ Μποτωνάκης και Εμμαν. Μπασιάς.
Η οργάνωση ΕΠΕΚ
Τον Μάρτιο του 1944 ιδρύθηκε στην πόλη των Χανίων μία οργάνωση με την ονομασία Ε.Π.Ε.Κ. που την απάρτιζαν οι Σταυρ. Κελαδής, Ευτ. Κορκίδης, Λεον. Αλυγιζάκης, Κων. Συνολάκης και Εμμ. Κλάδος. Όμως η οργάνωση αυτή συγχωνεύτηκε με την ΕΟ στις 9-11-1944.
Η διάλυση της Κοινής Διοικητικής Επιτροπής
Σε συνεδρίαση της ΚΔΕ των δύο οργανώσεων στο Θέρισσο, μεταξύ των μελών των δύο οργανώσεων υπήρξε έντονη αντιπαράθεση. Ετσι παρά το από 24-11-1944 έγγραφο του στρατηγού Νικ. Παπαδάκη ότι δεν έπρεπε να διαλυθεί η ΚΔΕ, η διάλυση αυτή συντελέστηκε τα τέλη Δεκεμβρίου 1944.
Η συνεργασία των δύο οργανώσεων συνετέλεσε στην πρόληψη συρράξεως μεταξύ των αντιμαχομένων παρατάξεων, που εάν λάβαινε χώρα θα δημιουργούσε κατάσταση παρόμοια με την άλλη Ελλάδα.
Η διεύρυνση επιτροπής της ΕΟΚ σε 40 μέλη
Από της 1ης Νοεμβρίου 1944 μέχρι 9 του ιδίου μήνα, η δεκαπενταμελής Επιτροπή της ΕΟΚ λόγω της ευρείας επεκτάσεως της Οργανώσεως αυξήθηκε σε 40μελή.
Η εκλογή Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΟΚ:
Ο Στυλιανός Δερμιτζάκης γραμματέας της Ε.Ο.Κ. Νομού Χανίων γράφει σε έκθεση του για την οργάνωση της ΕΟΚ και την Κεντρική Εκτελεστική της Επιτροπή, ότι το πολυμελές του Διοικητικού Συμβουλίου της Ε.Ο.Κ., οι δυσχέρειες και οι κίνδυνοι από τους Γερμανούς λόγω της συγκεντρώσεως κάθε φορά τόσων προσώπων, και η ανάγκη της λήψεως κάθε φορά επειγουσών αποφάσεων, επέβαλαν τότε την εκλογή ολιγομελούς εκτελεστικής Επιτροπής .
(…)
Πράγματι κατά την συνεδρίαση της 13ης Δεκεμβρίου 1944, εξελέγη Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή της Ε.Ο.Κ. από τους 1)Σκουλά Νικ. 2)Κορκίδη Ευτυχίου 3)Βολουδάκη Ιωσήφ 4)Δερμιτζάκη Στυλ. 5)Αληγιζάκη Λεωνίδα 6)Μπασιά Εμμ. 7)Αγγελάκη Δημ. 8)Μποτονάκη Μιχαήλ 9)Ησυχάκη Αντων. 10)Κελαϊδή Σταύρου 11)Πολυχρονίδη Χαριδ. 12)Βασιλαντωνάκη Πέτρου και 13)Καρτεράκη Στυλιανού.
(…)
Επειδή ο Νικόλ. Σκουλάς βρισκόταν στο βουνό, εξελέγη πρόεδρος της Κ.Ε. Επιτροπής ο Εμμαν. Μπασιάς, γραμματέας δε αυτής ο Στυλιανός Δερμιτζάκης, αντικατασταθείς από τότε στην γραμματεία του Ν.Δ.Σ. από τον Δημ. Αγγελάκη.
(…)
Υπό την σύνθεση της αυτή η Εκτελεστική Επιτροπή διαχειρίστηκε έκτοτε όλα τα οργανωτικά και στρατιωτικά ζητήματα της ΕΟΚ, και σπανίως πλέον συνερχόταν το Ν. Δ. Συμβούλιο. Με τα παραπάνω συμφωνεί ο Εμμ. Μπασιάς στις σημειώσεις του.
Μέρος τους αρχείου της επιτροπής αυτής κατατέθηκε από τον γραμματέα της Επιτροπής Στυλ. Δερμιτζάκη στο ΙΑΚ πριν λίγα χρόνια.
Η παντελής έλλειψη τροφίμων
Ενδεικτικό της κατάστασης που διαμορφώθηκε είναι το παρακάτω έγγραφο που έστειλε ο στρατιωτικός διοικητής Κρήτης, προς τον πρωθυπουργό που αναφέρει:
«Παντελής έλλειψης τροφίμων, ιδία εις κατεχομένην περιοχή παρά εχθρού.
Εις πόλιν Χανίων πάν ενεκρώθη.
Πληθυσμός αντιμετωπίζει θάνατον εκ πείνης, κατάστασις τραγική μη επιδεχομένη αναβολήν.
Λαός Κρήτης περισσότερον πληγείς, περισσότερον αγωνισθείς θεωρείται εγκαταλειφθείς παρά της Κυβερνήσεως.
Κατάστασις υπαίθρου ουχί καλυτέρα, συγκεντρωθέντες ένοπλοι εξήντλησαν το πάν, λαός πιεζόμενος αγανακτεί.
Ουδεμία απάντησις εις επανειλημένας τηλ/κάς αναφοράς.
Ποιούμαι έκκλησιν εκδηλωθή ενδιαφέρον, δι’ απαλλαγήν κατεχομένου τμήματος από εχθρόν, και άμεσον ενίσχυσιν πληθυσμού εις τρόφιμα.»
Η έλλειψη τροφίμων και ιματισμού δημιουργεί μεγάλα προβλήματα και στους στρατιωτικούς σχηματισμούς και των δύο οργανώσεων ΕΑΜ και ΕΟΚ, με αποτέλεσμα να μειώνονται αισθητά οι άνδρες των διαφόρων λόχων τους, γιατί ήταν αδύνατον με τις ελλείψεις που υπήρχαν να συντηρηθούν. Αυτό προκύπτει από έγγραφα που υπάρχουν σχετικά με τη δύναμη των σχηματισμών αυτών, από επίσημους πίνακες με τους άνδρες τους σε διάφορες χρονικές στιγμές, η, από την περιγραφή μάχης που αναφέρονται οι άνδρες διαφόρων λόχων.
Μερικές φορές όταν ευρίσκοντο τρόφιμα, στην διανομή τους εδημιουργούντο μεταξύ των οργανώσεων προστριβές η και επεισόδια μεταξύ τους.
Οι στρατιωτικές διοικήσεις της ΕΟΚ
Αργότερα ιδρύθηκαν τρείς στρατιωτικές Δ/σεις της ΕΟΚ υπό τους Αντισυνταγματάρχας 1)Κων. Γαλάνη για τις Επαρχίες Αποκορώνου και Σφακίων 2)Θεόδωρο Ραϊσάκη για την Επαρχία Κισσάμου και 3)Τον Ταγματάρχη Πολυθεοδωράκη Ιωάννη για την Επαρχία Σελίνου, οι οποίες υπήχθησαν στο ίδιο Ανεξάρτητο Σύνταγμα της ΕΟΚ από τακτικής μόνον απόψεως. Οι ανταρτικές δυνάμεις της Κυδωνίας εξαρτιόντουσαν εξ ολοκλήρου από το Ανεξάρτητο Σύνταγμα της ΕΟΚ.
Εκτός της παραπάνω δυνάμεως της ΕΟΚ βρισκόταν στον Αποκόρωνα Ανεξάρτητη Οργανωμένη δύναμη υπό τον Καπετάν Πέτρακα.
Εις την έδρα του Ανεξαρτήτου Συντάγματος (Κωμόπολη Λάκκοι Κυδωνίας) λειτουργούσε από την ίδρυση του Συντάγματος Στρατιωτικό Νοσοκομείο υπό την διεύθυνση των γιατρών Ιωάννου Γεωργιακάκη και Ιωάννου Ντουντουλάκη.
Η ανταρτική ταξιαρχία
Όταν έγινε στην συνέχεια επιστράτευση, κατά τις αρχές Μαρτίου του 1945, συγκροτήθηκε η 19η Ταξιαρχία, υπό τον Συνταγματάρχη Αντώνιο Παπαδάκη, με έδρα την Παλαιόχωρα, το δε Ανεξάρτητο Σύνταγμα της ΕΟΚ μετονομάσθηκε κατά τα τέλη Φεβρουαρίου 1945 σε Ανταρτικό Συγκρότημα, στο οποίο υπήχθησαν οι μη επιστρατευθείσες ανταρτικές ομάδες της ΕΟΚ, με
διοικητή τον Υποδιοικητή του Ανεξαρτήτου Συντάγματος Ταγματάρχη Εμμανουήλ Νικολούδη.
Επίσης έγινε και Ανταρτική Ταξιαρχία υπό τον Αντισυνταγματάρχη Παύλο Γύπαρη. Τόσον οι δυνάμεις ΕΟΚ του Νικολούδη, όσον και οι δυνάμεις Αποκορώνου και Σφακίων, στις οποίες είχαν τότε προστεθεί οι προσωπικές δυνάμεις των Γύπαρη και Πέτρακα, απολύθηκαν αργότερα από αυτούς, λόγω της διαλύσεως των ανταρτικών τμημάτων.
Η απελευθέρωση στον νομό Χανίων έγινε τον Μάϊο του 1945
Στις 23-5-1945 έγινε παρέλαση στρατού και ανταρτών μέσα στα Χανιά.
Δεν χρηματοδοτήθηκε η ΕΟΚ
Ο Σκουλάς αναφέρει επίσης: θεωρώ επάναγκες ίνα τονίσω κατηγορηματικώς ότι η Οργάνωσις ΕΟΚ ουδαμόθεν εχρηματοδοτήθη.
Όπως αναφέρθηκε προηγούμενα, και σε έκθεση του το έτος 1962, ο εκ των αντιπροέδρων της ΕΟΚ Χαρ. Πολυχρονίδης αναφέρει ότι: Η ΕΟΚ Νομού Χανίων ουδεμία έσχεν έξωθεν οικονομικήν βοήθειαν.
Αναφέρονται ακολούθως μερικές από τις μάχες και τις συμπλοκές που έλαβαν μέρος άνδρες η ανταρτικά τμήματα της ΕΟΚ Χανίων. Σε κάποιες από αυτές έλαβαν μέρος και άνδρες η τμήματα που ανήκαν στο ΕΑΜ – ΕΛΑΣ
1)Μάχη στο χωριό Κουστογέρακο Σελίνου, στις 30-9-1943
2)Μάχη στην Αχλάδα, που είναι περιοχή ψηλά στην Μαδάρα πάνω από το Κουστογέρακο, στις 19-11-1943
3)Μάχη στον Καλόγερο, που είναι δίπλα στην Σούγια, στις 10-2-1944
4)Συμπλοκή στον Στεφανόπορο, κάτω από Ομαλό, που σκοτώθηκε ο Νεοζηλανδός Βασίλης, τον Φεβρουάριο 1944.
5)Συμπλοκή στον Σταυρό, στο χωριό Μονή, τον Μάρτιο 1944
6)Μάχη στον Αναβο τον Αύγουστο 1944. Ελαβαν μέρος οι άνδρες του ΕΛΑΣ αλλά και λίγοι της ΕΟΚ που βρέθηκαν εκεί, όπως περιγράφεται στο βιβλίο Β. Βαρδινογιάννη
7)Ανατίναξη των βενζινών στις Βουκολιές
8)Ανατίναξη των βενζινών στο Βαμβακόπουλο
9)Μάχη στο Αλετρουβιάρη- Λούλο- Αχλάδες τον Σεπτέμβριο 1944
Βλέπε βιβλίο Σ. Βλοντάκη
10)Μάχη στην Παναγιά – Κλευτοπέραμα στις 12-14/11/1944
Την μάχη την έδωσαν οι άνδρες του ΕΛΑΣ, αλλά και τμήμα της ΕΟΚ. Για την συμμετοχή δυνάμεως της ΕΟΚ γίνεται αναφορά στην ημερήσια διαταγή του στρατηγού Νικ. Παπαδάκη, που υπάρχει στο αρχείο του Νικ. Σκουλά, στο βιβλίο 1 (Αντίγραφα ιστορικών εγγράφων…) σελίδες 392,393,394, στο βιβλίο του Βλαντά, προσώπου που είχε την περίοδο εκείνη σημαντικό ρόλο στις δυνάμεις του ΕΑΜ, και άλλες ιστορικές πηγές
11)Μάχη στον Φουρνέ Κυδωνίας στις 15-10-1944 από τους άνδρες της ΕΟΚ. Την ίδια μέρα δόθηκε μάχη και στην γειτονική περιοχή Μυλωνιανά από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ
12)Μάχη στον Βαφέ στις 8-12-1944
13)Μάχη στον Αστρικα στις 29-3-1945
14)Μάχη στην περιοχή Κολένι-Καμάρα Κισάμου στις 28-29-30/3/1945
Πάντως στις εκθέσεις που έχουν υποβάλει μετά την απελευθέρωση για την δράση τους, στο τμήμα Εθνικής αντιστάσεως του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης, οι αρχηγοί των διαφόρων ανταρτικών σχηματισμών, π.χ. Τάγμα Κυδωνίας, Τάγμα Κισάμου, Τάγμα Σελίνου κτλ, περιγράφονται πλήθος από συμπλοκές και άλλα πολεμικά γεγονότα που είχαν με τον εχθρό.
Επίσης περιγράφεται η βοήθεια που προσφέρθηκε από τις δυνάμεις τους, τόσο προς τους συμμάχους στρατιωτικούς μετά τη Μάχη της Κρήτης, για να μπορέσουν να φύγουν για τη Μέση Ανατολή, όσο και στο θέμα της κατασκοπείας του εχθρού, στις δράσεις που έκαναν για διάφορα σαμποτάζ, αλλά και της βοήθειας στους γερμανοκρατούμενους στις φυλακές.
Τέλος σχεδόν σε όλες τις εκθέσεις αναφέρεται ο αριθμός των ανταρτών που υπαγόταν σε κάθε ανταρτικό σχηματισμό.
Π.χ. για την επαρχία Κυδωνίας, στην έκθεση της 1 Αυγούστου 1945 του ταγματάρχη Βελεγρή, Διοικητή του τάγματος Κυδωνίας, αναφέρεται πως στις 28 Σεπτεμβρίου 1944 συγκρότησαν το Τάγμα Κυδωνίας με 5 λόχους, με δύναμη εκάστου λόχου περί τους 110 άνδρες.
Η επίσημη αναγνώριση από το Ελληνικό κράτος
Εγινε αναγνώριση της ΕΟΚ από το Ελληνικό κράτος ως δύο οργανώσεις
(ΦΕΚ 316/5-11-1952 τεύχος 1ον)
1) Της ΕΟΚ του Νομού Χανίων πλην της επαρχίας Σελίνου
2) Της ΕΟΚ της επαρχίας Σελίνου
1) Ε.Ο.Κ. Νομού Χανίων πλήν επαρχίας Σελίνου:
Με Διοικούσα Επιτροπή τους κάτωθι:
Σκουλάς Νικόλαος, Πολυχρονίδης Χαρίδ., Βολουδάκης Ιωσήφ
Μποτωνάκης Μιχαήλ, Μπασιάς Εμμανουήλ, Νιαουνάκης Θεόδωρος, Αγγελάκης Δημήτριος, Σπανουδάκης Μάρκος, Ησυχάκης Αντώνιος, Κωνσταντινίδης Κων/νος, Μητσοτάκης Κων/νος , Νικολούδης Εμμανουήλ, Χαζίρης Εμμανουήλ, Κελαιδής Σταύρος, Κορκίδης Ευτύχιος, Αληγιζάκης Λεωνίδας, Συνολάκης Κων/νος, Κλάδος Εμμανουήλ, Γαλάνης Κων/νος,Παπαδάκης Αντώνιος
Συμπληρώθηκε με το ΦΕΚ 12/1953 τεύχος 1ον
Με αυτό αναγνωρίζονται στην Διοικούσα Επιτροπή της ΕΟΚ Ν. Χανίων οι :
1)Μητροπολίτης Κυδωνίας και Αποκορώνου Ξηρουχάκης Αγαθ.
2)Βαλαδάκης Ματθ.
3)Νικολακάκης Ιωάν.
2) Ε.Ο.Κ. Επαρχίας Σελίνου
Με διοικούσα Επιτροπή τούς κάτωθι:
Μαρκετάκης Ιωάν.
Σεργεντάνης Εμμ.
Κοντινάκης Ευτ.
Μπασιάς Κων/νος
Σεργεντάνης Αντ.
Στο ίδιο ΦΕΚ αναφέρεται ότι στο νομό Χανίων αναγνωρίστηκε η ΑΕΑΚ, που αναφέραμε στην αρχή της ομιλίας, η Οργάνωση Πληροφοριών και Δολιοφθοράς Νομού Χανίων με αρχηγό τον Μάρκο Σπανουδάκη, το ανεξάρτητο Τάγμα Κυδωνίας (Βελεγρής), ΕΑΟ Κισσάμου (Ντιγριντής), Ε.Α.Ο. Κεντρικής περιοχής Αποκορώνου (Ξανθός), ΕΑΟ Ορεινής περιοχής Δυτικού Αποκορώνου και δυτικού Ρεθύμνου (Πέτρακας), ΕΑΟ Ανατολικής περιοχής Σφακίων (Κατσιάς), ΕΑΟ Δυτικής περιοχής Σφακίων (Καρκάνης) , ΕΑΟ Νοτιοανατολικής περιοχής Σελίνου (Πατεράκης) και ΕΑΟ Γύπαρη Παύλου.
Με το νόμο 1285 ΦΕΚ 115/20-9-1982 τεύχος 1ον αναγνωρίστηκαν όλες οι αντιστασιακές οργανώσεις της Κρήτης και όσες άλλες είχαν αναγνωριστεί με Β. Δ. που εκδόθηκαν σε εκτέλεση του Α.Ν. 971/1949. Επίσης καταργήθηκαν αναγνωρίσεις που έγιναν με το Β.Δ. 657 ΦΕΚ 187/1972 τεύχος 1ον, που η δικτατορία διενήργησε.
Κυρίες και κύριοι
Αυτά ήταν μερικά στοιχεία από την ιστορία της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΟΚ στο νομό Χανίων. Μιας μεγάλης οργάνωσης που πάλεψε, όπως και οι άλλες αντιστασιακές οργανώσεις για την ελευθερία του τόπου μας από τους ναζί.
Μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις οι αντιστασιακές οργανώσεις να είχαν διαφωνίες, τριβές και επεισόδια μεταξύ τους. Όμως τελικά κατόρθωναν να βρίσκουν τρόπους για να κάνουν μαζί συμφωνίες και έτσι να μην έχουμε στην Κρήτη τα φαινόμενα του εμφυλίου όπως σημειώθηκαν στην άλλη Ελλάδα. Επίσης όπως προκύπτει και από την λίστα των μαχών που αναφέρθηκε προηγούμενα, σε πολλές περιπτώσεις πολέμησαν μαζί εναντίον των κατακτητών.
Ας ευχηθούμε να μην ζήσει η πατρίδα μας παρόμοιες τραγικές καταστάσεις στο μέλλον, και όλοι μαζί να εργαζόμαστε και να πορευόμαστε για την ανάπτυξη και την πρόοδο της.